پایان قرن گلستان؛ «حاضر غایب» فضای روشنفکری ایران درگذشت

ابراهیم گلستان، مرد منحصربه‌فرد هنر معاصر ایران، در انگلستان درگذشت. او در سال 1975، چند سال پیش از انقلاب از ایران به انگلستان مهاجرت کرد و تا پایان همان‌جا ماند. با‌این‌وجود، هیچ‌گاه سایه او از فضای هنری و روشنفکری ایران برداشته نشد. نام گلستان همیشه مطرح بود؛ حتی وقتی سال‌ها سکوت کرده بود. همین مساله هم او را به «حاضر غایب» فضای هنری - روشنفکری ایران تبدیل کرده بود.

نمی‌توان خالق آثار مهمی در سینمای ایران، چون «خشت و آینه» بود اما از یادها رفت. نمی‌توان چهره‌ تاثیرگذار زندگی و هنر فروخ فرخزاد بود و فراموش شد. در ادبیات هم دستی به قلم داشت، از داستان‌نویسی تا ترجمه. در کنار همه این‌ها لحن تند و بی‌تعارف او هم یکی از نکات مهمی بود که او را متمایز می‌کرد. او در صراحت بی‌رحم بود. گاهی نمی‌شد مرز نقد و توهین را در صحبت‌هایش تشخیص داد؛ اما همین‌‌ جذابیت خواندن مطالب او را دوچندان می‌کرد. خودش فرزند و نوه روحانیون سرشناس شیرازی بود. در شناسنامه «ابراهیم تقوی شیرازی» نام داشت؛ اما او «ابراهیم گلستان» را ساخت و با آن در فضای هنری ایران درخشید: شخصیتی یگانه، خوب یا بد.

ابراهیم گلستان از ازدواج اول خود صاحب دو فرزند شد که هر دو در میان هنرمندان ایران شناخته شده هسستند. لیلی گلستان اولین فرزند او، در میان اصحاب کتاب و ترجمه سرشناس است. فرزند دومش کاوه، عکاس - خبرنگار خوش‌نامی بود که در همین مسیر جان خود را از دست داد. کاوه گلستان در حین عکاسی از جنگ آمریکا و عراق در سال 1382 بر اثر انفجار مین درگذشت. حتی نوه‌های گلستان هم برای بسیاری شناخته‌شده هستند. مانی حقیقی، پسر لیلی گلستان کارگردان مطرح فعلی سینمای ایران است و مهرک پسر کاوه، با نام هنری ریویل، برای جوانان اهل رپ شناخته شده است. 

عشق ابراهیم گلستان و فروخ فرخزاد اما زلزله بزرگی بود که رابطه او با خانواده‌اش را به شکل غیرقابل‌برگشتی تغییر داد. این رابطه موضوع داستان‌سرایی و افسانه‌سازی‌های بسیاری هم شد. مرگ فروغ در تصادف و سکوت طولانی گلستان رمز و راز این داستان و صد البته شخصیت خود گلستان را چند برابر کرد. البته او تا آخر سکوت نکرد و بالاخره در این باره لب به سخن گشود؛ با همان صراحت ویژه خودش.

گلستان فعالیت ادبی را با ترجمه داستان‌هایی از ارنست همینگوی و ویلیام فاکنر آغاز کرد. «آذر، ماه آخر پاییز»، «شکار سایه»، «جوی و دیوار و تشنه»، «اسرار گنج دره جنی»، «مد و مه» و «خروس» از آثار داستانی این نویسنده‌اند. او از نخستین نویسندگان معاصر ایران است که به زبان داستان توجه خاصی نشان داد و نثری آهنگین را در قالب‌های داستانی مدرن به‌کار گرفت.

گلستان که پایه‌گذار استودیو سینمایی گلستان بود، ساخت فیلم‌هایی همچون «موج و مرجان و خارا»، «از قطره تا دریا»، «یک آتش»، «خواستگاری»، «تپه‌های مارلیک»، «خشت و آینه» و «اسرار گنج دره‌ جنی» را در کارنامه دارد و یکی از پایه‌گذاران جریان موج نو در سینمای ایران محسوب می‌شود. او همچنین تهیه‌کننده فیلم «خانه سیاه‌ است» بود که فروغ فرخزاد آن را کارگردانی کرد.