ماه‌های پیچیده پیش رو؛ بازی نفتی ایران، آمریکا و عربستان/ برگ برنده در دست تهران است؟

به گزارش اکوایران، چند روز پیش از این، محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، با حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در جده برای دیدار - یا مهمتر از آن فرصتی برای گرفتن عکسی که قصد داشت دنیا آن را ببیند- نشست.

پس از آن، سعودی‌ها و پنج کشور دیگر، از جمله ایران، مجدداً بر تمایل خود را برای پیوستن به بریکس، اتحاد اقتصادی به رهبری برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی تاکید کردند و ریاض نیز یک سرمایه گذاری 16 میلیارد دلاری را اعلام کرد.

پرواز صادرات

به نوشته وبسایت اینوستینگ، سعودی‌ها و ایرانی‌ها که زمانی سرسخت‌ترین رقبای یکدیگر بودند، نزدیک‌تر از همیشه به نظر می‌رسند. با این حال، مسئله دیگری در جریان است که می‌تواند دیپلماسی نوپای آن‌ها را آزمایش کند: ورود بیش از حد انتظار بشکه‌های نفت ایران به بازار.

این موضوع این هفته پس از آن بیش‌تر آشکار شد که رویترز به نقل از منابع با نفوذ در صنعت نفت گزارش داد که تولید نفت اوپک در ماه اوت 220 هزار بشکه در روز افزایش یافته است. در این گزارش آمده که این تا حد زیادی به دلیل جهش عرضه ایران بوده است.

ایران یکی از اعضای اوپک است که در سال 1960 تأسیس شد. اما از سال 2018 به دلیل تحریم‌های اعمال شده بر صادرات نفت این کشور توسط دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا، ایران بیشتر به عنوان یک عضو کم‌اثر در اوپک حضور داشته است. تحریم‌ها زمانی بار بزرگی بر روی اقتصاد ایران بود. اما این روزها، به لطف اجرای اندک آن‌ها توسط دولت جو بایدن، رئیس‌جمهور دموکرات که جانشین ترامپ جمهوریخواه شد، ضرر چندانی برای تهران ندارند.

تحریم‌ها این امتیاز را به ایران می‌دهند که از هر کاهش تولیدی که توسط اوپک اعمال می‌شود مستثنی شود. عدم اجرای تحریم‌ها به این معنی است که تهران می‌تواند هر چقدر که می‌خواهد نفت صادر کند، بدون این‌که نیاز باشد به کسی بگوید. هر چند گاهی اوقات درباره آن صحبت می‌کند. جواد اوجی، وزیر نفت اواخر مرداد ماه در مجلس گفت که ظرفیت تولید ایران به 3.8 میلیون بشکه در روز رسیده است. وی گفت: «تولید هم اکنون 3.2 میلیون بشکه در روز است و تا پایان تابستان امسال به 3.4 میلیون بشکه خواهد رسید». اما با توجه به تمایل کشورهای تحریم‌شده به اینکه بگویند اقدامات علیه آن‌ها کارساز نبوده است، گاهی آنچه ایران در مورد نفت خود می‌گوید، با تردید دیده می‌شود.

البته سعودی‌ها از طریق نظارت خود بر اوپک، یک تصور از میزان تولید و صادرات نفت ایران  دارند. اما حتی بدون آن، گزارش رویترز نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی احتمالا حقیقت را بگوید: آن‌ها در حال حاضر بین 3.1 تا 3.2 میلیون بشکه در روز تولید می‌کنند، در مقابل میانگین 2.9 میلیون بشکه در ژوئیه (تیر).

بر اساس گزارش رویترز، به غیر از ایران، نیجریه در ماه اوت روزانه 20 هزار بشکه نفت به تولید خود اضافه کرد. آدام باتن، اقتصاددان حوزه نفت، در پلتفرم فارکس لایو خاطرنشان کرد: در مجموع، افزایش عرضه ماه گذشته در اوپک «تقریباً نیمی از کاهش تولید آب‌نبات چوبی عربستان سعودی را از بین می‌برد.»

تغییر چشم انداز ژئوپلیتیک

دنیا اولین بار در ژوئن عبارت کاهش تولید «آبنبات چوبی» را شنید، که وزیر انرژی عربستان سعودی، عبدالعزیز بن سلمان – که برادر ناتنی ولیعهد و پادشاه آینده محمد است – از آن برای توصیف کاهش داوطلبانه یک میلیون بشکه در روز توسط پادشاهی استفاده کرد. از آن زمان، این به بخشی از فرهنگ بازار نفت تبدیل شده است، که یاران سلمان، با وسواس خود برای بازگرداندن قیمت نفت به بشکه‌ای 100 دلار یا بیشتر، ماه به ماه این کاهش را به یک روند تقریبا دائمی تبدیل کردند. علاوه بر این، آنها تهدید کرده‌اند در صورتی که قیمت‌های نفت خام در عوض کاهش بیابد، کاهش‌های شدیدتری اعمال خواهند کرد.

روس‌ها که از سال 2015 بخشی از ائتلاف گسترده‌تر اوپک پلاس بوده‌اند، به این مأموریت سعودی کمک می‌کنند. کرملین که در تئوری برای حفظ ماشین جنگ خود در برابر اوکراین، نیاز به فروش هر چه بیشتر نفت دارد، تصمیم گرفته است تا برای به دست آوردن دلارهای بیشتر در هر بشکه، راه عربستان سعودی برای کاهش تولید را امتحان کند.

نتایج ابتکار عربستان و روسیه متناقض و بی ثبات بوده است: پس از افزایش نزدیک به 20 درصدی بین ژوئیه و اواسط آگوست، قیمت نفت خام به پایین‌ترین سطح یک ماهه خود رسید. از سپتامبر به بعد نیز دوره کاهش تقاضای فصلی نفت است. اما سعودی‌ها امیدوارند که با کاهش قابل توجه عرضه و ذخایر جهانی، این سقوط قیمت را به چالش بکشند.

اینجاست که نفت ایران اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

در دوران ترامپ، «خاندان سعود» اصلاً نگران مهار رقیب سابق خود نبود، زیرا تصور داشتند که رئیس‌جمهور جمهوری‌خواه این کار را برای آن‌ها انجام می‌داد. اما در سال 2019، حمله‌ای به تاسیسات و زیرساخت‌های نفتی عربستان، ریاض را حیرت زده کرد.

در دوران بایدن- که تحریم‌های دوران ترامپ علیه ایران را حفظ کرده اما خیلی آن‌ها را اجرا نکرده است- جمهوری اسلامی می‌تواند برای سعودی‌ها مشکل ساز شود، همان‌طور که روسیه سال‌ها بود: متحد اوپکی که اصلاً متحد نبود.

حتی قبل از جنگ اوکراین، روسیه اغلب هر ماه بیش از آنچه به سعودی‌ها وعده می‌داد، نفت صادر می‌کرد. با آغاز جنگ و تحریم‌های اعمال شده بر نفت روسیه، به ویژه سقف قیمتی 60 دلار در هر بشکه جی7، کرملین با سرعتی شروع به فروش نفت خام کرد که انگار فردایی وجود ندارد، با استفاده از هر روش پنهان کاری که ایرانی‌ها در پنج سال گذشته بر آن مسلط شده بودند. تخفیف قیمتی نیز به دستور کار روز تبدیل شد، و هر بشکه اورال روسیه 20 دلار کمتر از معیار جهانی برنت فروخته می‌شد -که خود از نزدیک به 140 دلار در هر بشکه در مارس 2022 به زیر 72 دلار در ژوئن امسال رسید.

ابهام در انتظار قیمت نفت؟

با وجود این فرصت، ایرانی‌ها می‌توانند سیاست یاران سلمان‌ در مورد قیمت‌گذاری نفت را مختل کنند. ایران از کمترین میزان تولید در دوران ترامپ یعنی 2.1 میلیون بشکه در روز، اکنون به طور پیوسته 1.1 میلیون بشکه دیگر به تولید خود اضافه کرده است. و هنوز هم کارهای بیشتری می‌توانند انجام دهند. بالاترین میزان تولید نفت ایران در سال 2017 بود، یک سال قبل از اعمال تحریم‌های ترامپ، که روزانه 4.8 میلیون بشکه تولید می‌کرد. مطمئناً هیچ اطمینانی وجود ندارد که به آن سطح بازگردد. برای تولید نفت بیشتر، ایرانی‌ها باید بیشتر در حفاری و زیرساخت‌ها سرمایه‌گذاری کنند و منابع مالی تهران همچنان در حال بهبود از آسیب‌های گسترده سال‌ها تحریم است. با این حال، حدود 6 میلیارد دلار از دارایی‌های ایران که تحت تحریم‌ها در بانک‌های کره جنوبی مسدود شده بود، اوایل ماه جاری در یک قرارداد مبادله با زندانیان، آزاد شد و نشان داد که کاخ سفید می‌تواند در صورت نیاز، معاملات بیشتری با تهران انجام دهد.

و با قیمت 80 دلار و بالاتر برای برنت، در مقایسه با قیمت 40 دلاری و کمتر از آن در دوران همه‌گیری، برای ایران بسیار سودآور است، که می‌تواند به این کشور در افزایش سریع تولید کمک کند. با قیمت 90 دلار یا نزدیک به 100 دلار در هر بشکه، تهران می‌تواند همان کاری را انجام دهد که روسیه تا این اواخر انجام می داد: تخفیف 20 دلاری یا بیشتر برای بشکه های خود. هرگونه تخفیف از سوی ایران مطمئناً بر قیمت‌های جهانی نفت خام تأثیر می‌گذارد. و همان خریداران چینی و هندی که در سال گذشته به اندازه کافی نفت ارزان روسیه را ذخیره کرده بودند، منتظر برداشتن بشکه‌های تخفیف خورده از ایران خواهند بود.

تعامل عربستان با ایران، در ظاهر، بسیار فراتر از نفت است. صلح با رقیب سرسخت سابق خود، که به طور جالبی توسط متحد جدیدش، چین، میانجی‌گری شد، بخشی از تمرکز بزرگ‌تر سیاست خارجی ریاض بر یک برنامه توسعه اجتماعی-اقتصادی چند تریلیون دلاری است که به عنوان چشم انداز 2030 شناخته می‌شود، که توسط محمد بن سلمان طراحی شده است.

ولیعهد عربستان باید از تشدید تنش با ایران اجتناب کند تا بودجه پروژه خود را تهدید نکند، از سرمایه‌گذاری خارجی که بسیار به آن نیاز دارد جلوگیری نکند و رویای عربستان برای تبدیل شدن به یک قطب منطقه‌ای و جهانی به ویژه در پردازش ابری، لجستیک، تجارت و صنعت را از بین نبرد. به حمله سال 2019 به تأسیسات نفتی عربستان فکر کنید – سعودی‌ها مطمئناً خواهان تکرار آن نیستند. بیش از همه این‌ها، ولیعهد می‌خواهد به دنیا نشان دهد که معامله‌گر و دولتمردی است که از کسی، به‌ویژه آمریکا، دستور نمی‌گیرد. گذار از دهه‌ها وابستگی به ایالات متحده برای امنیت کشورهای عربی - و اتکای ایالات متحده به نفت پایدار و مقرون‌به‌صرفه عربستان -به جز در صحبت‌های رسمی، تمام نشده است.

ایالات متحده با دیدن شرایط جهانی موجود، با پیشنهاد یک توافق بین عربستان و اسرائیل، به اقدامات ریاض پاسخ می‌دهد -توافقی که قطعاً می‌تواند ایرانی‌ها را که اسرائیل را دشمنی نابخشودنی می‌دانند، خشمگین کند. ریاض احتمال چنین توافقی را رد نکرده است، توافقی که به واشنگتن کمک می‌کند تا نفوذ خود بر آل سعود را تا حدی بازیابی کند، اما مهم‌تر از همه، افزایش نفوذ چین در خاورمیانه و جهان را کنترل کند.

در میان همه این‌ها، موضوع آینده عرضه نفت ایران و همچنین بشکه‌های قبلی جمهوری اسلامی که در انبار است نیز وجود دارد. همچنین تخمین زده می‌شود که حدود 12 تا 14 میلیون بشکه نفت خام ایران به عنوان «ذخیره باند» در بنادر چین نگهداری شود و در انتظار مجوز آمریکا برای استفاده تجاری باشد. این نفت قبل از اعمال تحریم‌های ترامپ به چین راه یافت. چین این نفت خام را در ذخیره باند نگهداری می‌کند، به این معنی که نفت از گمرک چین ترخیص نشده و استفاده نمی‌شود، بنابراین هنوز تحریم‌ها را نقض نکرده است.

هر زمان که این بشکه‌ها به بازار برسند - چه به عنوان بخشی از معافیت‌های تحریمی یا سایر معاملات خصوصی میان ایالات متحده و ایران - می‌توانند یک فشار دیگر بر قیمت‌های نفت وارد کنند.

نتیجه گیری

بایدن تنها با اجرای مجدد توافق هسته‌ای سال 2015 رئیس سابق خود، باراک اوباما، می‌تواند تحریم‌های ایران را لغو کند، که اسرائیل مصرانه مخالف آن است. کنگره ایالات متحده که اکنون تحت کنترل جمهوری خواهان است نیز به شدت با آن مخالفت خواهد کرد. بنابراین، در واشنگتن تصور می‌شود که  بهترین شانس بایدن برای پیشبرد منافع ایالات متحده، دستیابی به یک توافق میان عربستان و اسرائیل است، و این که در عین حال به ایرانی‌ها اجازه ‌دهد نفت خام خود را بدون نگرانی از اجرای تحریم‌ها صادر کنند. واشنگتن همچنین در تلاش است تا ونزوئلا را -که همراه با ایران توسط ترامپ تحریم شده است- به تولید بیشتر وادارد.

ماه‌های جالبی در انتظار بازار نفت است، و غول‌های جهانی این کالا، در این بازی قمارهای بزرگی خواهند کرد.