ترفند تهران برای مقابله با توافق ریاض-تل‌آویو

به گزارش اکوایران، در حالی که اسرائیل و عربستان سعودی به عادی سازی روابط نزدیک‌تر می‌شوند، سؤالات عمده‌ای در مورد پیامدهای آن برای ایران باقی مانده است. تهران مخالفت خود با برقراری روابط بین کشورهای عربی و تل آویو را پنهان نکرده و اغلب آن را «خیانت» به آرمان فلسطین توصیف می‌کند. در حالی که ایرانی‌ها درباره چگونگی مقابله با پیامدهای توافق بین ریاض و تل آویو بحث می‌کنند، برخی خواستار یک رویکرد «عمل‌گرایانه‌تر» در سیاست خارجی هستند.

به نوشته رسانه امواج‌میدیا، این ماجرا در حالی در جریان است که جنگ لفظی بین ایران و اسرائیل ادامه دارد. نخست وزیر اسرائیل در لفاظی اخیر خود در سخنرانی‌اش در مجمع عمومی سازمان ملل از لزوم مواجه کردن جمهوری اسلامی با «تهدید معتبر هسته‌ای» صحبت کرد. در واکنشی آشکار، تهران گفت که موشک‌هایی در اختیار دارد که «رسماً» به نام «اسرائیل‌زن» شناخته می‌شوند.

«جهش کوانتومی»

بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل در 22 سپتامبر به رسانه‌های آمریکایی گفت که توافق عادی‌سازی با عربستان سعودی «محتمل» است. نتانیاهو ادعا کرد که توافق احتمالی که با میانجیگری ایالات متحده انجام می‌شود، چیزی کمتر از یک «جهش کوانتومی» برای منطقه نخواهد بود. نخست‌وزیر اسرائیل مدعی شد که عادی‌سازی روابط با عربستان، منطقه را «برای همیشه» تغییر می‌دهد و «دیوارهای دشمنی» را فرو می‌ریزد.

یک روز قبل از آن، ولیعهد عربستان، محمد بن سلمان آل سعود اعلام کرد که «هر روز به عادی‌سازی با اسرائیل نزدیک‌تر می شویم». بن سلمان گفت که مسئله فلسطین «بسیار مهم» است و ابراز امیدواری کرد که اگر توافقی انجام شود، «زندگی برای فلسطینی‌ها آسان‌تر خواهد شد.» ولیعهد عربستان در خصوص برنامه هسته‌ای عربستان گفت که ساخت بمب اتمی یک «حرکت بد» است و ادعا کرد اگر ایران بخواهد چنین قابلیت‌هایی را توسعه دهد، این پادشاهی هم باید به آن دست یابد. این در حالی است که تهران بارها هر گونه تلاش برای دستیابی به چنین تسلیحاتی را اکیدا رد کرده است.

علی‌رغم تلاش جاری برای تنش‌زدایی با پادشاهی سعودی، ایران مخالفت خود را با عادی‌سازی روابط اعراب و مسلمانان با اسرائیل حفظ کرده است. ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران روز 17 سپتامبر به رسانه‌های آمریکایی گفت: «ما مخالف روابط رژیم صهیونیستی و کشورهای منطقه هستیم.» رئیسی گفت که اسرائیل با «نفرت کشورهای سراسر منطقه» مواجه است و از طریق توافقات عادی‌سازی «نمی‌تواند امنیت» به دست آورد.

اسرائیل نیز موضع خصمانه‌ای در قبال ایران دارد. نتانیاهو در سخنرانی 23 سپتامبر خود در مجمع عمومی سازمان ملل گفت که تهران «باید با یک تهدید هسته‌ای معتبر روبرو شود» تا از دستیابی به سلاح اتمی بازداشته شود. با این حال، دفتر نخست وزیر بعداً این اظهارات را پس گرفت و تاکید کرد که او قصد داشته است بگوید «تهدید نظامی معتبر».

در واکنشی آشکار به تهدید نتانیاهو، رضا طلایی نیک، سخنگوی وزارت دفاع ایران در 24 سپتامبر اعلام کرد که ایران موشک‌هایی دارد که برای هدف قرار دادن اسرائیل طراحی شده‌اند و گفت که این مهمات «به طور رسمی» به عنوان «اسرائیل‌زن» شناخته می‌شوند.

در همان روز، رسانه‌های دولتی ایران استدلال کردند که سخنرانی نتانیاهو در سازمان ملل نشان داد که اسرائیل قصدی برای پذیرش طرح صلح عربی پیشنهادی عربستان، برای حل و فصل مسئله فلسطین ندارد.

نتانیاهو در طول سخنرانی خود در 23 سپتامبر چندین نقشه از منطقه را به نمایش گذاشت که خبرگزاری صدا و سیمای ایران اعلام کرد در تضاد با ابتکار صلح ارائه شده توسط پادشاه فقید سعودی، عبدالله بن عبدالعزیز آل سعود (1924-2015) است. قابل توجه این است که حداقل یکی از نقشه‌ها اسرائیل را به گونه‌ای نشان می‌داد که تمام سرزمین‌های فلسطینی از جمله غزه را شامل می‌شد.

این خبرگزاری در پایان نوشت به نظر می‌رسد که نتانیاهو به سعودی‌ها این پیام را می‌دهد که برقراری روابط، به عنوان تأیید حاکمیت دائمی رژیم [اسرائیل] بر سرزمین‌های اشغالی [فلسطین] تلقی خواهد شد. این رسانه دولتی همچنین اصرار دارد که اگر پادشاهی «نقشه جدید غرب آسیا» نتانیاهو را بپذیرد، باید با طرح صلح عربی «خداحافظی» کند.

علی‌رغم خط روایی تندی که برخی رسانه‌ها منعکس می‌کنند، در ایران بحث‌هایی در مورد چگونگی مقابله با پیامدهای احتمالی توافق عادی‌سازی بین اسرائیل و عربستان وجود دارد. برخی از آن‌ها خواهان رویکرد عمل‌گرایانه‌تر در قبال این ماجرا شده‌اند.

شاخه زیتون

در یک اقدام صلح‌جویانه دیگر، رئیسی در 23 سپتامبر در نامه‌های جداگانه‌ای به ملک سلمان بن عبدالعزیز آل سعود، پادشاه عربستان سعودی و محمد بن سلمان، ولیعهد به مناسبت روز ملی عربستان سعودی تبریک گفت.

در شبکه‌های اجتماعی ایران، برخی از کاربران خاطرنشان کردند که رئیسی در این نامه، محمد بن سلمان را «عالیجناب» خطاب کرده است، در حالی که در سال 2016 از خاندان سلطنتی «شیطانی» سعودی انتقاد کرده و «نابودی» آن را پیش‌بینی کرده بود.

همزمان با تبریک رئیسی به پادشاهی، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک با فیصل بن فرحان، همتای سعودی خود دیدار کرد.

ایران و عربستان سعودی بر اساس توافقی که با میانجیگری چین در مارس 2023 انجام شد، توافق کردند روابط دیپلماتیک خود را از سر بگیرند.

پادشاهی در ژانویه 2016 در پی حمله معترضان ایرانی به مراکز دیپلماتیک خود، روابط خود را با جمهوری اسلامی قطع کرد. این واکنش‌ها، پس از اعدام یک روحانی شیعه مخالف عربستان توسط ریاض آغاز شد.

نزدیکی ایران و عربستان و تلاش برای عادی سازی روابط اسرائیل و عربستان به موازات یکدیگر انجام می‌شوند، در حالی که جنگ در سایه بین دو دشمن، ایران و اسرائیل ادامه دارد. ایران می‌گوید که اسرائیل پشت حملات به سایت‌های اتمی و تأسیسات دفاعی خود و همچنین قتل هدفمند دانشمندان هسته‌ای در 13 سال گذشته بوده است. اسرائیل مدعی است که ایران برای آسیب زدن به اسرائیلی‌ها و یهودیان نقشه کشیده است. 

اظهارنظر وزارت دفاع ایران مبنی بر توسعه «اسرائیل‌زن‌ها» در حالی است که جمهوری اسلامی در ماه‌های اخیر چندین پیشرفت نظامی را اعلام کرده است. ماه گذشته، ایران از جدیدترین محصول خود در خط هواپیماهای بدون سرنشین جنگی مهاجر موسوم به مهاجر-10 رونمایی کرد. یک ویدیوی تبلیغاتی برای این پهپاد شامل هشداری به زبان فارسی و عبری بود که به اسرائیلی‌ها می‌گفت «پناهگاه‌‌های خود را آماده کنید». در ماه ژوئن، ایران اولین موشک مافوق صوت خود را به نمایش گذاشت و گفت که این پرتابه می‌تواند سامانه‌های دفاع موشکی مانند گنبد آهنین اسرائیل را «ناتوان» کند. امیرعلی حاجی زاده، فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در بهمن ماه از ساخت موشک کروز جدید با برد 1650 کیلومتر خبر داد. حاجی زاده در هشداری پنهان به اسرائیل گفت که این برد «نیاز به توضیح ندارد.»

چشم‌انداز آینده و تدبیر تهران

با نزدیک‌تر شدن اسرائیل و عربستان سعودی به توافق عادی‌سازی، ایران احتمالاً لفاظی‌های خود را در حمایت از فلسطین افزایش خواهد داد. احتمالاً تهران همچنین با صدای بلند از آنچه که رها کردن آرمان فلسطین توصیف می‌کند، انتقاد خواهد کرد.

با این حال، برای مقابله با اثرات عادی سازی روابط اعراب با اسرائیل، ایران احتمالاً تلاش‌های خود را برای پیگیری تنش‌زدایی با کشورهای عربی تقویت خواهد کرد. این امر به ویژه در مورد دولت‌های منطقه‌ای که با تل‌آویو روابط برقرار کرده‌اند، مانند امارات متحده عربی صدق می‌کند.

در حالی که اسرائیل با برنامه هسته‌ای ایران مخالف است، ممکن است نیاز داشته باشد که جاه طلبی‌های هسته‌ای عربستان سعودی را بپذیرد تا راه را برای عادی سازی روابط با پادشاهی هموار کند.

با این حال، موضوع انتقال فناوری غنی‌سازی اورانیوم به عربستان سعودی، در اسرائیل -حتی در میان اعضای حزب راست‌گرای لیکود نتانیاهو - و همچنین در ایالات متحده به شدت دو قطبی شده است.

برخی گزارش‌ها ادعا می‌کنند که دولت ایالات متحده در حال کار بر روی توافقی است که به موجب آن یک کارخانه غنی‌سازی اورانیوم توسط آمریکا در عربستان سعودی راه‌اندازی می‌شود تا رضایت پادشاهی را به دست آورد و در عین حال نگرانی‌های اسرائیل را برطرف کند.

با این حال، با توجه به قصد اعلام شده ولیعهد سعودی برای دنبال کردن تسلیحات هسته‌ای در صورت دستیابی ادعایی ایران به چنین تسلیحاتی، هم کارشناسان منع اشاعه و هم قانونگذاران آمریکایی احتمالاً بر پایبندی دقیق به سیاست «غنی‌سازی صفر» به عنوان استاندارد طلایی برای همکاری‌های هسته‌ای پافشاری کنند.