از شرق رانده، از غرب مانده؛ همه درها به روی ایروان بسته شد؟

به نوشته اقتصادنیوز، در حال حاضر، ۱۲۰ هزار ارمنی، قره باغ کوهستانی را ترک کرده اند. حال مشخص نیست که آیا آذربایجان به آنها اجازه بازگشت خواهد داد یا خیر. مهاجرت دسته جمعی، فصلی پایانی تراژدی برای ارامنه قره باغ بود که در سال ۲۰۲۰ با آغاز جنگ ۴۴ روزه آذربایجان آغاز شد؛ حمله ای که زمینه ساز تصرف بخش عمده ای از آرتساخ و انزوای ارمنستان شد.

روسیه در پاسخ به انتقادها گفت که پاشینیان با میانجیگری اتحادیه اروپا  و در جریان دیدار با الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان در پراگ، قره باغ کوهستانی را به عنوان بخشی از آذربایجان به رسمیت شناخت. مسکو استدلال کرد که چنین موضع گیری توانایی کرملین را برای هرگونه مانوری محدود کرد. با این حال، به گفته تیگران مکرتچیان، سفیر ارمنستان در یونان، قبرس و آلبانی، ادعاهای روسیه دقیق نیست. مکرتچیان خاطرنشان کرد که روسیه بر اساس بیانیه آتش‌بس 2020 متعهد شده که «امنیت مردم قره باغ را تضمین کند».در چنین شرایطی، ارمنستان تلاش هایی را برای نزدیک شدن به غرب انجام داده است. این کشور در ماه سپتامبر تمرینات نظامی مشترکی را با ایالات متحده در خاک خود انجام داد و با افزایش همکاری نظامی با فرانسه موافقت کرد. مهم‌تر از همه این که اساسنامه دادگاه کیفری بین‌المللی رم را تصویب کرد، نهادی که حکم بازداشت ولادیمیر پوتین را صادر کرده است. چنین موضع گیری تنش ها میان مسکو و ایروان را افزایش داد.

چرایی رویکرد محتاطانه غرب

در حالی که ایروان گام هایی را در جهت همکاری نزدیک تر با غرب برداشته ، کشورهای غربی در باب قره باغ کوهستانی محتاطانه عمل کرده اند تا از ناراحتی باکو جلوگیری کنند. به همین دلیل در بیانیه اخیر بازیگران غرب،انتقادی به باکو وارد نشده است. در سال‌های اخیر و به‌ویژه پس از جنگ اوکراین، باکو به تامین‌کننده اصلی گاز طبیعی اتحادیه اروپا تبدیل شده است. ژوئیه گذشته، دو طرف توافقنامه گاز جدیدی را با هدف دو برابر کردن تحویل گاز طبیعی تا سال 2027 نهایی کردند.ایروان امروز روی لایه نازکی یخ قدم برمی دارد، از همین رو گروهی مدعی اند اگر باکو اجازه بازگشت ارامنه اخراج شده به قره باغ کوهستانی را ندهد یا تمامیت ارضی ارمنستان را تهدید کند، ممکن است تنش بین دو طرف شعله ور شود. چنین گزاره ای ایروان را وادار خواهد کرد تا به کمک های مسکو متوسل شود؛ مقوله ای که با لحاظ کردن تنش در روابط دو بازیگر پر هزینه خواهد بود. روسیه چندین دهه است که از مناقشه قره باغ کوهستانی به عنوان ابزاری برای اعمال کنترل بر ارمنستان و آذربایجان استفاده کرده و به عنوان ضامن توازن قوا از طریق فروش تسلیحات عمل می کند. مقامات روسیه آشکارا این استراتژی را پذیرفته اند.

در حال حاضر، ایروان نمی تواند در صورت درگیری با باکو بر روی غرب حساب کند، زیرا هیچ کشور عضو ناتو به جز ترکیه که نزدیک ترین متحد آذربایجان است، در قفقاز حضوری دائمی ندارد. علاوه بر این، اتکای اروپا به گاز آذربایجان، به ویژه در میانه درگیری اوکراین، تصور تحریم‌های اتحادیه اروپا یا ایالات متحده بر آذربایجان را به این زودی‌ها دشوار می‌کند. از سوی دیگر، در حالی که به نظر می رسد مسکو بخشی از نفوذ خود را بر باکو و ایروان از دست داده ، اما با داشتن دو هزار نیروی حافظ صلح در قره باغ کوهستانی و ده هزار سرباز در پایگاه های مختلف در ارمنستان، نفوذش را حفظ کرده است.