شورشی در راه است؛ چگونه دلار سلطان ارز‌ها شد؟

به گزارش اکوایران، تحریم‌ها علیه روسیه با وجود اهداف اولیه‌اش ممکن است تاثیرات معکوسی در پی داشته باشد. الجزیره در یادداشتی تحلیلی با عنوان «آیا تحریم‌های روسیه «شاه‌دلار» را از سلطنت خلع می‌کند؟» این موضوع را مورد بررسی قرار داده است. اکوایران این یادداشت را در دو بخش ترجمه کرده که بخش اول آن ارائه می‌شود:

شورشی در حال شکل‌گیری است

دلار آمریکا از پایان جنگ جهانی دوم نزدیک به هشت دهه بر دنیای مالی حکومت کرده است. اکنون، جنگ دیگری زمینه را ایجاد کرده است که برخی کشورها به امکان کنار گذاشتن دلار برای تجارت فکر کنند و سؤالاتی را در مورد تسلط این ارز در آینده ایجاد کرده است.

حمله روسیه به اوکراین در فوریه 2022 موجی از تحریم‌های مالی به رهبری ایالات متحده را علیه مسکو به راه انداخت. دو مورد از قدرتمندترین آنها تصمیم دولت‌های غربی برای مسدود کردن تقریباً نیمی از ذخایر ارز خارجی روسیه (300 میلیارد دلار) و حذف بانک‌های اصلی روسیه از سیستم سوئیفت بود؛ یک سرویس ارتباط بین‌بانکی که پرداخت‌های بین‌المللی را تسهیل می‌کند.

این تحریم‌ها که برخی آن را «سلاح‌سازی» از دلار می‌نامند، به‌طور قابل پیش‌بینی‌ باعث شده است روسیه و چین، دو رقیب ژئوپلیتیکی اصلی ایالات متحده، زیرساخت‌های مالی جایگزین خود را تبلیغ کنند. 

اما این فقط مربوط به پکن و مسکو نیست. از هند تا آرژانتین، برزیل تا آفریقای جنوبی و خاورمیانه تا آسیای جنوب شرقی، در ماه‌های اخیر کشورها تلاش خود را تسریع کرده‌اند تا از وابستگی خود به دلار بکاهند. به گفته اقتصاددانان سیاسی و کارشناسان تحریم، در مرکز این ابتکارات دلارزدایی، ترس بسیاری از دولت‌ها از این است که ایالات متحده می‌تواند روزی از قدرت پول خود برای هدف قرار دادن آنها استفاده کند. با این حال کشورهایی که نظم جهانی را به طرق مختلف تهدید نمی‌کنند، دلایل کمتری برای نگرانی از سلاح‌سازی دلار توسط آمریکا دارند.

بر این اساس آیا این حرکت‌ها واقعاً می‌توانند ارزی را که اغلب در محافل مالی از آن به عنوان «شاه دلار» یاد می‌کنند، از جایگاهش به عنوان «سَروَر» تجارت جهانی خلع کند؟

پاسخ کوتاه: تحلیلگران به الجزیره گفتند بعید است که سلطه دلار در آینده نزدیک تغییر کند و ارز اصلی تجارت و معاملات بین‌المللی باقی خواهد ماند. هیچ ارز دیگری به جایگاه آن نزدیک نیست، اما اگر کشورهای بیشتری مبادلات خود را با ارزهای دیگر آغاز کنند و میزان برخورد خود با دلار را کاهش دهند، می‌تواند کنترل قدرتمند آن بر سیستم مالی جهانی را تضعیف کند.

چگونه دلار پادشاه شد – و پادشاه ماند؟

عمده تجارت جهانی با دلار انجام می‌شود؛ ارزی که در اواخر جنگ جهانی دوم در مرکز صحنه قرار گرفت.

از سمت چپ، جی‌ال ایلسلی، وزیر دارایی کانادا؛ هنری مورگنتا جونیور، وزیر خزانه داری ایالات متحده؛ و ام‌اس استپانوف، معاون کمیساریای مردمی تجارت خارجی اتحاد جماهیر شوروی، در کنفرانس پولی و مالی سازمان ملل در 2 ژوئیه 1944 در برتون وودز، نیوهمپشایر، جایی که کشورها تصمیم گرفتند ارزهای خود را به دلار متصل کنند

در سال 1944، نمایندگان 44 کشور در برتون وودز، نیوهمپشایر گرد هم آمدند تا اقتصاد جهان را پس از جنگ ترمیم کنند. توافق شد که ایالات متحده به عنوان بزرگترین اقتصاد جهان، ارزش دلار را نسبت به طلا تثبیت کند و سایر کشورها نیز به نوبه خود ارزهای خود را به دلار متصل کنند. اکنون کشورها مجبور بودند برای حفظ نرخ مبادله پول خود دلار ذخیره کنند و آن را به ارز غالب جهانی تبدیل کنند.

قاعده برتون وودز در دهه 1970 از هم پاشید، زیرا ایالات متحده دیگر طلای کافی برای پشتیبانی از دلارهای خود را نداشت. با این حال، دلار تا آن زمان عمیقاً به عنوان ارز ذخیره‌ای که توسط سایر کشورها استفاده می‌شود، تثبیت شده بود. بازار مالی عمیق و منعطف ایالات متحده، هنجارهای حاکمیت شرکتی نسبتاً شفاف و ثبات دلار تضمین کردند که ارز غالب باقی بماند، حتی با این که باقی کشورها دیگر مجبور به تثبیت ارزهای خود با دلار نیستند.

مطمئناً صحبت از دلارزدایی چیز جدیدی نیست. سوالات در مورد تسلط دلار اولین بار زمانی مطرح شد که سیستم برتون وودز از هم پاشید، سپس زمانی که اتحادیه اروپا یورو را در سال 1999 راه‌اندازی کرد و سپس دوباره پس از بحران مالی سال‌های 2008 و 2009.

تسلط دلار از آن طوفان‌ها جان سالم به در برد. امروزه نزدیک به 60 درصد از ذخایر ارزی که توسط بانک‌های مرکزی جهان نگهداری می‌شوند به دلار هستند.

با این حال، به گفته کارشناسان، کاهش نسبت به حدود 70 درصد در سال 2000 نشان‌دهنده یک تغییر تدریجی در نظم مالی جهانی است. در حالی که سهم یورو از زمان عرضه تا کنون به میزان اندکی افزایش یافته است (از 18 درصد به حدود 20 درصد در حال حاضر) رنمینبی چین که به یوان نیز معروف است، سریع‌ترین رشد را از سال 2016 تاکنون داشته است؛ حتی اگر کمتر از 3 درصد از ذخایر جهانی ارز را تشکیل دهد.

آلیسیا گارسیا هررو - کارشناس ارشد اندیشکده بروگل مستقر در بروکسل - به الجزیره گفت: «ما به وضوح به سمت جهانی چندجانبه‌تر حرکت می‌کنیم، همانطور که با کاهش سهم دلار آمریکا در ذخایر ارزی این را می‌بینیم.»

طی یک سال گذشته، انگیزه کشورها برای دور شدن از دلار فقط بیشتر شده است.

«گزینه هسته‌ای» دنیای مالی

به گفته کارشناسان، تحریم‌های تحت رهبری ایالات متحده که توانایی روسیه را برای استفاده از نیمی از ذخایر خود مسدود کرده و همچنین توانایی بانک‌های روسی را برای انجام معاملات با استفاده از سیستم کلیدی سوئیفت محدود کرده است، بسیاری از کشورها را به وحشت انداخته و انگیزه جدیدی به تلاش‌ها برای دلارزدایی داده است.

«زونگیوان لیو» - کارشناس اقتصاد سیاسی بین‌الملل در شورای روابط خارجی مستقر در نیویورک - می‌گوید: «شتاب‌دهنده این بار در واقع تحریم‌های اعمال‌شده علیه روسیه است». او تصمیم برای بیرون کردن روسیه از سیستم سوئیفت را «معادل استفاده از گزینه هسته‌ای» در دنیای مالی توصیف کرد.

مرکزیت سوئیفت در نظام بانکداری بین‌المللی اغلب با جی‌مِیل در حوزه ارتباطات اینترنتی مقایسه می‌شود. لیو به الجزیره گفت: «در سیستم مالی جهانی یکپارچه، این [محروم کردن روسیه از استفاده از سوئیفت] بدان معنی است که رگ‌های خونی آن‌ها را ازشان می‌گیرید.»

به گفته تحلیلگران، کشورهایی مانند چین که در حال حاضر در تیررس تحریم‌های ایالات متحده در بخش‌هایی مانند تجارت نیمه‌هادی‌ها قرار دارند، نگران هستند که چنین اقداماتی در آینده علیه آنها استفاده شود و بر عملکرد اقتصاد آنها تأثیر بگذارد.

احمد علی - کارشناس تحریم‌ها و کارشناس اجرایی مرکز سیاست امنیتی ژنو - به الجزیره گفت، به همین دلیل دومین اقتصاد بزرگ جهان «به طور فعال در تلاش است تا از دلار آمریکا دور شود.»

او گفت پس از اخراج از سوئیفت، «شما امکان تراکنش فرامرزی آسان را از دست می‌دهید، در خطر جدا شدن از زنجیره تامین جهانی قرار می‌گیرید و این می‌تواند به اقتصاد یک کشور به طور کلی آسیب برساند.»