رشد ملایم صنعت در سالیان اخیر

به گزارش اکوایران، بخش صنعت یکی از بخش‌های مهم در رشد اقتصادی است به گونه‌ای که در سال 1402 تقریبا 14 درصد کل تولیدات به این بخش مربوط بوده است. بر اساس داده‌های مرکز آمار مشاهده می‌شود هرچند حجم تولیدات صنعتی در ایران نسبت به دهه 80 کاهش قابل توجهی داشته است، اما از نظر ترکیب تولید و پایداری آن طی دهه اخیر تغییراتی رخ داده که نوید ظرفیت رشدهای بالاتر در صورت اهتمام سیاستگذاران طی سال‌های آینده را می‌دهد.

این درحالیست که رشد کل اقتصاد طی دهه اخیر از رشد صنعت بیشتر بوده و همین موضوع باعث شده تا نقش صنعت در اقتصاد ایران کاهش یابد که با توجه به همین موضوع، برخی کارشناسان عنوان می‌کنند ظرفیت رشدهای بیشتر در بخش تولیدات صنعتی طی دهه اخیر وجود داشته است. 

به طور کلی اعداد اسمی یا حقیقی در بررسی‌ها کاربرد زیادی ندارند و عمدتا سروکار اقتصاددانان با رشد این متغیرهاست. برای مثال اگر کسی بگوید ارزش افزوده تولید شده در اقتصاد در فصل گذشته در بخش نفت حدود 24 همت به قیمت‌های 1390 بوده، مفهوم زیادی ندارد. اما زمانیکه اعداد مربوط به دو بازه زمانی مقایسه شوند، تغییرات اعداد اهمیت می‌یابد. 

بر همین اساس در گزارش پیش‌رو وضعیت صنعت از سال 1385 بررسی شده و در آن، اثر تورمی با استفاده از قیمت‌های سال 1390 تا حد زیادی خنثی شده است. همچنین شایان توجه است که گروه صنعت، گروهی متشکل از نفت و گاز و معادن و صنعت است، اما بخش صنعت صرفا شامل تولیدات صنعتی می‌شود که مقصود از نگارش این گزارش نیز، بررسی شرایط بخش صنعت است و نفت در آن وجود ندارد. 

تولیدات صنعتی در نیمه دوم دهه 80

بررسی‌ها حاکی از آن است که در دهه 80، بخش صنعت با رشدهای چشمگیری مواجه بوده است. نوسان شدید فصلی یکی از ویژگی مهم سال‌های 1385 تا 1390 به نظر می‌رسد. با توجه به اینکه ظرفیت‌های یک اقتصاد در کوتاه مدت تغییر خاصی نمی‌کنند (مگر در حالت انقلاب فناوری)، بنابراین شاید بتوان نوسانات رشد صنعت در سال‌های مذکور را به جنس محصولات تولیدی ارتباط داد. 

بدین صورت ممکن است دلیل رشد‌های بالا در بخش صنعت طی دهه هشتاد را با درآمدهای نفتی مرتبط دانست. مشاهده می‌شود ارزش حقیقی تولیدات بخش صنعت در این سال‌ها در کمترین حالت حدود 25 همت بوده و در بیشترین حالت تقریبا به 38 همت رسیده است. 

رکود بنگاه‌های صنعتی پس از تحریم‌ها در ابتدایی دهه 90

پس از سال 1390 و اعمال تحریم‌ها علیه ایران، ارزش افزوده در بخش صنعت شدیدا افت کرد. برخی از کارشناسان عنوان می‌کنند با اعمال تحریم‌ها، دسترسی به بسیاری از کالاهای واسطه‌ای وارداتی و موارد مورد نیاز برای تولید قطع شد و همین عامل منجر به افت شدید تولیدات صنعتی شد. 

رشد ملایم صنعت طی دهه اخیر

در نهایت پس از آنکه میزان تولیدات صنعتی حدود 3 سال در محدوده 20 همت درجا زد، تقریبا از اواخر سال 1394 روند صعودی ملایمی در بخش صنعت پدید آمد. به همین ترتیب میزان تولیدات بخش صنعت از 20 همت به 25 همت طی سال‌های اخیر رسیده است. با وجود آنکه رقم تولید شده در بخش صنعت حدود 25 درصد نسبت به یک دهه اخیر افزایش یافته است، اما کارشناسان عنوان می‌کنند ظرفیت‌های تولید ایران در بخش صنعت بسیار بیشتر از این مقدار است.  

برخی از کارشناسان عقیده دارند هرچند حجم تولیدات صنعتی در دهه اخیر بسیار کمتر از دهه 80 بوده اما یک اتفاق مهم در این میان رخ داده، و آن توفیق اجباری برای تغییر شکل تابع تولید و کاهش وابستگی آن به درآمدهای نفتی بوده است. بدین ترتیب، هرچند در حال حاضر مقدار تولیدات صنعتی پایینتر از دهه 80 است اما با توجه به روند صعود ملایمی که طی یک دهه شکل گرفته، امیدواری برای شکوفایی‌های ظرفیت تولید در بخش صنعت کشور وجود دارد. 

پتانسیل رشد تولیدات صنعتی ایران بسیار بالاتر از این ارقام است

با اینحال علی‌رغم اینکه طی دهه اخیر رشد صنعت با تداوم همراه بوده، اما سرعت رشد آن از سرعت رشد کل اقتصاد پایین‌تر بوده است. بنابراین سهم بخش صنعت در کل اقتصاد بدون نفت ایران حدود 2 درصد کوچکتر شده و به 14 درصد رسیده است. 

شایان ذکر است که توسعه یک فرآیند تدریجی است و رشد‌های یک شبه ایجاد شده یک شبه نیز از بین می‌روند اما زمانیکه پتانسیل تولید در اقتصاد ایجاد می‌شود، هرچند رشد به آرامی صورت بگیرد اما پایدار است و به راحتی دچار خدشه نمی‌شود.

 عموما در مباحث رشد یک مسئله متداول است و آن اینکه اگر یک کشور درحال توسعه، از طریق سازوکارها و استفاده از ظرفیت‌های یک جامعه وارد فرآیند رشد شود، می‌تواند برای چندین سال متوالی تجربه رشدهای بالا را داشته باشد.

پایین بودن نرخ رشد صنعت ایران و تداوم روند مثبت آن در حال حاضر، ممکن است نوید این موضوع را بدهند که با اهتمام مسئولان و سیاست‌گذاران و طراحی و اجرای برنامه توسعه، امکان رشدهای چشمگیر در صنعت و در نتیجه کل اقتصاد ایران وجود دارد و هنوز در نیمه راه قرار داریم.