ژئوپلیتیک جهانی در خطر بر هم خوردن تعادل؛ چین نگران بازگشت ترامپ است؟

به گزارش اکوایران، در حالی که آمریکا در هفتۀ گذشته لحظات سیاسی مهمی را پشت سر گذاشت و رأی دهندگان رأی‌هایشان را در سه‌شنبۀ بزرگ به صندوق انداختند و رئیس‌جمهور جو بایدن اولویت‌های ملی‌اش را در سخنرانی اتحاد کشور ایراد کرد، چین مشغول بزرگ‌ترین نمایش سالانۀ فرایند سیاسی‌اش بود.

به نوشته سیمون مک‌کارتی در سی‌ان‌ان، در پکن، هزاران نماینده از سرتاسر کشور در مراسمی عمدتاً نمایشی، دستورکار سالانۀ دولت تحت کنترل حزب کمونیست را مشخص کردند و تمرکز این دستور کار بر نگرانی‌های داخلی بود -از اهداف سیاسی تا ستایش رهبری شی جین‌پینگ.

اما آنچه بر این گردهم‌آیی سایه انداخته بود، اطمینان تقریبی نسبت به این مسئله بود که رئیس‌جمهور سابق دونالد ترامپ در انتخابات ماه نوامبر در برابر بایدن قرار خواهد گرفت -و هر کسی که برنده شود، سیاستی سختگیرانه نسبت به چین خواهد داشت.

در این مراسم، رهبران ارشد چین علنی از انتخابات آمریکا صحبت نکردند. اما یکی از استراتژی‌های مهمی که در آنجا ترویج می‌شد -تبدیل کشور به پایگاهی های‌تک- یکی از برنامه‌های اورژانسی برای محافظت از این کشور در برابر محدودیت‌های دولت بایدن بر فناوری و بر رابطۀ پرتنش ایالات متحده و چین بود.

دیپلمات ارشد، وانگ یی، در کنفرانسی خبری در حاشیۀ این گردهم‌آیی، نشانۀ روشن‌تری از نگرانی پشت آن استراتژی نشان داد. در آنجا رو به دوربین کرد و با شدیدترین لحنش گفت کنترل ایالات متحده بر تجارت و فناوری به «سطوح گیج کننده و کاملاً پوچی» رسیده است.

با این همه، ناظران نخبگان سیاسی چین می‌گویند پشت درهای بسته احتمالاً صحبت‌ها دربارۀ انتخابات بسیار مستقیم‌تر باشند -به‌ویژه وقتی بحث بازگشت ترامپ باشد که بسیار غیرقابل پیش‌بینی‌تر از بایدن به نظر می‌رسد.

رهبر سابق، طی چهار سال قبلی که در کاخ سفید بود، روابط میان این دو اقتصاد بزرگ جهان را با تعرفه‌های تجاری از نو شکل داد. حالا هم تهدید می‌کند که در صورت انتخاب شدن آنها را به سطحی افزایش بدهد که به گفتۀ کارشناسان می‌توانند باعث یک جدایی اقتصادی عملی شود -شوکی که لحظۀ مهمی برای اقتصاد چین خواهد بود.

اما بازگشت ترامپ می‌تواند تعادل ژئوپلیتیک فعلی را تغییر دهد؛ تعادلی که در آن آمریکا و متحدانش روز به روز بیشتر علیه روسیه و تهدید فزایندۀ چین متحد می‌شوند.

عقب نشینی ترامپ از این همکاران بابت موضع «اول آمریکا»ی ترامپ، می‌تواند فشار را از چین بردارد و فرصت مهمی را برای بلندپروازی‌های پکن به وجود بیاورد.

برایان وانگ، یکی از اعضای مرکز چین و جهان معاصرِ دانشگاه هنگ کنگ، می‌گوید احتمالاً مسئولانی که بخشی از ادارۀ امور خارجۀ حزب کمونیست هستند، وظیفۀ «تهیۀ سناریو و تحلیل‌های مستند» پیامدهای برد ترامپ در برابر بایدن را دارند که هر کدامشان ممکن است خطرات متفاوتی را متوجه پکن کند.

کارشناسان می‌گویند سیاستگذاران چینی این مسئله را مد نظر قرار می‌دهند که دولت هر کدام از این دو چه تأثیری بر هدف اصلی چین برای گرفتن کنترل دموکراسی خودگردان تایوان، میل این کشور برای گسترش قدرت و تأثیر جهانی‌اش و همینطور تلاش‌هایش برای پایداری و تقویت اقتصاد از قبل مشکل‌دارش خواهد گذاشت.

وانگ افزود «هدف این اولویت‌ها تضمین این مسئله بود که چین از لحاظ سیاست خارجی و مداخلۀ نظامی آسیبی نبیند و با مشکلات اقتصادی مواجه نشود.»

اثر ترامپ

وقتی ترامپ در سال 2017 به‌عنوان یک فرد تازه وارد به سیاست به کاخ سفید رسید، ظاهراً شی آن را فرصت برای تقویت روابطی می‌دید که به نظر می‌رسید طی دوران اوباما شاهد نشانه‌هایی از افت بوده است.

پس از اینکه در آوریل همان سال ترامپ در مارالاگو در کنار اقیانوس از شی جین‌پینگ استقبال کرد، رهبر چین در چیزی که در آن زمان «چیزی بیش از دیدار حکومتی» توصیف می‌شد، در پکن پذیرای ترامپ و بانوی اول ملانیا بود. رئیس‌جمهور از امتیازات نادری برخوردار شد که ظاهراً هدفشان جذب این تاجر و ستارۀ تلویزیونی سابق بود، از جمله مراسم خوش‌آمدگویی که با تلویزیون در تالار بزرگ خلق پخش شد و توری همراه با شخص شی جین‌پینگ برای مشاهدۀ گنجینه‌های امپراتوری در شهر ممنوعه.

سپس ترامپ از میزبانش حسابی تعریف کرد و گفت «رابطه‌ای عالی» دارند و این رهبر اقتدارگرا را «مردی بسیار خاص» خواند.

اما طی یک سال، آن رابطه مناقشه برانگیز شد چون ترامپ تعرفه‌های بزرگی را وضع کرد -از 25 درصد بر 50 میلیارد دلار کالای چینی آغاز می‌شد- که جنگی تجاری به پا کرد. روابط بر سر مسائلی گوناگون از هشدار امنیت ملی ایالات متحده دربارۀ غول ارتباطی چین، هوآوی، تا نحوۀ مدیریت شیوع کووید 19 بدتر شد.

این بار، ترامپ، که به تمایل به رهبران اقتدارگرا معروف است، در کارزارش به ستایش شی ادامه داده است. اما بر این طبل هم کوبیده که برای مبارزه با آنچه در نظرش تجارت غیرمنصفانه است، تعرفه بر کالاهای وارداتی از چین را تا 60 درصد بالا می‌برد -و وضعیت بنیادین «روابط تجاری عادی دائمی» را لغو کند.

چنین سطحی از تعرفه باعث زیر و زبر کردن جدی روابط تجاری شود -بر اساس تحلیل آکسفورد اکونومیکس، احتمالاً می‌تواند سهم چین در واردات ایالات متحده را یک پنجم کند و به حدود 3 درصد برساند.

بالا راماسامی، استاد اقتصاد مدرسۀ کسب‌وکار بین المللی چین و اروپا در شانگهای، گفت «اگر این جدایی با ترامپ ورژن 2 و به شکلی بسیار مؤثر انجام شود، اثر بسیار بدی بر چین خواهد داشت. اما معلوم نیست چنین اتفاقی بیفتد، هیچ کسی نمی‌تواند بگوید ترامپ چه کاری خواهد کرد و همین مسئله یک مشکل است.»

چنین کنترل‌هایی در زمانی بسیار بد برای اقتصاد چین اتفاق از راه خواهد رسید که با افت مصرف کننده مواجه است و حین مشکلات گوناگون، از نرخ بالای بیکاری جوانان تا بحران املاک و مستغلات، با افت قیمت هم مواجه است.

مشکلات اقتصادی در سرتاسر چین باعث افزایش نارضایتی عمومی شده است -همچنین نگرانی دربارۀ مسیری که رهبران حزب کمونیست مشخص کرده‌اند و از قدیم مشروعیت‌شان را به ثبات و رشد اقتصادی وصل کرده‌اند.

شِن دینگلی، تحلیلگر سیاست خارجی مستقر در شانگهای، با اشاره به نبود تقاضا درون چین برای جبران چنین کاهش احتمالی قابل توجهی در صادرات به ایالات متحده، گفت «چین باید از بازگشت ترامپ حسابی بترسد.»

او گفت «بدون صادرات کافی، آنقدر که بشود نیرو استخدام کرد و برای مصرف داخلی پول به دست بیاورد، چین با چالش‌های اجتماعی بیشتری درون چین مواجه خواهد شد.»

تحلیلگران می‌گویند معلوم نیست که ترامپ چنین اقدامات شدیدی را انجام دهد که در ایالات متحده شدیداً مناقشه‌برانگیز خواهد بود و تأثیر شدیدی بر اقتصاد و شغل‌های ایالات متحده خواهد داشت، به‌ویژه که احتمالاً پکن هم به دنبال مقابله به مثل باشد. اما به گفتۀ کارشناسان، احتمالاً همین حالا هم بخش‌های کسب‌وکار و رسمی چین به فکر برنامه‌های انقباضی باشند.

شرکت‌های چینی بیشتری می‌توانند فروشگاه‌هایی را در جاهایی مثل جنوب شرقی آسیا و آمریکای لاتین تأسیس کنند تا به محصولات تمام شدۀ آنجا مالیات تعلق نگیرد. رهبران چینی احتمالاً روابط عمیق‌تری با دیگر بازارها به وجود بیاورند -مانند اروپا و همکارانشان در سرتاسر ابتکار متصل کنندۀ کمربند و جاده- تا جای خالی  ایالات متحده را پر کنند.

یک جنگ تجاری جدید باعث جان گرفتن روحیۀ ضدآمریکایی درون چین هم می‌شود؛ وضعیتی که دولت و کاربران آنلاینش آن را تشدید می‌کنند چرا که قصد دارند هر گونه نارضایتی اقتصادی را متأثر از ایالات متحده نشان دهند.

همین حالا هم می‌شود کسانی را در شبکه‌های اجتماعی چین دید که گزارش‌های تهدید تعرفۀ 60 درصد را اینطور مسخره می‌کنند که «هر چه بیشتر کنی، بهتر است. پولش را آمریکایی‌ها می‌دهند» و دیگری می‌گوید «اگر می‌خواهید جدا شوید، جدا شوید ... هر چه که باشد خوشمان نمی‌آید 996 (ساعات طولانی) را صرف تولید برای شما کنیم.»

گزینۀ چین؟

اما این حرف‌ها به این معنی نیست که رهبران چین از برد بایدن استقبال خواهند کرد.

در چین، رئیس‌جمهور فعلی را فرد معقولی می‌بینند که علاقه‌اش به ثبات جهانی او را به فردی تبدیل می‌کند که در بعضی حوزه‌ها با پکن همکاری کند. شی هم شناخت بیشتری نسبت به او دارد و طی بیش از ده سال گذشته، بارها رئیس‌جمهور را دیده است، از جمله وقتی هر دو معاون رئیس‌جمهور بودند.

آخرین دیدار این دو به نشست سران در نوامبر برمی‌گردد که به اهداف پایدارسازی روابط، از جمله اصلاح ارتباطات آسیب دیدۀ نظامی سطح بالا – نتیجه‌ای که از نظر بسیاری در جامعۀ بین المللی اتفاقی مثبت برای حفظ صلح در منطقۀ پرتنش اقیانوس هند و آرام بود- ختم شد.

اما به گفتۀ ناظران، حضور بایدن در کاخ سفید باعث ناامیدی شدیدی میان جامعۀ سیاست خارجی چین شده است چون تعرفه‌های دورۀ ترامپ را تا حد زیادی حفظ کرد -و سپس مجموعه‌ای از سیاست‌ها با هدف جلوگیری از استفاده از فناوری های‌تک و پول‌های آمریکایی برای تقویت نظامیان چین و ظرفیت‌های فناوری این کشور را به کار بست. تحلیلگران می‌گویند این کنترل‌ها تأثیر شدیدی بر اکوسیستم نیمه‌هادی چین و توسعۀ آن داشته است.

رئیس‌جمهور در سخنرانی اتحادش بر این اقدامات تأکید کرد، این سخنرانی چند روز پس از این ایراد شد که نخست وزیر چین، لی چیانگ، در سخنرانی گزارش کار دولت، چیزی تقریباً معادل سخنرانی اتحاد در چین، بر نیاز چین بر تقویت توسعۀ های‌تک خود و «خودکفایی» تأکید کرد.

تأکید چین بر های‌تک از چند عامل ریشه می‌گیرد، از جمله هدف فراگیر «احیای ملی» برای تبدیل چین به جایی مرفه در داخل و قدرت مسلط در جهان. اما تحلیلگران می‌گویند اثر آن کنترل‌های دولتی بایدن -و احتمال افزایش آنها- باعث اورژانسی شدن این مسئله شده است.

در همین حال، توجه بایدن به اتحادهای آمریکا در سرتاسر آسیا -که می‌شود آن را در تلاش‌هایش برای نزدیک‌تر کردن توکیو و سئول برای همکاری‌های امنیتی و مانورهای نظامی برخلاف اختلافات تاریخی‌شان و حمایتش از گروه‌بندی‌های امنیتی مثل آکوس و چهار دید- روز به روز پکن را نگران‌تر می‌کند.

همین مسئله دربارۀ تشدید روابط رئیس‌جمهور ایالات متحده در منطقۀ فراآتلانتیک در حمایت از اوکراین در برابر حملۀ روسیه صادق است -و موفقیت او در گرد هم آوردن همکاران اروپایی در تلاش برای «خطرزدایی» از زنجیره‌های تأمین کالاهای چینی.

شِن در شانگهای گفت «بایدن در استفاده از راهبرد اتحاد برای ایزوله کردن چین بسیار موفق‌تر از ترامپ است و در حالی که بایدن احتمالاً تعرفۀ کالاهای چینی را افزایش ندهد، می‌تواند توانایی چین برای تولید محصولات های‌تک را بسیار کمتر کند» و افزود «احتمالاً چین نخواهد روی بایدن شرط ببندد.»

ماه گذشته که ترامپ گفت از آن دسته از متحدان ناتو که به میزان کافی در زمینۀ دفاع هزینه نکنند حمایت نخواهد کرد، پایتخت‌های اروپایی شوکه شدند.

رئیس‌جمهور سابق نشان داده که آماده است علیه تجارت با اروپا هم اقداماتی انجام دهد -حرکتی که باعث می‌شود بلوکی که همین حالا هم بابت دفاع آشکار ترامپ از رهبر روسیه، ولادیمیر پوتین، و تلاش‌های اخیرش برای شکست خوردن توافق کنگرۀ ایالات متحده برای تأمین مالی اوکراین، با تردید به او نگاه می‌کند، دید بدتری نسبت به او پیدا کند.

این مسئله می‌تواند فرصت خوبی را پیش روی شی بگذارد که روابط نزدیکش با پوتین و محکوم نکردن حملۀ پوتین به اوکراین باعث شده است رابطۀ چین و اروپا آسیب ببیند و تلاش‌های قدیمی‌اش را برای فاصله‌گذاری بین اروپا و ایالات متحده را کم‌اثر کرده است.

افراد آکادمیک چین هم اشاره کرده‌اند که ترامپ «یک‌جانبه‌گرا» تمایل چندانی به حفظ آمریکا در موضع رهبری نظم جهانی ندارد -قبایی که شی می‌خواهد آن را به تن کند. از دید بسیاری از متفکران سیاست خارجی چین، ترامپ ثبات درون آمریکا را هم به خطر می‌اندازد.

و رئیس‌جمهور سابق، علاوه بر صحبت‌هایش دربارۀ ناتو، از پیمان‌های دفاعی آمریکا با ژاپن و کرۀ جنوبی انتقاد کرده است -که در مواقعی تهدید کرده نیروهای نظامی آمریکایی مستقر در کشورهای متحد را بیرون بکشد.

به گفتۀ تحلیلگران، کوچک شدن اتحادهای آمریکا در منطقه به سود چین خواهد بود، به ویژه طرح‌هایش دربارۀ دموکراسی خودگردان تایوان. حزب کمونیست چین اگرچه هرگز این جزیره را کنترل نکرده است، آن را مال خودش می‌داند و تعهد کرده است آن را بگیرد، در صورت لزوم به زور.

ترامپ از تلاش‌های کنگره برای تقویت روابط غیررسمی آمریکا و حمایت دفاعی از تایوان حمایت کرده است. اما صحبت‌هایش مبنی بر بی‌میلی کلی‌اش برای ورود آمریکا به جنگ‌های پرهزینه و تضعیف روابط این کشور با متحدان منطقه‌ای باعث افزایش نگرانی‌ها در میان بعضی از ناظران شده و می‌تواند این پیغام را به پکن بفرستد که واشنگتن بر سرنوشت تایوان متمرکز نیست.

به گفتۀ وانگ در هنگ کنگ، بازگشت رئیس‌جمهور سابق به کاخ سفید اما می‌تواند باعث «پیش‌بینی پذیری کمتر» و «افزایش خطرات در زمان‌های اتفاقات تصادفی از جانب پکن یا واشنگتن» شود.

او اشاره کرد که دور دوم بایدن می‌تواند شاهد یک «تلاش چندجانبه و متمرکز با هدف مهار چین» با «توافق ضمنیِ اجازه ندادن به تنش افسارگسیخته در زمینۀ تایوان و دریای چین جنوبی» باشد که از دیگر نقاط اختلاف این دو کشور است.

بایدن در مواقعی که از سیاست ابهام راهبردی ایالات متحده دور می‌شود، خودش را مدافع سرسخت تایوان نشان داده است و می‌گوید در صورت حمله به این جزیره، ایالات متحده از آن به صورت نظامی دفاع خواهد کرد (اگرچه کارکنان کاخ سفید به‌سرعت چنین بیانیه‌هایی را پس می‌گیرند.)

تمام این‌ها باعث شکل‌گیری تصویری پیچیده برای مسئولان چینی می‌شود. اما به گفتۀ وانگ یی‌وِی، استاد روابط بین الملل در دانشگاه رنمین پکن، یک چیز روشن است.

او گفت «هر کسی ببرد -ساختار مقابله، رقابت و فشار {ایالات متحده} به چین هنوز همان جا خواهد بود.»