جزئیات بنگاه‌داری بانک‌ها از لنز آمار

به گزارش اکوایران، اولین گزارش رسمی از وضعیت بنگاه‌داری بانک‌ها (هرچند ناقص) از سوی بانک مرکزی منتشر شد که از برخی جهت‌ها قابل توجه است.

معضل بنگاه‌داری بانک‌ها مساله چندین ساله اقتصاد ایران است که همواره از سوی اقتصاددانان مورد انتقاد شدید قرار می‌گیرد و از آن به عنوان فعالیتی کاذب نام برده می‌شود که بانک را از وظیفه اصلی خود یعنی تامین منابع مالی مورد نیاز بخش‌های مختلف اقتصادی دور می‌کند.

طی سال‌های اخیر بارها دستورالعمل‌های مختلفی از سوی بانک مرکزی به بانک‌ها ابلاغ شد که سهام و مالکیت خود در دیگر شرکت‌ها را به کمتر از 20 درصد برسانند اما بر اساس آنچه مشاهده می‌شود از بنگاه‌داری برخی از بانک‌ها چندان کاسته نشده و بانک‌ها همچنان اقدام به تاسیس یا سرمایه‌گذاری در دیگر شرکت‌هایی از جمله صرافی‌ها، صندوق سرمایه‌گذاری‌ها و کارگزاری‌ها می‌کنند.

گسترش بنگاه‌داری بانک‌ها تا جایی پیش رفت که دولت در بودجه امسال به این مساله مهم اشاره کرد.

بررسی وضعیت بنگاه‌داری 8 بانک

بر اساس جزء "1-3" بند " ط" تبصره "16" قانون بودجه سال 1402، بانک مرکزی مکلف به انتشار اطلاعات مربوط به مالکیت بیش از 20 درصد سهام شرکت‌ها یا سایر اشخاص حقوقی بانک‌ها و موسسات اعتباری غیر بانکی شده است.

در قانون مربوطه عنوان شده بانک مرکزی مکلف است گزارش مربوط به مالکیت بیش از 20 درصدی شبکه بانکی (به صورت مستقیم یا غیرمستقیم) در سهام شرکت‌ها را به صورت فصلی بر تارنمای خود در دسترس عموم قرار دهد و حداکثر سه هفته پس از اتمام هر فصل به­‌روزرسانی کند، اما این در حالی است که اولین گزارش زمانی منتشر شده که تنها سه ماه تا پایان سال 1402 باقی مانده است.

بانک مرکزی در اولین گزارش مربوطه که اوایل دی ماه امسال منتشر شد تنها اطلاعات مربوط به 8 بانک (پست بانک، اقتصادنوین، ایران ونزوئلا، ملت، توسعه تعاون، توسعه صادرات، خاورمیانه و رفاه کارگران) را در دسترس قرار داده که به نظر می‌رسد بانک‌های دیگر تاکنون حاضر به افشای اطلاعات مالکیت بیش از 20 درصدی خود در سهام شرکت‌های دیگر نشده‌اند.

همچنین این گزارش در حالی پس از 10 ماه منتشر شده که آمارهای آن مربوط به پایان فصل تابستان است نه پاییز.

بر اساس آنچه در قانون بودجه عنوان شده اطلاعات مربوط به مالکیت بیش از 20 درصد هر یک از بانک‌ها باید شامل سال و نحوه تملک، ارزش دفتری و برآورد ارزش روز و شاخص‌های کلیدی عملکرد اعم از نرخ بازدهی سرمایه باشد اما مشاهده می‌شود در گزارش بانک مرکزی اطلاعاتی همچون نرخ بازدهی سرمایه، برآورد ارزش روز سهام متعلق به بانک و سال تملک در دسترس نیست.

بانک رفاه در صدر بنگاه‌داری 

بر اساس گزارش بانک مرکزی، اطلاعات مربوط به سرمایه‌گذاری 8 بانک در شرکت‌هایی که دارای مالکیت بیش از 20 درصد بوده به تفکیک فعالیت‌های بانکی و غیربانکی آورده شده که در میان آنها بانک مشترک ایران-ونزوئلا هیچ‌گونه سرمایه‌گذاری نداشته اما 7 بانک دیگر در مجموع به میزان 129 در این زمینه سرمایه‌گذاری کرده‌اند.

بر اساس این گزارش در میان هفت بانک مورد اشاره بیشترین میزان سرمایه‌گذاری در دیگر شرکت‌ها مربوط به رفاه کارگران است. این بانک بیش از 121 همت در 8 شرکت‌ سرمایه‌گذاری کرده که دارای مالکیت بیش از 20 درصد است.

بانک رفاه کارگران از 121 همت میزان سرمایه‌گذاری‌ در دیگر شرکت‌ها (با سهام بالای 20 درصد) حدود یک درصد آن را مربوط فعالیت‌های بانکی و 99 درصد دیگر مربوط به فعالیت‌های غیربانکی بوده است.

بانک رفاه کارگران در بخش فعالیت‌های بانکی یک شرکت صرافی با سهام 100 درصدی تاسیس و 54 درصد از سهام شرکت داده‌پردازی ایران و 31 درصد از سهام پرداخت الکترونیکی سامان کیش را خریداری کرده است.

این بانک همچنین در در بخش فعالیت‌های غیربانکی دو شرکت توسعه سرمایه و کارگزاری را تاسیس کرده و همچنین از کانال تهاتر بابت استیفای حقوق مالک 30 درصد از سهام پالایش نفت بندرعباس و حدود 50 درصد از سهام پالایشگاه شازند شده است، از سوی دیگر در قبال رد دیون دولت توانسته 100 درصد از سهام شرکت مدیریت پروژه‌های ساختمانی ایران را به صورت قهری به دست آورد.

بعد از بانک رفاه کارگران بیشترین میزان سرمایه‌گذاری در دیگر شرکت‌ها با مالکیت بیش از 20 درصد مربوط به بانک ملت بوده که در 18 شرکت و حدود 4.6 همت است.

حدود 64 درصد از سرمایه‌گذاری‌های بانک ملت در زمینه فعالیت‌های بانکی (تاسیس بانک در برخی کشورها و خرید بخشی از سهام صرافی) و 36 درصد دیگر مربوط به فعالیت‌های غیربانکی (تاسیس شرکت صندوق سرمایه‌گذاری، ساختمانی عمرانی، آپارتمان‌سازی و ...) است که در هر دو بخش مالکیت بیش از 20 درصد دارد.

بنگاه‌داری فراتر از تاسیس چند بانک

از آنجایی که بنگاه‌داری بانک‌ها همواره به عنوان عاملی که مانع از خروج سرمایه به بیرون بانک و حبس نقدینگی در بانک مطرح می‌شود، بررسی میزان سرمایه‌گذاری و مالکیت بانک‌ها در دیگر شرکت‌ها در مقایسه با میزان سرمایه ثبتی آن‌ها نشان می‌دهد که این شاخص در برخی بانک‌ها در سطح بسیار بالایی قرار دارد که تامل برانگیز است.

در میان بانک‌های مورد بررسی، نسبت میزان سرمایه‌گذاری در دیگر شرکت‌هایی که بانک مالکیت بالای 20 درصد دارد به میزان سرمایه ثبتی آن برای بانک رفاه کارگران برابر با 629 درصد است، به بیان دیگر این بانک بیش از 6 برابر میزان سرمایه خود را در دیگر شرکت‌ها سرمایه‌گذاری کرده است.

اقتصاد نوین نیز در رتبه دوم قرار دارد که به معادل 70 درصد از سرمایه خود در دیگر شرکت‌ها که مالکیت بالای 20 درصد دارد سرمایه‌گذاری کرده است.

به طور قطع هدف بانک‌ها از تاسیس و خرید سهام دیگر شرکت‌ها و در مجموع هدف آنها از بنگاه‌داری کسب سود است اما صاحبنظران اقتصادی معتقدند طی سال‌های اخیر بانک‌ها برای جذب سپرده بیشتر از مردم نرخ سودهای بالایی را به مردم  پرداخت کردند و همین امر موجب ایجاد یک چرخه معیوب در اقتصاد شد و همین امر در نهایت رشد بالای نقدینگی را ایجاد کرد.

آنها همچنین معتقدند که بانک‌های در برخی بخش‌ها تخصص کافی را ندارند و وارد حوزه‌های می‌شوند که سرمایه‌گذاری در آن در نهایت به زیان بانک تمام می‌شود، اما آنچه که اقتصادان‌ها بر آن توافق دارند این است که بنگاه‌داری در شرح وظایف بانک قرار ندارد و شبکه بانکی تنها باید تمرکز خود را بر تامین منابع مالی مورد نیاز بخش‌های تولیدی، صنعتی و دیگر بخش‌های اقتصادی قرار دهد.