به گزارش اکوایران، به نظر می‌رسد پذیرفته شدن ایران در سازمان همکاری شانگهای در هفته گذشته، جمهوری اسلامی را بیشتر با روسیه و چین همسو می‌کند. با این حال، هنوز مشخص نیست که عضویت در این بلوک چقدر به نفع جمهوری اسلامی خواهد بود.

اهمیت نمادین یا کاربردی؟

به نوشته المانیتور، ایران پس از 18 سال حضور در مقام ناظر در این سازمان همکاری امنیتی و تجاری، روز سه‌شنبه در نشست مجازی به میزبانی هند، به عضویت کامل سازمان همکاری شانگهای درآمد. درخواست ایران برای عضویت کامل در سال 2021 پذیرفته شد. چین، روسیه، هند، پاکستان و چندین کشور آسیای مرکزی اعضای سازمان همکاری شانگهای هستند. این سازمان شرکای گفتگو و ناظران بیشتری هم در سرتاسر قاره دارد.

این عضویت در حالی صورت می‌گیرد که ایران به دنبال روابط بهتر با روسیه و چین و همچنین آسیای مرکزی، برای شکستن انزوای بین المللی و مقابله با تحریم‌های ایالات متحده و اروپا است. به گزارش خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی ایران، به این منظور، تجارت غیرنفتی ایران با کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای از مارس تا اوت سال گذشته با 31 درصد افزایش به بیش از 17 میلیارد دلار رسید.

به گفته رایان بول، تحلیلگر خاورمیانه در شرکت اطلاعات ریسک رین، عضویت کامل در سازمان همکاری شانگهای ممکن است برای جمهوری اسلامی بیشتر نمادین باشد تا این که به صورت کاربردی مهم باشد. بول به المانیتور گفت: «ورود ایران به این سازمان اهمیت نمادین بیشتری از نظر هم‌سویی دارد، نسبت به اهمیت عمل‌گرایانه آن. سازمان همکاری شانگهای همچنان یک بلوک محدود قدرت است، برخلاف یک ائتلاف محکم، مانند ناتو.»

سازمان همکاری شانگهای گاهی اوقات رقیب ناتو نامیده می شود، اما بر اساس گزارش سپتامبر 2022 موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک، قدرت آن نسبتا محدود است.

محدودیت همکاری‌های اساسی

نیکول گراجوسکی برای اندیشکده مذکور نوشت: «از زمان بنیان‌گذاری [سازمان همکاری شانگهای]، اختلافات بین کشورهای عضو، هماهنگی سیاست‌ها و یکپارچگی منطقه‌ای بلوک را محدود کرده است. این تا حدی به دلیل ظرفیت بروکراتیک ناکافی و طراحی نهادی آن است.». در این گزارش همچنین آمده است که سازمان همکاری شانگهای با اجماع اداره می‌شود که همکاری‌های اساسی را محدود می‌کند.

بول گفت که سازمان همکاری شانگهای «به ابزاری برای رسیدن به منافع مستقیم و ملموس برای ایران تبدیل نشده است، اما تهران ممکن است از راه‌های دیگری از عضویت در این بلوک سود ببرد، از جمله افزایش شانس ایران برای پیوستن به ائتلاف بریکس. ایران ماه گذشته در نشست بریکس در آفریقای جنوبی شرکت کرد.

وی با بیان اینکه همکاری ایران و چین در زمینه پهپادها نیز می‌تواند افزایش یابد، گفت: «ایران همچنین ممکن است به لطف عضویت در این بلوک از روابط دفاعی بهتر - و احتمالاً تحویل تسلیحات بهتر - با چین و روسیه برخوردار شود.»

هم‌سو با نظمی جهانی به رهبری روسیه و چین

مقامات غربی ادعا می‌کنند که ایران به روسیه برای استفاده در جنگ اوکراین هواپیماهای بدون سرنشین می‌دهد [ادعایی که مسکو و تهران بارها آن را رد کرده‌اند]. این در حالی است که چین در فناوری هواپیماهای بدون سرنشین، در جهان پیشرو است. الجزیره در ماه ژانویه با استناد به داده های موسسه تحقیقات صلح بین المللی استکهلم گزارش داد که چین بزرگترین صادرکننده هواپیماهای بدون سرنشین جنگی در دهه گذشته بوده است.

بول استدلال کرد: «به نظر می‌رسد که تهران به طور فزاینده‌ای خود را با نظمی جهانی به رهبری روسیه و چین همسو می‌بیند، که این خود تغییری در جهان‌بینی قدیمی‌تر، غیر متعهدتر و پان اسلامی ایران است».

ایران تنها کشور خاورمیانه نیست که به دنبال روابط قوی‌تر با سازمان همکاری شانگهای است. در ماه مارس، کابینه عربستان سعودی تصمیمی را برای پیوستن به این سازمان تصویب کرد. در ماه مه گذشته، امارات متحده عربی و کویت شرکای گفتگوی سازمان همکاری شانگهای شدند.

به گفته بول: «قصد عربستان و امارات برای افزایش روابط با سازمان همکاری شانگهای به این بستگی دارد که چگونه با ایران کنار بیایند. در حال حاضر، با فضای دوستانه‌تری که بین آنها وجود دارد، اگر سعودی‌ها و اماراتی‌ها بخواهند از سطح شرکای گفت‌وگو فراتر بروند، یک راه باز دیپلماتیک برای انجام این کار دارند. اما اگر خصومت‌ها تجدید شود، تقریباً به این معنی است که سعودی‌ها و اماراتی‌ها روند پیشروی خود در سازمان همکاری شانگهای را متوقف خواهند کرد، اگر به طور کامل خارج نشوند.»

امارات سال گذشته روابط دیپلماتیک خود را با ایران از سر گرفت، در حالی که عربستان سعودی در ماه مارس با میانجیگری چین این کار را انجام داد. روابط عربستان و ایران از آن زمان به بعد بهبود یافته است و ایران ماه گذشته سفارت خود را در ریاض بازگشایی کرد.