به گزارش اکوایران، پس از سال‌ها مذاکره دولت‌های مختلف آمریکا با ایران، سرانجام پنج شهروند دوتابعیتی بازداشت‌شده در ایران آزاد شدند. آزادی این شهروندان به دنبال توافقاتی مشابه در سال ۲۰۲۲ بین دولت‌های اروپایی و ایران برای آزادی زندانیان انگلیسی، فرانسوی، بلژیکی، دانمارکی و اتریشی صورت گرفت.

اهرم دیپلماتیک

به نوشته الی گرانمایه و اسفندیار باتمانقلیچ در وبگاه شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا، با این حال، بسیاری از شهروندان غربی همچنان در ایران بازداشت می‌شوند و البته بعدها به اهرم دیپلماتیک هم ممکن است مبدل شوند. به عنوان مثال، در اوایل سپتامبر ۲۰۲۳، اخباری مبنی بر یک دیپلمات سوئدی اتحادیه اروپا منتشر شد که بیش از یک سال، در ایران زندانی است. در ماه ژوئن، دولت بلژیک اعلام کرد که ۲۲ اروپایی در زندان‌های ایران به سر می‌برند.

 بازداشت‌های این‌چنینی در سطح جهان از جمله در چین، کره شمالی، روسیه و ونزوئلا در حال افزایش است. دولت‌های غربی نیز به نوبه خود، به طور فزاینده‌ای مجبور به اتخاذ دیپلماسی و مصالحه‌ برای آزادی شهروندان خود هستند.

هزینه‌های سیاسی آخرین توافق 

با انجام مبادله زندانیان و همچنین آزادسازی پول‌های مسدودشده ایران به ۶ میلیارد دلار برای استفاده در مصارف بشردوستانه از طریق بانک‌های قطری، دولت بایدن موجب آزادی دوتابعیتی‌هایی شد که در ایران بازداشت بودند. جو بایدن و دولت او با انجام این توافق، همان عمل‌گرایی دولت‌های اروپایی را در توافقات قبلی نشان دادند. اما این توافق با هزینه‌های سیاسی همراه بوده از جمله این‌که او فشار تحریم‌ها بر ایران را کاهش داده است.

برت مک‌گورک، هماهنگ‌کننده شورای امنیت ملی ایالات متحده برای خاورمیانه و شمال آفریقا برداشت‌ها مبنی بر پرداخت باج از سوی ایالات متحده برای آزادی بازداشت‌شدگان را رد کرده است. در واقع، حتی دولت ترامپ هم ظاهراً پذیرفت که دولت‌های غربی باید در مسیر دیپلماسی آزادی زندانیان، نیازهای ایران برای واردات اقلام بشردوستانه را به عنوان اهرمی علیه تهران قرار دهد.

به عنوان مثال، در دسامبر ۲۰۱۹، ژیو وانگ، یک دانشجوی آمریکایی در مبادله زندانیان با ایران با میانجیگری دولت سوئیس آزاد شد. ماه بعد، دولت ترامپ توافقنامه تجارت بشردوستانه سوئیس (SHTA) را برای تسهیل مبادلات بشردوستانه که کمپین تحریمی «فشار حداکثری» او علیه ایران مانع آن شده بود را راه‌اندازی کرد. در ژوئن ۲۰۲۰، یک زندانی دیگر آمریکایی به نام مایکل وایت از ایران آزاد شد. در جولای ۲۰۲۰، SHTA اولین تراکنش خود را پردازش کرد و به ایران اجازه داد از ذخایر مسدودشده خود برای خرید غذا و دارو استفاده کند.

به طور کلی، تدابیر روزهای اخیر دولت بایدن به همین شکل عمل می‌کند و توسط ایالات متحده به عنوان «کانال بشردوستانه در قطر» لقب گرفته است. پس از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ با ایران و تعلیق تحریم‌های غرب و آمریکا، تهران به کره جنوبی نفت صادر کرد؛ اما در سال ۲۰۱۸ و با خروج یک‌جانبه دولت ترامپ از برجام و اعمال تحریم‌های جدید، پول صادرات نفت ایران در بانک کره‌ای مسدود شد. طبق مقررات ایالات متحده، ایران همیشه مجاز بوده از منابع نفتی خود که در خارج از کشور نگهداری می‌شود برای تجارت بشردوستانه استفاده کند. اما در چارچوب «فشار حداکثری»، بانک‌های کره جنوبی از پردازش تراکنش‌ها بدون اجازه صریح از سوی دولت آمریکا خودداری کرده و وجوه را عملاً مسدود کردند.

در هفته‌های اخیر، وزارت خزانه‌داری آمریکا با وضع معافیت‌هایی، امکان انتقال وجوه از دو بانک کره جنوبی به دو بانک در قطر را فراهم کرد. دسترسی ایران به این منابع مالی به شدت کنترل خواهد شد. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا تأکید کرده که «ایران هیچ‌گونه تسهیل تحریمی دریافت نخواهد کرد و وجوهی که به ایران منتقل می‌شود، تنها برای اهداف بشردوستانه استفاده می‌شود». وزارت خزانه‌داری می‌تواند هر تراکنش را قبل از پرداخت بررسی کند. لازم به ذکر است که پول آزادشده احتمالاً تنها هفت ماه از نیازهای وارداتی ایران را پوشش می‌دهد.

تغییردهنده بازی اقتصاد؟

اگر ایران راه‌های شفافی برای خرید کالاهای بشردوستانه داشته باشد، مقامات ایرانی این نیازها را تامین کنند.  رئیس کل بانک مرکزی ایران اعلام کرده که ایران فقط می‌تواند از این وجوه برای خرید «کالاهای غیرتحریمی» استفاده کند. بنابراین، این توافق یک تغییردهنده بازی مالی برای ایران نیست؛ چرا که هیچ پولی به سیستم مالی ایران سرازیر نشده و تحریم‌های ایالات متحده همچنان به درآمدهای دولت ضربه می‌زند.

چاره دیپلماتیک 

 دولت‌های غربی باید به استفاده از ابزارهای دیپلماتیک برای کاهش تنش‌ها با ایران و سایر کشورهای مرتبط در طیفی از موضوعات ادامه دهند که به نوبه خود می‌تواند خطر بازداشت‌های این‌چنینی در آینده را کاهش دهد.

البته یک عدم تقارن بین ایران و ایالات متحده وجود دارد. ایالات متحده می‌تواند دردی واقعی به اقتصاد ایران وارد کند، اما ایران قادر به اقدام متقابل نیست. تا زمانی که ایالات متحده به استفاده از تحریم‌ها برای فلج‌کردن اقتصاد ایران ادامه دهد، احتمالاً بازیگران تندرو در ایران با استفاده از زندانیان غربی به عنوان ابزار چانه‌زنی، به دنبال تقویت موقعیت خود خواهند بود. دستیابی به توافقی برای کاهش تنش‌ها آسان نخواهد بود؛ اما بدون آن، دولت‌های غربی نمی‌توانند از این چرخه فرار کنند.

کشورهای غربی باید از شتاب سیاسی حال حاضر استفاده کنند. آزادی پنج آمریکایی بخشی از روند مثبتی است که در آن دیپلماسی چند کشور به توافق با ایران منجر شد. ایالات متحده و ایران نیز ظاهراً وارد یک وضعیت عدم درگیری در سوریه و عراق شده‌اند؛ جایی که از ماه مارس تا کنون، نیروهای دو طرف درگیری نداشته‌اند. به گفته آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران انباشت اورانیوم ۶۰ درصدی خود را کاهش داده که با توجه به پیشرفت‌های اخیر برنامه هسته‌ای ایران، یک سیگنال سیاسی مهم است.

دولت‌های غربی باید مجمع عمومی سازمان ملل را بستری برای ادامه تنش‌زدایی ببینند. آزادی پنج آمریکایی یادآور دستاوردهایی است که دیپلماسی اصولی می‌تواند به دست آورد، اما همچنین یادآوری نیاز به اعمال سیاست‌های جدید و پاسخگو نگه‌داشتن دولت‌ها است.