تنفس مصنوعی یارانه‌ای به فقرا در 1401

به گزارش اکوایران، آخرین گزارش مرکز آمار از بودجه خانوار نشان می‌دهد که ضریب جینی که شاخصی برای نشان‌دادن اختلاف طبقاتی و نابرابری درآمد است، کاهش یافته و به 0.3877 در سال 1401 رسیده است. روند 38 ساله ضریب جینی نشان می‌دهد که پایین‌ترین سطح این شاخص در اواخر دهه 80 و اوایل دهه 90 ثبت شده است که به دلیل اجرای طرح هدفمندسازی یارانه‌ها بوده است. عمده کاهش‌های ضریب جینی در سال‌های بعد از دهه هشتاد به دلیل اعطای یارانه‌ها با اهداف مختلف بوده است. بنظر می‌رسد علت کاهش این شاخص در سال 1401 نیز اعطای یارانه‌های معیشتی 300 و 400 هزار تومانی به خانوارهای نیازمند با هدف جبران آثار حذف ارز ترجیحی باشد.

ضریب جینی؛ شاخصی برای اختلاف طبقاتی

یکی از شاخص‌های مهم اقتصادی برای سنجش نابرابری درآمدی، ضریب جینی است. این ضریب عددی بین صفر و یک است و هر چه به یک نزدیک‌تر باشد نشانگر اختلاف طبقاتی بیش‌تر و هر چه به صفر نزدیک‌تر باشد به معنی نابرابری کمتر است.

البته کاهش ضریب جینی الزاما به معنای کاهش اختلاف طبقاتی نیست؛ چون اگر کل جامعه با هم فقیرتر شوند اختلاف طبقاتی کاهش یافته و ضریب جینی کم می‌شود. همچنین ممکن است نحوه توزیع درآمد بین دهک‌ها و اقشار مختلف جامعه تغییر کند اما ضریب جینی ثابت بماند چون این امکان وجود دارد که موقعیت دهک‌ها و خانوارها در جامعه طوری جابجا شود که تغییر آن‌ها در ضریب جینی منعکس نشود.

سکانس اول؛

ضریب جینی پیش از هدفمندی یارانه‌ها

بالاترین ضریب جینی ثبت شده در 38 سال اخیر مربوط به سال 63 بوده که رقم آن برابر 0.5 است. پس از آن این شاخص به طور مداوم رو به کاهش می‌گذارد تا این که در سال 66 شروع به افزایش کرده و با شروع جنگ با سرعت بیشتری روند صعودی خود را ادامه می‌دهد.

 بنابراین بالا بودن ضریب جینی در اواخر دهه 60 و 70 به دلیل آثار جنگ، سیاست سهمیه‌بندی کالاها و تورم شکل گرفته است. در دهه 70 و 80 ضریب جینی عمدتا بین 0.42 و 0.43 در نوسان بوده و تغییر چندانی نداشته است.

سکانس دوم؛

رونق اعطای یارانه و کاهش ضریب‌جینی

از اواخر دهه 80 که سیاست هدفمندسازی یارانه‌ها کلید خورد ضریب جینی رو به کاهش گذاشته است؛ به طوری که از 0.4099 در سال 89 به 0.365 در سال 92 رسیده است. این شاخص از سال 89 تا 92 به طور مداوم در حال کاهش بوده و در سال 92 رکورد کمترین سطح 38 ساله ضریب جینی را در ایران رقم می‌زند.

علت این کاهش، پرداخت یارانه‌های نقدی به خانوارها بود که باعث شد تا نابرابری درآمدی در سال‌های اول کاهش یابد اما پس از چند سال و با شروع تحریم‌ها و تحت فشار قرار گرفتن اقتصاد ایران، نرخ تورم بالا رفت و یارانه‌ها قدرت خرید خود را از دست دادند؛ به همین علت از سال 93 ضریب جینی روند صعودی به خود گرفت و در سال 97 به 0.4093 رسید.

سکانس سوم؛

 تنوع یارانه‌ها در اواخر دهه 90 و شروع قرن جدید

مجددا در سال 98، به دلیل افزایش قیمت بنزین دولت تصمیم گرفت که یارانه‌ای را تحت عنوان «یارانه معیشتی» به خانوارها پرداخت کند. روند ضریب جینی نشان می‌دهد که به واسطه این تصمیم، روند صعودی این شاخص متوقف شد و ضریب جینی به 0.3992 در سال 98 رسید.

با شروع سال 1400، روند نزولی ضریب جینی ادامه یافت. این شاخص در ابتدای دهه 100 معادل 0.3938 برآورد شده است. در ابتدای سال 1401 سیاستی حذف ارز ترجیحی (4200 تومانی) کلید خورد که اصطلاحا به «جراحی اقتصادی» معروف شد. دولت برای جلوگیری از این که چنین سیاستی قدرت خرید خانوارهای نیازمند را کم کند، یارانه‌های 300 و 400 هزارتومانی را به دهک‌های نیازمند پرداخت کرد.

به نظر می‌رسد علت کاهش ضریب جینی به 0.3877 در سال 1401، اجرای همین سیاست باشد.