به گزارش اکوایران، از دهکده‌ای فقیر در دل بیابان تا تبدیل شدن به یکی از بزرگترین قطب‌های اقتصادی در جهان؛ امارات متحده عربی، هیچ شباهتی با 50 سال پیش ندارد. بلندترین آسمانخراش‌ها، بزرگترین فرودگاه‌ها، مجلل‌ترین هتل‌ها و مراکز خرید. شما می‌توانید همه‌چیز را در اینجا پیدا کنید.

این کشور مسیر حیرت‌انگیزی را طی کرده تا خود را به عنوان یک کشور مدرن و مترقی و یکی از آزادترین اقتصادهای جهان و مناسب برای تجارت و سرمایه‌گذاری معرفی کند.

مسیری که شیخ‌نشین‌های حاشیه خلیج فارس پیموده‌اند، به محلی برای نقد سیاست‌های اقتصادی در ایران تبدیل شده است. این کشور توانسته برای بیش از چهار دهه نرخ ارز خود را تقریبا ثابت نگه دارد؛ اما چگونه این اتفاق افتاد؟

اتخاذ رویکرد رژیم نرخ ارز ثابت در قالب میخکوب‌شدگی به دلار، سال‌هاست که با وجود چند شوک نفتی به اقتصاد این کشور، ثبات و پایداری منحصر به فردی برای این منطقه به وجود آورده است؛ سیاستی که برخی از نهادهای بین‌المللی مانند بانک جهانی، اجرای آن را موفق ارزیابی کرده‌اند و آن را یکی از مهم‌ترین دلایل ثبات اقتصادی در این کشور برشمرده‌اند.

در یک تقسیم‌بندی کلی، دو نوع نظام ارزی وجود دارد: 1- رژیم نرخ ارز شناور 2- رژیم نرخ ارز ثابت.

در نظام نرخ ارز شناور، نرخ ارز بر اساس تعامل نیروهای عرضه و تقاضای ارز وبدون مداخلات پولی و به صورت آزاد تعیین می‌شود. ارزهای اصلی مانند ین ژاپن، یورو و دلار آمریکا، ارزهای شناور هستند.

در نظام نرخ ارز ثابت که کشور امارات از آن پیروی می‌کند نیز نیروهای بازار کاملا فعال هستند، اما بانک مرکزی با توجه به ملاحظات موجود، نرخ ارز معینی را به عنوان نرخ ارز هدف تعیین می‌کند و با مداخله در بازار ارز از آن نرخ هدف خود حمایت می‌کند؛ مثلا اگر نرخ ارز از نرخ هدف بالاتر رود، بانک مرکزی با عرضه ذخایر ارزی به بازار از افزایش نرخ ارز جلوگیری می‌کند. پس در واقع منظور از رژیم نرخ ارز ثابت، دیکته کردن نرخ ارز به بازار نیست. 

پس از فروپاشی نظام «برتن وودز» نظام ارزی در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته به سمت نظام ارزی شناور تغییر کرد. با وجود این بسیاری از کشورهای در حال توسعه و بازارهای نوظهور برای ثبات بیشتر، نظام ارزی خود را به‌صورت یک نظام ارزی میخکوب‌شده حفظ کردند. امارات متحده عربی نیز از یک رژیم نرخ ارز ثابت استفاده می‌کند که در آن درهم به دلار آمریکا میخکوب می‌شود.

چرا امارات به سراغ تثبیت نرخ ارز رفت؟

نرخ ارز بخش بسیار مهمی از اقتصاد یک کشور را تشکیل می‌دهد. هرچه نوسانات ارزها بیشتر باشد، می‌تواند برای تجارت بین‌المللی مضرتر باشد. از آنجایی که تجارت بین‌المللی و صادرات نفت محرک‌های اصلی اقتصاد امارات هستند. بنابراین، نرخ ارز باثبات در رشد اقتصاد امارات متحده عربی نقش اساسی دارد. 

درهم امارات برای نخستین‌بار در سال ۱۹۷۳ جریان پیدا کرد و در آن زمان ارزش آن در برابر دلار آمریکا معادل ۹۴۷۳۷/۳ واحد بود. از نوامبر ۱۹۸۰ درهم امارات در عمل با نرخ ثابت 3.6725 به دلار آمریکا میخکوب شد و از فوریه سال ۲۰۰۲ به طور رسمی اعلام شد که پول این کشور به دلار متصل شده است. از سال 1990 تاکنون میانگین نرخ ارز معادل 3.672752 بوده است.

دلیل اصلی این پیوند آن است که امارات متحده عربی را قادر می‌سازد تا نوسانات درآمدهای خود را از صادرات تولیدات هیدروکربنی کاهش دهد؛ زیرا نفت به دلار معامله می‌شود. علاوه بر این، نرخ ثابت ارز به کشور این امکان را داده که با حذف ریسک‌های نرخ ارز، اعتماد سرمایه‌گذاران را افزایش دهد و در نتیجه سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را جذب کند.

دلار

چگونه چهار دهه ثبات نرخ ارز اتفاق افتاد؟

حفظ نرخ ارز ثابت می‌تواند پرهزینه باشد. یک کشور برای اجرای این سیاست باید ذخایر ارزی کافی برای مدیریت ارزش پول خود را داشته باشد.

بررسی ذخایر ارزی امارات عربی از سال 1973 تا 2023 بیانگر این موضوع است که ذخیر ارزی این کشور از 54 میلیون دلار در ژوئن 1973 به 131.7 میلیارد دلار در ژانویه 2023 یعنی بالاترین حد خود در 50 سال اخیر رسیده است. با این اوصاف، ایجاد اطمینان عمومی از توان بانک مرکزی و پشتوانه سرشار این بانک در مواقع تنگای ارزی برای حفاظت از نرخ رسمی ارز، مهم‌ترین عامل موفقیت این کشور در حفاظت از نرخ ارز به شمار می‌آید.

به طور کلی در مواقع استرس بازار و برخی شوک‌ها، تقاضای دلار افزایش می‌یابد و از سوی دیگر میزان عرضه دلار را کاهش پیدا می‌کند. در چنین مواقعی لازمه حفاظت بانک مرکزی از نرخ هدف، اطمینان از وجود ذخایر نقدشونده ارزی در این کشور و به بیان ساده‌تر ارائه مقدار تقریبا نامحدود دلار برای حمایت از درهم است. به همین دلیل تمرکز اصلی بانک مرکزی در طی این سال‌ها، مدیریت ذخایر ارزی بوده است. از آنجایی که امارت یک کشور تولیدکننده نفت است و صادرات نفت به دلار آمریکاست پس دولت امارات تامین‌کننده اصلی دلار است، بنابراین لازمه چنین موفقیتی وجود حجم مطلوبی از سپرده‌های دولت نزد بانک مرکزی است.

دلیل دیگر موفقیت سیاستگذاران این کشور عربی، تطبیق شاخص‌های کلان اقتصادی با سیاست تثبیت ارز است.

بررسی تجربه امارات نشان می‌دهد که تعهدی که مقامات پولی این کشور به رژیم نرخ ارز ثابت نشان داده است، تداوم و ثبات تجارت را در امارات افزایش داده است.

از سال 1980 سه وظیفه مهم بانک مرکزی امارات، حمایت از پول ملی، حفظ ارزش آن و تضمین قابلیت تبدیل‌شوندگی آن به ارزهای خارجی بوده است.

مکانیزم سیاست‌گذاری در این کشور بر محور ارز قرار دارد و حفظ نرخ تورم و نرخ رشد نقدینگی نسبی در محدوده مشخص مهم‌ترین سیاست در مسیر تثبیت نرخ ارز در این کشور است. این کشور نرخ تورم خود را در تناسب با تغییرات قدرت خرید هر واحد پول تعیین کرده‌ است؛ سیاستی که نتیجه آن عدم ایجاد تفاوت بین نرخ تعادلی و نرخ اسمی دلار است.

از طرف دیگر به دلیل سیاستگذاری بر محور نرخ ارز، سیاست‌هایی مثل نرخ بهره با توجه به تغییرات متغیرهای کلان اقتصادی در آمریکا اتفاق می‌افتد، تغییر پیدا می‌کند و بانک مرکزی این کشور، سیاست پولی در قبال نرخ بهره ندارد و باید نرخ را به‌گونه‌ای تنظیم کند که قیمت ارز ثابت بماند. مساله سیاست پولی، نرخ ارز ثابت و ورود و خروج آزاد سرمایه، سه‌گانه‌ای است که امکان ندارد یک بانک مرکزی بتواند همزمان پیش ببرد. بسیاری از کشورها، نرخ ارز ثابت را فدا می‌کنند اما امارات و کشورهای مشابه تصمیم گرفته‌اند نرخ بهره را فدا کنند.

از دیگر اقدامات مهم سیاستگذاران اماراتی می‌توان به ایجاد سوآپ دلار / درهم و گواهی سپرده (CD) اشاره کرد.

گواهی سپرده بخصوص در سال‌های اخیر به ابزاری مفید برای کنترل بازار تبدیل شده است. از آنجا که بانک‌ها می‌توانند هم دلار و هم درهم را با نرخ‌های سود بسیار معقولی از مردم بگیرند، گواهی سپرده باعث شده که در مواقع کمبود، نقدینگی به بازار تزریق شود.

با وجود ثبات ناشی از نرخ ارز میخکوب شده، در سال‌های اخیر منتقدان بی‌شماری بر این باورند که باید نسبت به سیاست تثبیت نرخ ارز و میخکوب شدن آن به دلار بازنگری شود. بسیاری از کارشناسان معتقدند که در زمان بسیاری از بحران‌ها مانند کاهش قیمت نفت در سال 2014 اگر نرخ ارز انعطاف‌پذیری بیشتری داشت، سیاستگذاران می‌توانستند بهتر عمل کنند. از نظر آنها پیوند ارز با دلار آمریکا، توانایی بانک مرکزی امارات را برای استفاده از ابزارهای پولی برای ثبات اقتصاد محدود کرده و حتی برخی اعتقاد دارند که به‌هم‌پیوستگی و تثبیت درهم به دلار آمریکا، زمینه‌ای را فراهم کرده که کاهش ارزش دلار آمریکا، اثر منفی خود را متوجه برابری قدرت خرید در امارات در برابر پول سایر کشور‌ها کند.

به همین منظور به گفته مقامات رسمی این کشور، جایگزینی رژیم ارزی میخکوب شده به سبدی از ارز‌ها به‌جای میخکوب شدن به یک ارز در دست بررسی است و ممکن است که این کشور به آرامی به سمت انعطاف‌پذیری بیشتر حرکت کند.