برداشت اول: هفتم و هشتم آذرماه 1394؛ تهران، سالن اجلاس سران مرکز همایش‌های بین‌المللی

تنها چند ماه پس از توافق برجام، وزارت نفت که تا پیش از آن در نوک پیکان تحریم‌های بین‌المللی قرار داشت، در میانه بیم و امید حضور مجدد سرمایه‌گذاران تراز اول جهان و مذاکرات و مکاتبات کشورهای شرقی و غربی، با هدف جذب سرمایه و تکنولوژی و احیای ظرفیت‌های بخش بالادستی، مدل جدیدی از قراردادهای نفتی را که به «آی.پی.سی» موسوم شد، در سالن اجلاس سران رونمایی کرد و با میزبانی از 137 شرکت نفتی بین‌المللی از سرتاسر دنیا به معرفی ظرفیت‌های داخلی، طرح‌های نفتی خشکی و دریایی، سیاست‌ها و برنامه‌های اجرایی دولت در زمینه قراردادهای جدید و... پرداخت. 

در روزهای پس از آن، برج کهنسال طالقانی شاهد رفت و آمد غول‌هایی از جمله بی‌پی، توتال، شل، انی، لوک‌اویل و... بود که دریچه برجام را فرصتی مساعد برای سرمایه‌گذاری در حلقه‌های مختلف اکتشاف، توسعه و تولید از میادین تشنه سرمایه‌گذاری نفت و گاز ایران می‌دیدند. غبار از پرونده حدود 50 پروژه نفتی و گازی زدوده شد و توسعه آنها در جریانِ مذاکره، تبادل اطلاعات، امضای قراردادهای محرمانگی و تفاهم‌نامه‌ها قرار گرفت.  

«تولید صیانتی»، «افزایش ضریب بازیافت»، «ارتقای توان داخلی و انتقال تکنولوژی به شرکت‌های داخلی» به کلیدواژه‌هایی تبدیل شده بود که در سرفصل همه مذاکرات گنجانده و به دغدغه‌ای جدی در محافل کارشناسی تبدیل شده بود. «آی‌.پی.سی» اگرچه آن روزها با منتقدان زیادی همراه بود، اما بالاخره پس از ماه‌ها کش و قوس به ثمر نشسته بود و انتظار می‌رفت ظرف یکی دو سال با امضای قراردادهای مختلف، بتواند بخش اعظمی از نیاز 200 میلیارد دلاری صنعت در بخش بالادستی را رفع کند. 

***

برداشت دوم: 27 اسفند 96؛ تهران، قیطریه، باشگاه کوشک وزارت نفت

شامگاه یکی از روزهای پایانی سال 96، سالن همایش‌های باشگاه کوشک وزارت نفت، میزبان نمایندگان گروه‌های مختلفی از فعالان صنعت نفت کشور است. شرکت اکتشاف و تولید ایرانی گسترش انرژی پاسارگاد پس از یک سال مطالعه، مذاکره، بررسی‌های همه‌جانبه و در نهایت ارائه الگوی فنی و مالی، پای قرارداد پرچالش و پرریسکی را امضا می‌کند تا برای نخستین بار، توسعه و بهره‌برداری بلندمدت 20ساله یک میدان نفتی مستقل با مدل جدید قراردادهای نفتی به یک شرکت اکتشاف و تولید ایرانی واگذار شود. 

مهم‌ترین بخش‌های این قرارداد مطالعه و تهیه سناریوی توسعه بهینه میدان، تعمیر چاه‌های موجود، نصب پمپ‎های درون‌چاهی، حفاری چاه‎های عمودی و افقی در لایه‌های مخزنی فهلیان و ایلام (در مجموع 126 حلقه چاه) و چهار چاه پساب، انجام عملیات شکافت، تزریق‎آب و گاز به منظور بهبود ضریب بازیافت این میدان‌ها و ساخت خطوط جمع‌آوری و انتقال نفت و خطوط انتقال برق عنوان می‌شود و «گسترش انرژی پاسارگاد» متعهد شده تا در پایان 20 سال، 540 میلیون بشکه نفت را از عمیق‌ترین لایه نفتی ایران بیرون بکشد که در بدبینانه‌ترین حالت قیمتی و با احتساب نفت بشکه‌ای 50دلار، تا پایان دوره قرارداد 27 میلیارد دلار برای کشور آورده خواهد داشت و خود سهمی حداکثر 3درصدی از منافع توسعه میدان را نصیب خود خواهد کرد. 

یک سال از پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری امریکا گذشته و سپهر سیاسی و بین‌المللی کشور را ابرهای تحریم و خروج از برجام، مه‌آلود کرده است. اگرچه با افزایش تنش‌ها و پیچیده شدن شرایط بین‌المللی، سیگنال‌های مثبتی از طرف‌های توافق برجام دریافت نمی‌شود، اما هیچ یک از حاضرین در این مراسم گمان آن را ندارند که درست دو ماه بعد و در اردیبهشت 97، امریکا با نقض قوانین بین‌المللی از برجام خارج شود و آی.پی.سی که «برجام نفت» لقب گرفته است، جام ناکامی را در جذب سرمایه‌های خارجی سربکشد.

***

برداشت سوم: یازدهم آبان‌ماه 1402؛ خوزستان، دشت آبادان

بازدید از میدان نفتی سپهر و جفیر در یکی از روزهای ابتدایی ماه آبان و در امتداد یک دوره آموزشی با موضوع آشنایی با بخش بالادستی صنعت نفت که از پایتخت استارت خورده، برای خبرنگاران فراهم می‌شود. 

«سپهر و جفیر» دو نامی است که به یک میدان نفتی در دشت آبادان تعلق دارد؛ در مجاورت میدان‌های نفتی «آزادگان» و «یادآوران» و در همسایگی اهالی سوسنگرد و هویزه... هویزه همان خاکی که پیکر ده‌ها جوان و دانش‌آموز مدافع وطن در آن آرمیده است. همان شهری که 18 ماه در اشغال دشمن بود و همزمان با خرمشهر آزاد شد. 

حالا فرزندان این دیار تفتیده در نفت، دلخوش‌اند به محیط آموزشی که با نیازسنجی از جوامع بومی ساکن در استان خوزستان در فضایی به وسعت 6 هزار مترمربع و با شرط اجازه تحصیل دخترکانِ جنوب در مقطع متوسطه در همین حوالی ساخته شده تا نخستین هنرستان منطقه غرب کارون با آموزش دوره‌های فنی و ابزار دقیق لقب بگیرد و وظیفه خود را در ایجاد اشتغال برای بومیان منطقه و عمل به مسئولیت‌های اجتماعی در قبال ساکنین همجوار نفت ایفا کند. 

اینجا، در 60 کیلومتری غرب اهواز، مدل جدیدی از قراردادهای نفتی به ثمر نشسته که قرار بود پای غول‌های انرژی را به مناطق نفتخیز و زرخیز کشور باز کند. حالا اما چشم‌آبی‌ها و چشم‌بادامی‌ها رفته‌اند و «آی.پی.سی» بدون تحمیل هزینه به دولت، سرمایه بخش خصوصی را جذب کرده و ریسک بالای پروژه‌های صنعت نفت و گاز را با پیمانکار سهیم شده، به‌گونه‌ای که مسئولیت ضمانت و ریسک کلی عملیات و تأمین مالی پروژه بر دوش پیمانکار نهاده شده است.

چاه شماره 8 جفیر که به یک دکل حفاری غول‌آسا مجهز شده، تا روزهای آینده در عمیق‌ترین و پرچالش‌ترین لایه هیدروکربوری ایران (فهلیان) به نفت می‌رسد. مته‌ها و لوله‌های حفاری تا به امروز سه‌چهار هزار متری را به عمق زمین تاخته و به خلل و فرج و سنگ‌های مخزنی کوفته‌اند و کسی چه می‌داند که در پس و پشت این لشکرکشی ابزارآلات آهنین به دل زمین که در مقطعی همزمانی فعالیت 7 دکل حفاری را به دنبال داشته، ایرانی‌ها چه دانش و تجربه‌ای را اندوخته‌اند. از 12 حلقه چاه تعریف شده در این محدوده، تا به امروز 11 حلقه چاه با مجموع 60 هزار متر حفاری تکمیل شده و این آخری هم کمتر از 200 متر تا رسیدن به طلای سیاه، راه در پیش دارد. 

شرکت گسترش انرژی پاسارگاد به پشتوانه منابع مالی بانک پاسارگاد تا به امروز نزدیک به 400 میلیون دلار به این پروژه تزریق کرده و این رقم تا پایان طرح توسعه میدان که در سه فاز تعریف شده، نزدیک به 3 میلیارد دلار می‌رسد. آنها قرار است در فاز دوم تولید نفت را به روزانه حداکثر 110 هزار بشکه نفت برسانند و 20 سال بهره‌برداری از میدان را با بکارگیری روش‌هایی برای بهبود ضریب بازیافت عهده‌دار شوند. 

از تصمیماتی که آن روزها در پایتخت و در قلب اقتصادی کشور گرفته شد، تا به امروز 8 سال گذشته و حالا این میدان با تزریق سرمایه بخش خصوصیِ «واقعی» به نفت رسیده است. نفتی که باز هم در روزهای تحریم، قرار است اقتصاد کشور را سرپا نگه دارد؛ و هزاران هزار بشکه‌ای که از دل عمیق‌ترین و پرفشارترین لایه‌های زمین به بیرون می‌جهد، تا در فهرست تولیدات نفت ایران از نشریات و مقالات بین‌المللی سر دربیاورد.