به گزارش اکوایران، بحث‌های حول محور نزدیکی مصر و ایران، پس از توافقنامه ایران با عربستان سعودی بسیار مطرح است. وبگاه ژئوپلیتیکال مانیتور با انتشار گزارشی، به ابعاد این داستان و‌ عملکرد کشورهای منطقه و جهان پرداخته و عملکرد ایران در این روند و نگرانی‌های جهانی را مورد بررسی قرار داده است.

برنامه هسته‌ای ایران و دغدغه‌های جهان

بحث‌ها و گمانه‌زنی‌های سیاسی بسیاری پس در مورد توافق اخیر بین ایران و پادشاهی عربستان سعودی با میانجی‌گری چین صورت گرفته و برخی خوش‌بین و برخی نسبت به این اتفاق بدبین هستند.

از نقطه‌نظر ژئوپلیتیک، پرداختن به  برنامه هسته‌ای ایران ضروری است. ادعاهای اخیر در مورد تأسیسات هسته‌ای زیرزمینی ایران، بر تعهد این کشور به پیشبرد قابلیت‌های هسته‌ای خود افزوده و این در حالی است که پرسش‌هایی را در مورد حملات هوایی ایالات متحده برای خنثی کردن مؤثر این برنامه افزایش یافته است.

مزایای توافق عربستان و ایران

در مقابل، حامیان توافق عربستان و ایران مزایای بسیار مهمی را مطرح می‌کنند. ضروری است که برقراری روابط مسالمت‌آمیز بین دو رقیب منطقه‌ای در اولویت قرار گیرد، چرا که تأثیر مثبتی بر کاهش تنش درگیری‌های جاری در یمن خواهد داشت. علاوه بر این، عربستان سعودی را قادر می‌سازد تا منابع خود را به طور مؤثر برای دستیابی به اهداف توسعه اقتصادی و چشم‌انداز 2030 خود که به شدت به امنیت و ثبات منطقه متکی است، تخصیص دهد. همچنین این توافق، نفوذ دیپلماتیک عربستان سعودی را افزایش خواهد داد. این را می‌توان در تحولات مهم اخیر در اتحادیه عرب مشاهده کرد؛ بویژه با پذیرش مجدد سوریه، پس از یک دهه تعلیق از عضویت در این اتحادیه. مسلما استقبال رسمی از بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه در جده در جریان اجلاس سران به میزبانی عربستان، رویداد قابل توجهی است.

مذاکرات روبه‌رشد ایران و مصر

شکل‌گیری ارتباطات اخیر میان مصر و ایران یکی دیگر از کنش‌هایی هماهنگ شده ژئوپلیتیکی با رهبری عربستان سعودی است. در این خصوص در گفت‌وگو با فداحسین ملکی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی، وی بر مذاکرات با هدف تقویت روابط مصر و ایران به‌طور منظم در عراق تاکید کرد. اظهارات وی با مواضع سیاسی امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران که قبلاً اشتیاق ایران برای تقویت روابط دیپلماتیک با قاهره را ابراز کرده بود، همخوانی دارد. با توجه به این موضوع، گزارش شده که مقامات دیپلماتیک و اطلاعاتی مصر و ایران در روزهای آغازین ماه مارس در بغداد، برای بررسی چشم‌انداز عادی‌سازی روابط و امکان‌سنجی نشست سران دو کشور تشکیل جلسه دادند. مذاکرات دیپلماتیک نیز پیشرفت داشته زیرا گزارش‌های اخیر حاکی از آن است که مصر و ایران به زودی در ماه های آینده روابط دیپلماتیک برقرار خواهند کرد. علاوه بر این، اظهارات سخنگوی وزارت امور خارجه ایران با تاکید بر اینکه خاورمیانه به ایران و مصر نیاز دارد، گواهی بر آرزوی ایران برای برقراری روابط دوستانه با کشورهای عربی است که فراتر از توافق صرف با عربستان سعودی است.

دلایل عدم روابط دیپلماتیک ایران و مصر

در طول ۳۰ سال گذشته پس از انقلاب اسلامی در ایران، روابط دیپلماتیک بین مصر و ایران کاهش یافته و هیچ ارتباطی بین دو ملت وجود نداشته است. این امر به عوامل مختلفی نسبت داده شده است. موقعیت ژئوپلیتیکی متفاوت و استراتژی های بین‌المللی هر کشور دلیل اصلی تیره شدن روابط دیپلماتیک بین دو کشور بود.

ایران همواره به دلیل فعالیت‌های منطقه‌ای‌اش مورد انتقاد قرار گرفته است. علاوه بر این، ایران با تمرکز ویژه بر تضعیف نفوذ عربستان سعودی، به شدت تلاش کرده است تا نفوذ خود را در سراسر خاورمیانه گسترش دهد. این موضوعی است که مصر علاقه ای به تحمل آن ندارد؛ ضمن اینکه تنش‌های ژئوپلیتیکی بین ایران و مصر به دلیل اعتقادات مذهبی متفاوت تشدید شده است. ایران عمدتاً از مسلمانان شیعه تشکیل شده است، در حالی که مصر و اکثر کشورهای عربی، عمدتاً از مسلمانان سنی تشکیل شده است. این امر منجر به درگیری بر سر تفسیر دکترین اسلامی و نقش رهبری مذهبی توسط عربستان سعودی و مصر شده است. ایران، به عنوان کشوری تحت تسلط شیعیان، هرگز رهبری مذهبی سنی مصر را به رسمیت نشناخته است و به همین دلیل، ایران تمایلی به مشروعیت بخشی کامل مذهبی مصر ندارد.

اختلافات سیاسی و ایدئولوژیک بین مصر و ایران نیز تنش بیشتری ایجاد کرده است. با به وقوع پیوستن انقلاب اسلامی ایران در سال 1979 و روی کار آمدن یک حکومت دینی، نگرانی‌هایی را برای رهبری مصر و روابط مصر با ایالات متحده ایجاد کرد. علاوه بر این، دولت مصر اقدامات ایران در تبلیغ احساسات ضد اسرائیلی و کمک به سازمان‌های مبارز علیه اسرائیل که مصر از سال 1979 روابط مسالمت‌آمیز خود را حفظ کرده‌اند، محکوم کرده است.

رفع فوری موانع

در میان چشم‌انداز پیچیده ژئوپلیتیکی، بررسی فوری موانعی که مصر را از برقراری روابط صمیمانه با ایران باز می‌دارد، علی‌رغم تفاوت‌های قابل توجه بین دو کشور مطرح می‌شود. از منظر سیاسی، مصر به دلیل موضع ایران نسبت به شورای همکاری خلیج فارس ترجیح داده که سطح معینی از ارتباط با ایران را حفظ کند. با توجه به رهبری کنونی عربستان سعودی در تلاش‌های صلح و عادی‌سازی با ایران، منطقی است پیش‌بینی شود که مصر به‌عنوان متحد حیاتی عربستان سعودی، برقراری روابط دیپلماتیک با ایران را در تعقیب اهداف استراتژیک خود نیز دنبال کند.

با وجود ایدئولوژی‌های سیاسی متضاد، مصر و ایران هر دو حمایت خود را از دولت سوریه به رهبری رئیس‌جمهور اسد در طول دهه گذشته گسترش داده‌اند. این در دوره‌ای رخ داد که اکثریت کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در مخالفت با حکومت اسد بودند. از این رو، این یک مزیت استراتژیک برای تسریع روند آشتی بین ایران و مصر محسوب می‌شود؛ بویژه اکنون که سوریه مجدداً به اتحادیه عرب بازگردانده شد و رئیس‌جمهور اسد هفته گذشته در جده مورد استقبال قرار گرفت.

نقش عمان در شکل‌گیری روابط بین ایران و مصر

به نظر می‌رسد مذاکرات دیپلماتیک بین مصر و ایران در مورد عادی‌سازی، نشان دهنده تلاش هماهنگ شده بین مصر و شورای همکاری خلیج فارس باشد. سفر اخیر سلطان هیثم بن طارق به قاهره این گمانه زنی را برانگیخته است که عمان به طور بالقوه نقش میانجی مهمی را بین قاهره و تهران ایفا می‌کند. در حالی که اعلام رسمی سفر به قاهره بر تقویت روابط اقتصادی دوجانبه میان مصر و عمان متمرکز بود، گمانه‌زنی‌های زیادی وجود دارد که بخش قابل توجهی از گفت‌وگوها حول محور تحولات منطقه‌ای مربوط به ایران بوده است. همچنین اهمیت این دیدار تنها چند روز پس از نشست اتحادیه عرب در جده، که شاهد حضور اکثر رهبران عرب بود، قابل مشاهده است.

پیامدهای ژئوپلیتیکی با اعلام رسمی عمان مبنی بر اینکه سلطان هیثم قرار است در آینده نزدیک یک ماموریت دیپلماتیک در ایران را آغاز کند، تشدید می شود. استراتژی سیاسی عمان در به کارگیری دیپلماسی محتاطانه و هدایت ماهرانه در مناقشات منطقه ای تحسین گسترده ای را به همراه داشت. پیامدهای سیاسی تلاش‌های میانجی‌گری عمان بین حوثی‌های مورد حمایت ایران در یمن و عربستان سعودی نیز حائز اهمیت است.

منافع مصر در آشتی با ایران

مانور ژئوپلیتیکی نزدیک شدن مصر به ایران به خاطر منافع استراتژیک جمعی، هماهنگی با عربستان سعودی و شورای همکاری خلیج فارس است. با این حال، این توافقات مزایای استراتژیک قابل توجهی برای مصر دارد.

نخست پذیرفته شده که ایران نفوذ سیاسی و نظامی قابل توجهی بر جناح های مسلح مختلف فعال در نوار غزه، به ویژه حماس، اعمال می کند. با توجه به اینکه مرزهای اصلی غزه با مصر و اسرائیل مشترک است، ضروری است که مصر نقشی محوری در تسهیل حل مناقشه بین حماس و اسرائیل ایفا کند. از منظر سیاسی، تقویت روابط قوی تر با ایران می تواند به طور بالقوه به مصر اهرم و اقتدار بیشتری بر جناح های مختلف شبه نظامی فعال در غزه بدهد و در نتیجه اهداف استراتژیک مصر را در چند جبهه تقویت کند.

در جبهه ژئوپلیتیک، توجه به نقش محوری مصر در شکل دادن به چشم انداز صلح بین اسرائیل و فلسطین ضروری است. در همین حال، در جبهه داخلی، امنیت ملی مصر در منطقه شمال سینا با توجه به همکاری ادعایی بین گروه‌های مسلح در سینا و گروه‌های مسلح غزه در دهه گذشته، حائر اهمیت است.

علاوه بر این، روند آشتی با ایران، مصر را قادر می‌سازد تا سیاست خارجی منطقه‌ای خود را از نظر استراتژیک مطابق با عربستان سعودی مجدداً تنظیم کند و در نتیجه تشکیل یک جبهه سیاسی واحد بین عربستان سعودی و مصر را تسهیل سازد.

ثالثا، برقراری روابط دیپلماتیک مستحکم با ایران می‌تواند به مصر اهرم سیاسی و نفوذ دیپلماتیک بی‌نظیری در صحنه جهانی بدهد. در حال حاضر ابهاماتی در میان کشورهای غربی نسبت به نیت ایران وجود دارد. با این حال، تقویت مشارکت بیشتر بین مصر و ایران می تواند به عنوان وسیله ای برای کاهش این نگرانی ها باشد. این به نوبه خود مصر را قادر می سازد تا نقشی محوری در تسهیل حل و فصل بین ایران و جامعه بین المللی در مورد موضوعات باقی مانده ای مانند برنامه هسته ای ایران و فعالیت‌های منطقه ای ایفا کند. برقراری روابط دیپلماتیک مستحکم با ایران نه تنها روابط سیاسی بین هر دو کشور را تقویت می کند، بلکه باعث تقویت اتحادهای نزدیکتر با سایر کشورهایی می شود که به دنبال یک شریک قابل اعتماد خاورمیانه هستند و مصر ،که دارای هوش راهبردی برای حرکت در زمین های پیچیده ژئوپلیتیکی است، میتواند این جایگاه را برای خود رقم بزند.

حضور دوباره اژدهای سرخ در خاورمیانه

با توجه به تلاش‌های دیپلماتیک اخیر چین برای میانجی‌گری میان عربستان سعودی و ایران، این امکان وجود دارد که تصمیم مصر برای عادی‌سازی روابط با ایران بخشی از یک استراتژی بزرگ‌ با هدف گسترش نفوذ سیاسی چین در خاورمیانه باشد. این حرکت ممکن است به عنوان یک انگیزه اقتصادی برای سایر کشورها برای تعامل با چین نیز باشد. توجه به این نکته ضروری است که مصر، کشوری که با موانع اقتصادی دست و پنجه نرم می کند، با عضویت رسمی در بانک توسعه جدید بریکس (NDP) در کنار امارات، گام مهمی برداشته است. علاوه بر این، قابل توجه است که مصر اخیراً به سازمان همکاری شانگهای پیوسته است که پیامدهای ژئوپلیتیکی قابل توجهی دارد. 

چالش‌های همیشگی 

با اذعان به منافع بالقوه اقتصادی و ژئوپلیتیکی که ممکن است آشتی بین مصر و ایران به همراه داشته باشد، ضروری است که اذعان کنیم که این موضوع به دلیل عوامل مختلف ازجمله برنامه هسته‌ای و قابلیت‌های توسعه موشیک‌های بالستیک چالش مهمی برای مصر و کشورهای عرب به شمار می‌‌آید. تعهد ایران برای حفظ امنیت و ثبات منطقه بسیار مهم است.

علیرغم ادامه مذاکرات آشتی بین ایران و کشورهای مختلف عرب، گزارش‌ها حاکی از آن است که ایران آزمایش موفقیت‌آمیزی در زمینه پرتاب موشک بالستیک با برد بالقوه تا 2000 کیلومتر انجام داده است، بنابراین  قابلیت گسترش نفوذ خود در سراسر خاورمیانه از جمله اسرائیل دارد.

روابط مصر با دشمنان دیرینه جمهوری اسلامی

یکی از مبرم‌ترین مسائل موجود، فشار احتمالی بر اتحاد استراتژیک بین ایالات متحده و مصر است، زیرا توسعه یک رابطه قوی با ایران می‌تواند به طور بالقوه تنش‌های ژئوپلیتیکی ایجاد کند. در نظر گرفتن مشارکت طولانی مدت بین مصر و ایالات متحده هنگام عبور از این چشم انداز پیچیده سیاسی مهم است. همچنین، مصر از سال 1979 یک توافقنامه صلح طولانی با اسرائیل را حفظ کرده و روابط دیپلماتیک و امنیتی قوی با اسرائیل را در سالهای میانی تقویت کرده است. خصومت دیرینه بین اسرائیل و ایران و توسعه موشک‌های بالستیک و قابلیت های هسته‌ای این کشور باعث شده است که اسرائیل در ده سال گذشته ایران را به عنوان دشمن اصلی خود ببیند. از این پس، مصر با معضل ژئوپلیتیکی برای ایجاد راهبردی برای ایجاد تعادل بین حفظ روابط راهبردی خود با اسرائیل و تقویت روابط دوستانه با ایران مواجه است. با نزدیک شدن به انتخابات قریب الوقوع ایالات متحده، تأثیر تغییر احتمالی سیاست ایالات متحده در قبال ایران تحت یک دولت جدید بر چشم انداز آشتی بین ایران و کشورهای عربی هنوز نامشخص مانده است.