ایروان سرگردان و در محاصره دشمنان/ پوتین هنوز دستش را رو نکرده؛ دولت پاشینیان از پا در می‌آید؟

به گزارش اکوایران، درست پیش از روزی که ارتش آذربایجان موفق شد در هفته گذشته استحکامات جدایی‌طلبان ارمنی قره‌باغ را در هم بشکند، سربازان آمریکایی لشکر ۱۰۱ هوابرد به تازگی یک مأموریت آموزشی را در ارمنستان به پایان رسانده بودند. ارمنستان که متحد دیرینه روسیه بوده، تلاش می‌کند وابستگی تقریباً کامل خود به مسکو برای تأمین امنیتش را کاهش دهد.

غرب هم جایگزین قابل‌قبولی ندارد!

به نوشته نیویورک تایمز، آمریکایی‌ها بنری متشکل از پرچم‌های ایالات متحده و ارمنستان را باز کرده، عکس گرفتند و سپس، کشور را ترک کردند. در همان زمان، نزدیک به ۲۰۰۰ «صلح‌بان» روسی با آشوب ناشی از شکست قبلی‌شان در حفظ صلح در منطقه مورد مناقشه قره‌باغ که در سطح بین‌المللی به عنوان بخشی از آذربایجان شناخته شده بود، دست‌وپنجه نرم می‌کردند.

زمان خروج سریع سربازان آمریکایی در پایان کار آموزشی آن‌ها که با نام Eagle Partner طی ماه‌ها برنامه‌ریزی انجام شد، تنها شامل ۸۵ سرباز بود. همزمان با بزرگترین لحظه نیاز کشور میزبان، این مسئله از واقعیتی اجتناب‌ناپذیر برای ارمنستان پرده برداشت. در حالی که ممکن است ایروان بخواهد اتکای خود به یک متحد غیرقابل‌اعتماد (یعنی روسیه) را کاهش دهد که به دلیل جنگ در اوکراین، هیچ کاری برای جلوگیری از اتفاق هفته گذشته انجام نداد، غرب هیچ جایگزین قابل‌قبولی ارائه نمی‌دهد.

روز پنجشنبه، دولت خودخوانده ارمنی قره‌باغ رسماً خود را منحل کرد و با اذعان به واقعیت جدیدی که با انفعال روسیه و بدون مانعی توسط واشنگتن ایجاد شده است، به ساکنان گفت که چاره‌ای جز ترک یا زندگی در تحت حکومت آذربایجان ندارند.

دولت بایدن دو مقام ارشد را در آخر هفته به ایروان، پایتخت ارمنستان فرستاد تا به نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان آرامش دهد. اما واشنگتن تاکنون در برابر اعمال تحریم‌ها علیه جمهوری آذربایجان مقاومت کرده است.

تنها و سرگردان

زهراب مناتساکانیان، وزیر خارجه سابق پاشینیان گفت: «ما احساس تنهایی و رهاشدگی می‌کنیم». برای کشوری در قفقاز جنوبی، منطقه‌ای ناآرام در اتحاد جماهیر شوروی سابق که در آن سرنوشت ملت‌های کوچک برای قرن‌ها توسط منافع و جاه‌طلبی‌های قدرت‌های خارجی تعیین شده است، این وضعیت مناسبی نیست. الکساندر اسکندریان، مدیر مؤسسه قفقاز گفت: «از نظر ذهنی، ما در اروپا زندگی می‌کنیم، اما از نظر جغرافیایی در مکان بسیار متفاوتی هستیم. همسایگان ما سوئیس و لوکزامبورگ نیستند، بلکه ترکیه، ایران و آذربایجان هستند».

این منطقه عمدتاً مسلمان‌نشین باعث شده که ارمنستان که به تاریخ خود به عنوان یکی از قدیمی‌ترین ملت‌های مسیحی جهان افتخار می‌کند، برای تأمین امنیتش به روسیه چشم داشته است؛ به ویژه از زمان نسل‌کشی ارامنه در سال ۱۹۱۵ توسط امپراتوری عثمانی، دشمن همیشگی روسیه.

پیوندهای از دست رفته و مسکوی خشمگین

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، ارمنستان در سال ۱۹۹۲ به یک اتحاد نظامی به رهبری روسیه پیوست که «امنیتی جمعی» را ارائه می‌کرد و روابط نزدیک اقتصادی با روسیه که در دوران شوروی ایجاد شده بود را گسترش داد. بر اساس برخی برآوردها، تعداد ارامنه در روسیه بیشتر از تعداد آن‌ها در ارمنستان است که دو سوم انرژی خود را از روسیه تأمین می‌کند.

با این حال، اکنون این پیوندها به حدی از بین رفته که برخی از حامیان پاشینیان می‌ترسند که مسکو بخواهد از خشم عمومی و اعتراضات روزانه در ایروان به خاطر از دست‌دادن قره‌باغ استفاده کرده تا سعی کند رهبر ارمنستان را به دلیل اجازه‌دادن به آمریکایی‌ها برای تمرین با ارتش این کشور، سرنگون کند.

این مأموریت آموزشی کوچک بود و فقط چند روز به طول انجامید، اما این مأموریت با سایر اقدامات پاشینیان برای نزدیک‌شدن به غرب همراه بود؛ از جمله تلاش برای تصویب معاهده‌ای که ولادیمیر پوتین را در صورت سفرکردن به ارمنستان، بر اساس حکم صادره از سوی دادگاه کیفری بین‌المللی در خطر بازداشت قرار می‌دهد. این اقدام مسکو را خشمگین کرد.

مناتساکانیان، وزیر امور خارجه پیشین گفت: «روس‌ها به شدت عصبانی شده‌اند. زیرا در نگاه آن‌ها، شما یا خدنگ روسیه‌اید یا از ایادی آمریکا هستید. اما ارمنستان هیچ‌وقت قصد پریدن به دامان آمریکا را نداشت. این بچه‌گانه است. انجام بازی‌های ژئوپلیتیک ساده و تبدیل‌شدن به یک خورده‌پولی در رقابت جهانی به قیمت منافع ما تمام می‌شود.

آغاز یک داستان دیگر

اما صرف‌نظر از قصدش، ارمنستان قبلاً ضرر زیادی داده بود. اگر همانطور که بسیاری می‌ترسند، آذربایجان با حمایت ترکیه و یک چراغ سبز ضمنی از سوی روسیه، جاه‌طلبی‌های خود را گسترش دهد و تلاش کند تا تکه‌ای از خاک ارمنستان را برای بازکردن یک کریدور زمینی به نخجوان، قطعه‌ای از خاک آذربایجان در داخل مرزهای ارمنستان را برباید، ایروان بیش از گذشته ضرر خواهد دید.

بنیامین پوغوسیان، رئیس سابق واحد تحقیقات وزارت دفاع ارمنستان گفت که موفقیت هفته گذشته آذربایجان پس از سه دهه جنگ در قره‌باغ، «پایان ماجرا نیست. این فقط شروع یک داستان بی‌پایان دیگر است».

خائن به ملت یا مسکو؟

علی‌رغم ناامیدی فعالان طرفدار روسیه مانند میکا بدالیان، روزنامه‌نگار که روز چهارشنبه هشدار داد که «ما زمان بسیار کمی داریم»، تاکنون پاشینیان موفق شده تظاهرات پر سروصدا و روزانه بیرون دفترش را پشت سر بگذارد. میکا به دنبال‌کنندگان خود در اپلیکیشن تلگرام گفت: «تمام صحبت‌ها درباره روش‌های قانون اساسی و استیضاح باید فراموش شود. نیکولا (پاشینیان) تنها با اعتراضات خیابانی نابود خواهد شد».

رسانه‌های دولتی روسیه علیه نخست‌وزیر ارمنستان که معمولاً با عصبانیت از او به عنوان خائن به مردمش و روسیه توصیف می‌شود و همچنین علیه ایالات متحده به دلیل سوءاستفاده از رنج‌های روسیه در اوکراین برای فریب‌دادن دوستانش برآشفته‌اند.

دست رو نشده پوتین

تاتول هاکوبیان، روزنامه‌نگار ارمنی که دهه‌ها نخست‌وزیر را می‌شناسد و مرتباً با او ملاقات می‌کند، گفت که رسانه‌های دولتی روسیه و مقامات بلندپایه‌ای مانند دیمیتری مدودف، رئیس‌جمهور سابق «علناً از افرادی در ارمنستان حمایت می‌کنند که خواهان سرنگونی پاشینیان هستند». اما او افزود که پوتین هنوز دست خود را رو نکرده است.

بسیاری از ارامنه انفعال روسیه را عامل از دست‌دادن قره‌باغ به آذربایجان می‌دانند و مسکو را متهم می‌کنند که متحد کوچک خود را برای دستیابی به فرصت‌های اقتصادی و دیپلماتیک بزرگ‌تری که ترکیه و آذربایجان ارائه می‌کنند، رها کرده است. اینکه روسیه اولویت‌های خود را به نفع آذربایجان یا ترکیه مجدداً تنظیم کرده است، در حالی که مدت‌هاست آن‌ها را به چشم متجاوزانی گستاخ در سرزمین‌های شوروی سابق نگاه می‌کند، نشان‌دهنده کاهش امید و پایین‌آمدن چشم‌اندازهای روسیه در جنگ اوکراین است. پوغوسیان، مقام سابق وزارت دفاع ارمنستان گفت: «به دلیل جنگ اوکراین، آذربایجان و ترکیه ناگهان برای روسیه بسیار مهم‌تر از ما شدند. روسیه در اوکراین مشغول بوده و علاقه زیادی به ما ندارد».

در سخنرانی تلخ آخر هفته گذشته به مناسبت روز استقلال ارمنستان، پاشینیان گفت که مسئولیت رنج ده‌ها هزار ارمنی‌تبار وحشت‌زده که از منطقه قره‌باغ فرار می‌کنند، «کاملاً» بر عهده جمهوری آذربایجان و «نیروهای حافظ صلح فدراسیون روسیه در قره‌باغ است. او افزود که ارمنستان «هرگز به متحدان خود خیانت نکرده است»، اما «سیستم‌های امنیتی و متحدانی که ما سال‌ها به آن‌ها تکیه کرده‌ایم، خواستند که آسیب‌پذیری‌های ما را هویدا کرده و عدم امکان مردم ارمنستان برای داشتن یک کشور مستقل را توجیه کنند».

برگ برنده انرژی

برای برخی از خیل ارمنی‌تبارهایی که از قره‌باغ گریخته‌اند، توضیح وضعیت اسفبار آن‌ها ساده است. ارمنستان برخلاف آذربایجان نه ذخایر بزرگ نفت و گاز داشته و نه کنترل مسیرهای حمل‌ونقل حیاتی به ایران را در اختیار دارد.

یک مقام ارشد اتحادیه اروپا گفت: «منابع انرژی آذربایجان نیز این کشور را به شریکی حیاتی برای اتحادیه اروپا تبدیل کرده است. اروپایی که با تلاش برای کاهش اتکای خود به گاز روسیه، به شدت محتاج انرژی بوده و همین سبب شده است که آذربایجان به «شریکی قابل اعتماد» برای اتحادیه اروپا تبدیل شود». اتحادیه اروپا حمله آذربایجان به قره‌باغ را محکوم کرده اما هیچ اقدام مشخصی انجام نداده است.

دولت بایدن در گذشته تأکید کرده بود که استفاده از زور در قره‌باغ «غیرقابل‌قبول» است. با این وجود، سامانتا پاورز، رئیس آژانس توسعه بین‌المللی ایالات متحده در دیدار این هفته با پاشینیان گفت که ایالات متحده از رهبری و «دولت اصلاح‌طلب» او حمایت کرده است.