نزاع بر سر آب؛ گزارش سی‌ان‌بی‌سی از شعله‌ورشدن اختلافات تهران و طالبان

به گزارش اکوایران، در هفته‌های اخیر، به دلیل اختلاف بر سر جریان آب رودخانه هیرمند افغانستان به ایران، درگیری‌های مرزی دو کشور شعله‌ور شد. تهران می‌گوید که طالبان عمداً ایران را از حق‌آبه خود محروم کرده تا بتواند منابع آبی خود را افزایش دهد. اما طالبان می‌گوید که به دلیل کاهش شدید بارندگی و سطح رودخانه‌ها، حتی برای خودشان هم آب کافی ندارند.

به نوشته سی‌ان‌بی‌سی، در ۲۷ می، مرزبانان ایران و طالبان با یکدیگر درگیر شده و تیراندازی شدیدی رخ داد که منجر به کشته‌شدن دو پاسدار ایرانی و یک سرباز طالبان و زخمی‌شدن تعدادی دیگر شد. هر دو طرف یکدیگر را تحریک‌کننده درگیری می‌دانند. این اتفاق مسائل مربوط به آب منطقه را دوباره در کانون توجه قرار داده است.

خطر بی‌ثباتی در ایران

این وضعیت خطر بی‌ثباتی بخش فقیرنشین و محروم ایران را در پی دارد؛ جایی که شاهد اعتراضاتی جدی علیه دولت در سال‌های اخیر بوده است.

توربیورن سولتودت، تحلیلگر ارشد خاورمیانه و شمال آفریقا در مؤسسه «وِریسک مِیپِلکرافت» به سی‌ان‌بی‌سی گفت: «نزاع آبی با افغانستان چیزی نیست که ایران بتواند از کنار آن ساده بگذرد. منابع آبی ایران تحت فشار شدیدی قرار داشته و تنش آبی عاملی برای ناآرامی‌های مدنی وسیع در سال‌های اخیر بوده است».

در تابستان ۲۰۲۱، به دلیل کمبود آب و سپس قطع برق ناشی از کمبود آب نیروگاه‌های برق‌آبی، اعتراضات در استان خوزستان به راه افتاد -چیزی که ممکن است در آینده دور به چندین شهر در دیگر نقاط کشور گسترش یابد.

ایران که با تحریم‌های ایالات متحده، اقتصاد شدید و اعتراضات داخلی دست‌وپنجه نرم می‌کند، تحت فشار زیادی قرار دارد. سولتودت گفت: «بحران امنیت آبی در شرق ایران در زمان بسیار بدی رخ خواهد داد».

مرز خطرناک

مرز ۹۵۰ کیلوتری افغانستان و ایران بسیار ناامن و مملو از جنایات بوده که منشأ آن‌ها عمدتاً افغانستان هستند. این کشور ده‌ها سال است که با بی‌ثباتی و جنگ روبرو بوده بخش قابل توجهی از درآمد طالبان، حاکمان فعلی افغانستان از تجارت غیرقانونی به دست می‌آید.

کمال علم، یک کارشناس ارشد مرکز آسیای جنوبی شورای آتلانتیک گفت: «مرز ایران و افغانستان همیشه آسیب‌پذیرترین مرز ایران بوده است». او گفت: «افغانستان میزبان تعدادی قاچاق مواد مخدر، قاچاق انسان و تروریسم است اما همچنین منبع آبی بسیار مهمی برای همسایه خود به شمار می‌رود».

تنش‌های آبی دو کشور سبقه‌ای تاریخی دارد. در دهه ۱۹۵۰، افغانستان دو سد بزرگ ساخت که جریان آب رودخانه هیرمند به ایران را محدود می‌کرد. این امر خشم تهران را برانگیخت و در نهایت منجر به امضای معاهده‌ای در سال ۱۹۷۳ شد که سالانه به ایران ۸۵۰ میلیون متر مکعب از آب هیرمند را اختصاص می‌داد. اما انقلاب‌ها، جنگ‌ها و تغییرات بزرگ هر دو کشور باعث شد که این معاهده هرگز به طور کامل اجرا نشود.

علم گفت: «از زمان قرارداد آبی سال ۱۹۷۳، آنها چندین‌بار به دلیل استفاده دولت‌های مختلف افغانستان از نقطه‌ضعف آبی ایران به عنوان اهرمی در مسائل دوجانبه، در آستانه جنگ قرار گرفتند».

تغییرات آب‌و‌هوایی

مدت‌هاست که دانشمندان هشدار داده‌اند که تغییرات آب‌وهوایی باعث درگیری کشورها بر سر منابع طبیعی شده و خطر جنگ و بحران پناهجویان را افزایش می‌دهد.

رایان بول، تحلیلگر ارشد خاورمیانه و شمال آفریقا در رِین گفت: «برطرف‌کردن اختلافات آبی رودخانه هیرمند دشوار است. زیرا هیچ یک از کشورها ظرفیت آب‌رسانی بیشتر به منطقه را ندارند. در حال حاضر، این منطقه بسیار خشک است، اما مسائلی مانند تغییرات آب‌وهوا و کشاورزی آن را بدتر می‌کند». او اذعان کرد: «به نوعی، این یک آغازگر جنگ کلاسیک است؛ رقابت بر سر یک منبع کمیاب که هیچ یک از طرفین نمی‌توانند بدون آن زندگی کنند».

تنش آبی

در اواسط ماه مه، طی یک بیانیه مطبوعاتی طالبان حمایت افغانستان را از معاهده 1973 اعلام کرد، اما گفت: «از آنجایی که در سال‌های اخیر در افغانستان و منطقه خشکسالی رخ داده و سطح آب کاهش یافته است... ولایات کشور از خشکسالی رنج می‌برند. و آب کافی وجود ندارد. در چنین شرایطی، آب خواهی مکرر ایران و اظهارات نابه جا در رسانه ها را مضر می دانیم».

ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران نیز در پاسخ به رهبران افغانستان گفت که سخنان او را «خیلی جدی» بگیرند و گفت: «به حاکمان افغانستان هشدار می‌دهم که فوراً حقوق مردم سیستان و بلوچستان را ادا کنند». یکی از فرماندهان طالبان پاسخ داد و گفت آبی نیست که به ایران بدهند و هشدار داد: «به ما حمله نکنید. ما نمی ترسیم.»

تهران سپس بیانیه ای صادر کرد و بر این واقعیت تأکید کرد که طالبان را به عنوان هیئت حاکمه افغانستان به رسمیت نمی‌شناسد. این مجادلات  تنها تنش ها را تشدید کرد و برخی نگران هستند که تیراندازی در مرز می می تواند نشانه ای از بدتر شدن آینده باشد.

رایان بول، انتظار دارد که این مشکل تشدید شود زیرا «کمبود آب یک مشکل بسیار پیچیده است که برای غلبه بر آن نیازمند سرمایه‌گذاری‌های گسترده و بسیار هزینه‌بر زیرساختی است که ایران یا افغانستان تحت تحریم شدید در موقعیتی برای رفع آن نیستند».

او انتظار دارد که شعله‌ور شدن درگیری بین این دو و همچنان قطعی‌های مداوم در تامین آب افغانستان ادامه یابد -خبر بدی برای کشوری که در حال حاضر به شدت فقیر شده است. بول گفت که این «می‌تواند در طول زمان به تولیدات کشاورزی و اقتصاد ضعیف افغانستان آسیب برساند و کمبود مواد غذایی را بدتر کند».