به گزارش اکوایران؛ بـه طـور کلـی، عمده‌تریـن مزیـت این گـذرگاه، کاهـش زمـان و هزینـە ترانزیـت از هنـد بـه روسـیه و آسـیای مرکــزی اســت. همچنین بـه لحــظ ژئوپلیتیکـی این گـذرگاه یـک واقعیـت ژئوپلیتیکـی اسـت کـه پتانسـیل‌هایی را بـرای کشـور بـه دنبـال دارد و بـه ویـژه در رابطـە ایـران بـا هنـد و روسـیه و نیـز در رابطـە ایـران بـا ترتیبـات امنیتـی منطقـه‌های از قبیــل شــورای همــکاری خلیــج فــارس، اتحادیــە اقتصــادی اوراســیایی و پیمــان همکاری‌هــای شــانگهای قابــل توجــه خواهــد بــود.  

دلیل تسریع سرعت پروژ بین‌المللــی شــمال-جنوب

با توجه به اینکه بیش از 20 سال از شروع این پروژه می‌گذرد این پرسش مطرح می شود که چه عاملی موجب شده تا این پروژه بعد از دو دهه شتاب گیرد؟ براساس گزارش پژوهشکده اتاق ایران در حـال حاضـر بحـران اوکرایـن پیشـران اصلـی تسـریع سـرعت رشـد پـروژه از سـوی هنـد و بـه ویـژه روســیه اســت.

 آنچـه موجـب تغییـر جایـگاه گـذرگاه شـمال-جنوب در سلسـله مراتـب ترجیحـات اسـتراتژیک روسـیه بعـد از 20 سـال شـد، افزایـش نیـاز روسـیه بـه جایگزینـی کشـورهای دیگـری بـا اتحادیـە اروپـا دارد و هنـد یکـی از مهمتریـن اهـداف مسـکو بـرای ایـن منظـور اســت. بطوریکه دسترســی بــه هنــد، در حــال حاضــر بــه معنــای گســترش گزینه‌هــای ژئوپلیتیکــی روســیه بــوده و گــذرگاه شــمال-جنوب دروازە روســیه بــرای دسترســی ســریع و ارزان بــه هنــد بــه شــمار مــی‌رود و ایــن مســئله، جایــگاه ژئوپلیتیـک ایـران و گـذرگاه شـمال‌ جنوب بـرای روسـیه را بیـش از پیـش تقویـت کـرده اسـت.

اما این گذرگاه چه مزایایی برای ایران دارد؟ بـا عملیاتـی شـدن گـذرگاه، ایـران دسترسـی بـه 10 شـهر روسـیه بـا جمعیـت بـالای یـک میلیـون نفـر در کرانـە رود ولـگا را بـه دسـت مـی‌آورد. همچنیـن، ایـن گـذرگاه یـک مسـیر ارتباطـی بالقـوه بـه آسـیای مرکزی و کشـورهای اتحادیـە اقتصـادی اوراسـیا خواهـد بـود و ایـران امـکان ایـن را پیـدا خواهـد کـرد کـه از آذربایجـان، بـه بنـدر اکتائـوی قزاقسـتان و نیـز بـه بنـادر گرجسـتان در دریـای سـیاه متصـل شـود کـه بـه طـور بالقـوه، دسترسـی مســتقیم بــه بازارهــای اروپایــی را بــرای کشــور بــه همــراه مــی‌آورد. هرچند این امکان در صورتی می‌تواند عملیاتی شود که تحریم‌های بین‌المللی علیه کشور برداشته شود.

اما این نکته را نیز باید در نظر گرفت که ژئوپلیتیـک گـذرگاه شـمال-جنوب در روابـط ایـران و روسـیه معطـوف بـه امکاناتـی اسـت کـه ایـن گـذرگاه بـرای همکاری‌هــای اســتراتژیک دو کشــور در ســوریه فراهــم می‌کنــد. هرچنــد در حــال حاضــر طرح‌هــای اتصــال ریلــی سـوریه بـه ایـران چشـم‌انداز روشـنی را پیـش رو نـدارد، اما بـا عملیاتـی شـدن گـذرگاه شـمال-جنوب، سـوریه می‌توانـد بـه هـاب ارتباطـی خلیج‌فـارس و از طریـق آن، بـه روسـیه متصـل شـود. . در ایـن صـورت، روسـیه بـرای نخسـتین بـار در تاریـخ ارتبـاط ریلـی مسـتقیم بـه پایگاه‌هـای نظامـی خـود در تارتائـوس، سـواحل سـوریه در دریـای مدیترانـه خواهـد داشـت.     اما در مورد هند ایــران بــه لحــاظ ژئوپلیتیکــی چنــد انگیــزە مشــخص بــرای گــذرگاه شــمال‌جنوب دارد. نخســت، بــا ایفـای نقـش به‌عنـوان هـاب ارتباطـی هنـد بـه روسـیه، هنـد را هرچـه بیشـتر در منافـع منطقـهای و بین‌المللـی خـود ادغـام کـرده و بـا توسـعە وابسـتگی متقابـل، هنـد را در محیـط همسـایگی خـود تعریـف و درگیـر کنـد. از سوی دیگر هنـد، به‌عنـوان دومیــن اقتصــاد رو بــه رشــد جهــان و پنجمیــن اقتصــاد بــزرگ دنیــا و نیــز بهعنــوان بزرگتریــن دموکراســی بــزرگ جهـان کـه بـر خـاف همسـایە بـزرگ خـود، روابـط حسـن‌های بـا قدرتهـای غربـی و نظـم مسـتقر بین‌المللـی دارد، امکانـات جدیـدی را بـرای سیاسـت خارجـی ایـران و منافـع ملـی بـه همـراه خواهـد داشـت. بـا توسـعە روابـط بـا هنـد به‌ عنــوان یــک بازیگــر «نرمــال»، ایــران می‌تــوان وجهــە بین‌المللــی خــود را بهبــود بخشــیده و از روابــط نزدیــک هند با دولت‌های غربی برای برخی گشایش‌ها سود ببرد

از سوی دیگر در سـطح ترتیبـات منطقـه ای، گـذرگاه شـمال-جنوب عمدتـا بـا توجـه بـه شـورای همـکاری خلیـج فـارس، پیمـان شـانگ‌های و اتحادیـە اقتصـادی اوراسـیا بـرای ایـران تعریـف می‌شـود. شـورای همـکاری خلیج‌ فـارس طـی تحـولات اخیـر نشـان داده اسـت، از یـک سـو بـه دنبـال تنش‌زدایـی و ایجـاد ثبـات بـه منظـور توسـعە همه‌جانبـه منطقـه اسـت.  

مشکلات تکمیل پروژه

امــا مهمتریــن چالــش تکمیــل و اجرایــی شــدن کامــل ایــن گــذرگاه از منظــر منافــع ایــران نــوع همــکاری ســایر کشـورها بـا ایـران در توسـعه خطـوط ریلـی اسـت. ایـران مهمتریـن کشـور در گـذرگاه شـمال- جنـوب و حلقـه وصـل روســیه، آســیای مرکـزی و هنــد بــه یکدیگــر محســوب میشــود امــا بــه لحــاظ تاریخــی ایــن کشـورها همــواره از مشـارکت واقعـی در توسـعه ایـن گـذرگاه در داخـل خـاک ایـران طفـره رفتـه انـد. ایـران بـه تنهایـی منابـع مالـی هنگفـت الازم بـرای توسـعه گـذرگاه را پرداخـت کـرده اسـت. از آنجایـی کـه ایـن کشـورها تـا کنـون مشـارکتی در توسـعه گـذرگاه نداشـتند و منابعـی صـرف نکرده‌انـد بـه صـورت گزینشـی نیـز بـا آن برخـورد کـرده و الزامـی بـه نقـل و انتقـال کالا از ایـن مسـیر ندیده‌انـد. در شـرایط کنونـی کـه روسـیه تمایـل بیشـتری بـه توسـعه ایـن گـذرگاه دارد نـوع مشـارکت ایـن کشـور در توسـعه آن واجـد اهمیـت بسـیار اسـت. در صورتـی کـه روسـیه تنهـا وامـی در اختیـار ایـران قـرار دهـد و ایـران بخش‌هـای تکمیـل نشـده گـذرگاه را تکمیـل کند، بـی شـک در راسـتای منافـع ملـی کشـور نخواهـد بـود. زیـرا ایـران هـم ناگزیـر بـه بازپرداخـت وام خواهـد بـود و تضمینـی بـرای نقـل و انتقـال کالاهـای روسـی در ایـن گـذرگاه وجـود نخواهـد داشـت. در صورتـی کـه روسـیه سـرمایه گـذاری مسـتقیم در توسـعه ایــن گــذرگاه صــورت دهــد و در منافــع و مضــار ناشــی از اجرایــی شــدن آن شــریک باشــد، ریســک‌های ســرمایه‌گـذاری گسـترده بـرای تکمیـل سـایر قطعـات آن می‌توانـد کاهـش یابـد.