قمار یک تریلیون دلاری بن‌سلمان در گردشگری: عربستان در مسیر امارات؟

به گزارش اکوایران، «مِی وانگ» یک کارآفرین 30 ساله چینی که به همراه مادر خود از شهر گوآنگ‌ژو به شهر العلا واقع در عربستان سعودی سفر کرده بود، از مناظر ماسه سنگی، درختان نخل سرسبز، مقبره‌های باستانی و استراحت‌گاه‌های پنج‌ستاره این منطقه شگفت‌زده شده بود.

به نوشته بلومبرگ، در زبان عربی، العلا به معنای «شکوه و افتخار» است و عربستان برای این منطقه تاریخی که وسعت آن به اندازه ایالت نیوجرسی آمریکا است، اهداف زیادی را متصور شده است. به گفته «ملانی دِ سوزا»، مقام ارشد بازاریابی در شهر العلا، این شهر به یکی از بهترین جاذبه‌های گردشگری جهان تبدیل خواهد شد.

در کنار استراحت‌گاه‌ها، فروشگاه‌ها و رستوران‌های در حال توسعه به همراه یک موزه‌ هنرهای معاصر که با همکاری مرکز ملی هنر و فرهنگ «ژرژ پمپیدو» فرانسه برپا خواهد شد، کمیسیون سلطنتی شهر العلا در حال نظارت بر کاوش‌های باستانی مورد پسند گردشگران از مقبره‌های عظیمی است که قدمت آن‌ها به قرن اول پیش از میلاد بازمی‌گردد.

پس از آن نیز یک منطقه حفاظت‌شده در عربستان موسوم به «ذخیره‌گاه طبیعی شرعان» وجود دارد که در آن مجموعه‌ای از حیوانات نادر گرد هم آورده شده‌اند؛ بزهای کوهی، تیزشاخ‌های سیاه‌ و سفید،‌ غزال‌ها و به زودی گونه در خطر انقراض پلنگ عربی نیز به این منطقه حفاظت‌شده وارد خواهد شد. محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، که ریاست کمیسیون سلطنتی عربستان را بر عهده دارد، چند زمستان را در ذخیره‌گاه طبیعی شرعان اقامت داشته‌ و طی اقامت خود از مقامات عالی‌رتبه جهان از جمله «آنتونی بلینکن» - وزیر خارجه آمریکا - میزبانی کرده است.

ذخیره‌گاه طبیعی شرعان
 

اما در یکی از روزهای ماه مارس سال جاری میلادی، شرایط آب‌وهوایی ایده‌آل نیست و از این رو خانواده وانگ نمی‌توانند اوقات خوبی را در شهر العلا سپری کنند. یک طوفان عظیم باعث بارندگی‌ و وزش باد شدید و حتی تگرگ شده است. در اقامت‌گاهی که خانواده وانگ در آن حضور دارند، خودروهای مهمانان در شن خیس فرو رفته و قادر به حرکت نیستند. انبوهی از کارگران آسیای جنوب شرقی به پاکسازی گل‌ولای می‌پردازند. خانواده وانگ مجبور شدند تا روز بعد در هتل خود بمانند. زمانی که خورشید دوباره ظاهر شد، آن‌ها به کافه‌ای در فضای باز به نام «شتر صورتی» می‌روند و شرایط بد آب‌وهوایی روز گذشته را فراموش می‌کنند.

این سفر مادر و دختری نشان‌دهنده چالش‌های برنامه دولت عربستان برای صرف حدود یک تریلیون دلار سرمایه در جهت ایجاد تحول در کشوری است که پیش از این نسبت به پذیرش گردشگران خارجی محتاط بوده و اکنون می‌خواهد آن را به یک جاذبه قابل توجه برای توریست‌ها تبدیل کند و این برنامه تنها برای زائران مکه و مدینه نیست و شامل توریست‌های دیگر نیز می‌شود. طبق چشم‌انداز 2030 محمد بن سلمان، او خواهان آن است تا از امارات متحده عربی به عنوان کانون بزرگ جذب گردشگر، پیشی بگیرد و به مقصدی برای مهاجرانی تبدیل شود که خواستار کار و زندگی در یک کشور دیگر هستند. برای پیشبرد هر چه بهتر این هدف،‌ عربستان مشاوران غربی نظیر شرکت «مکینزی اند کامپنی»، «پرایس‌واترهاوس‌کوپرز» را به خدمت گرفته‌ است. این کشور همچنین به استخدام شرکت‌های روابط عمومی مانند «اِدِلمان» و «تِنِئو گلوبال» پرداخته است که در زمان میزبانی نمایشگاه اکسپو 2030 توسط عربستان، بسیار کارآمد خواهند بود.

آب‌وهوای عربستان ترکیبی از باران‌های سنگین در زمستان، طوفان شن در بهار و دماهای نزدیک به 50 درجه سانتی‌گراد در تابستان است و این مورد، تنها یکی از چالش‌های این کشور محسوب می‌شود. شهر دبی امارات متحده عربی یک رویکرد آزادانه‌تر را برای مهاجران در نظر گرفته است. در عربستان و تا مدتی قبل، مردان و زنان نمی‌توانستند در یک مکان عمومی حضور داشته باشند مگر اینکه با یکدیگر ازدواج کرده بودند یا نسبت فامیلی داشتند. زنان عربستان تا چندی پیش حتی حق رانندگی هم نداشتند.

این کشور در سال 2019 قوانین مربوط به پوشش را با تغییراتی همراه کرد و مقررات مربوط به پوشش گردشگران زن خارجی را کاهش داد. (قوانین مربوط به مصرف الکل در عربستان تغییری نداشته و اجرا می‌شود.) دولت عربستان تصمیم دارد تا سال 2030 میلادی، 70 میلیون گردشگر خارجی را جذب کند،‌ در حالیکه این میزان در سال گذشته میلادی حدود 27 میلیون گردشگر بوده است.

شهر العلا تنها یکی از پروژه‌های عظیم عربستان سعودی برای بخش گردشگری است و پیشرفت‌هایی که تاکنون در زمینه تکمیل این پروژ‌ه‌ها حاصل شده، سوالاتی را درباره پیش‌بینی‌های مقامات سعودی از زمان افتتاح آن‌ها به وجود آورده است. طبق پیش‌بینی‌ها، بسیاری از مهاجرانی که عربستان به دنبال جذب آن‌ها است در منطقه‌ای موسوم به «نِئوم» مستقر خواهند شد. پروژه عظیم نئوم شامل یک شهر هوشمند خطی به طول حدود 160 کیلومتر است که با نام «لاین» شناخته می‌شود. از دیگر پرو‌ژه‌های نئوم می‌توان به یک مجتمع صنعتی شناور به شکل هشت‌ضلعی و یک پیست اسکی با برف مصنوعی اشاره کرد. اما بلومبرگ در آوریل گزارش داد دولت سعودی که کمتر از حد انتظار، سرمایه‌گذاری خارجی جذب کرده است، پیش‌بینی خود برای جمعیت نئوم در سال 2030 را از 1/5 میلیون نفر به کمتر از 300 هزار نفر کاهش داده است.

با این حال، دولت سعودی در حال پیشبرد «پروژه دریای سرخ»، یک منطقه تفریحی دیگر در ساحل غرب شهر العلا و ابَر پروژه «قدیه» است. پروژه قدیه مربوط به یک شهر تفریحی در ریاض، پایتخت عربستان، است که دارای یک شهر بازی به سبک شرکت «سیکس فلگز» (Six Flags) و همچنین سریع‌ترین ترن هوایی جهان است. همچنین یک تفریح‌گاه مربوط به هتل‌های «سنت رجیس» که توسط «کِنگو کوما» - معمار ژاپنی - طراحی شده، در جزیره امهات عربستان که از فرودگاه جدید بین‌المللی دریای سرخ فاصله زیادی ندارد،‌ افتتاح شده است. صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان انتظار دارد که در سال آتی میلادی شرکت هواپیمایی «ریاض اِیر» با شرکت‌های هواپیمایی امارات و قطر به رقابت جدی بپردازد.

با اشاره به اهمیت گردشگران برای دولت عربستان سعودی که از سالیان دور به سوخت‌های فسیلی متکی بوده، وزیران این کشور به گونه‌ای توریست‌ها را توصیف کرده‌اند که تنها مختص به منطقه خاورمیانه است: گردشگران، «نفت جدید» هستند.

یک اقامت‌گاه در شهر العلا پس از وقوع طوفان
 

در سال گذشته میلادی، دولت سعودی به یک آژانس مستقر در لندن که در زمینه شبکه‌های اجتماعی فعالیت می‌کند، پولی پرداخت کرد تا این آژانس بلاگرهای معروف را به شهر العلا و دیگر نقاط عربستان بفرستد. تصاویری که این بلاگرهای مشهور با میلیون‌ها دنبال‌کننده از نقاط مختلف عربستان در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌کنند،‌ باعث تغییر در وجهه محافظه‌کارانه عربستان شده و دولت این کشور در این زمینه موفق بوده است.

با این حال، چندین دیپلمات در مصاحبه‌ای با بلومبرگ این موضوع را مطرح کرده‌اند که آیا عربستان به اندازه کافی تغییر کرده است تا برای مهاجران به‌ویژه مهاجران غربی جذاب باشد. آژانس‌های اطلاعاتی آمریکا محمد بن سلمان را مسئول قتل جمال خاشقچی، روزنامه‌نگار منتقد سعودی، می‌دانند؛ ادعایی که از سوی دولت عربستان رد شده است.

وزارت امور خارجه آمریکا در تاز‌ه‌ترین توصیه خود در رابطه با سفر، به شهروندان خود اعلام کرده در سفر به عربستان سعودی تجدید نظر کنند زیرا براساس محتوای موجود در شبکه‌های اجتماعی در انتقاد از دولت عربستان، ‌ریسک‌هایی شامل تروریسم و بازداشت در این کشور همچنان وجود دارد.

در حالیکه بسیاری می‌توانند ویزای توریستی عربستان را به شکل آنلاین و به راحتی دریافت کنند، کارگران خارجی اغلب با بلاتکلیفی در وضعیت اقامت خود روبه‌رو هستند. همچنین دریافت اجازه کار در عربستان ‌برای متخصصان حرفه‌های مختلف، همچنان دشوار است. یکی از مدیران مربوط به یکی از برترین آژانس‌های تبلیغاتی جهان با تقریبا 30 سال تجربه در این صنعت می‌گوید که بیش از یک سال منتظر بوده است تا ویزای اقامت عربستان خود را که هر سال باید تمدید شود، دریافت کند. (این فرد به دلیل ریسک به خطر افتادن برنامه اقامتش در عربستان و خراب شدن رابطه خود با مقامات سعودی، درخواست کرده که ناشناس بماند.)

در حاشیه یک همایش در ماه مارس که هدف آن تشویق به سرمایه‌گذاری خارجی در عربستان بود، «احمد الخطیب» - وزیر گردشگری عربستان - اعلام کرد خارجی‌ها این کشور را اشتباه درک می‌کنند. این مقام سعودی، مقایسه دبی با عربستان را که سنت‌های مهمان‌نوازی خود را دارد، اشتباه می‌داند. آقای الخطیب گفته‌: «دوست داشتن مردم در دی‌اِن‌اِی ما قرار دارد. ما از حضور مردم در کشورمان استقبال می‌کنیم.»

بافت سنتی شهر العلا

یک چالش دیگر به این موضوع مربوط می‌شود که توسعه سریع شهر العلا در حال جابه‌جایی قبایل این منطقه است. نزدیک به یکی از تفریح‌گاه‌های جدید در محل ایستگاه راه‌‌آهن دوران عثمانی، مردان روی فرش‌ها و در چادرهایی نشسته‌اند که اطراف آن را درختان نخل و مرکبات فرا گرفته است. آنجا محل زندگی و کشاورزی اعضای قبیله عنزه عربستان است که یکی از دو قبلیه اصلی این منطقه محسوب می‌شود. آن‌ها می‌گویند که دولت زمین‌های اقوام آن‌ها را گرفته است زیرا این زمین‌ها در مسیر توسعه برنامه‌های کمیسیون سلطنتی قرار داشتند. همانطور که زندگی آن‌ها دچار اخلال شده است، اعضای این قبلیه از این موضوع شکایت دارند که نمی‌توانند در قراردادهای کاری شرکت کنند و مشغول به کار شوند زیرا خارجی‌هایی که با مقامات دولتی ارتباط دارند، این شغل‌ها را می‌گیرند.

علاوه بر این، کمیسیون سلطنتی شهر اعلا نیز دارای مشکل است. در ژانویه، دولت عربستان «امرو المدنی»، مدیر اجرایی خود را به اتهام فساد زندانی کرد. او به سوء استفاده از اختیارات و پول‌شویی متهم شده است. در یک نمونه،‌ این ادعا مطرح شده که المدنی از یکی از اقوام خود که توانسته بود در زمینه کسب قراردادهای کاری با کمیسیون یادشده به توافق برسد،‌ پورسانت دریافت کرده است. المدنی که زمانی در شبکه‌های اجتماعی فعالیت زیادی داشت، از زمان بازداشت خبری از او منتشر نشده و دسترسی به این فرد نیز ممکن نیست. کمیسیون سلطنتی نیز از بحث درباره پرونده او خودداری کرده است.

با این حال، ملانی دِ سوزا، مقام ارشد بازاریابی در شهر العلا، نارضایتی‌ قبیله عنزه را به چالش کشیده است و می‌گوید به واسطه این پروژه‌ها، همه از لحاظ اقتصادی منفعت خواهند برد؛ این آژانس هزینه تحصیل خارج از کشور برای 400 فرد جوان را فراهم کرده تا پس از بازگشت بتوانند در شهر العلا مشغول به کار شوند. رهام الریس، یکی از دریافت‌کنندگان بورسیه تحصیلی که برای تحصیل در رشته‌ای مرتبط با صنعت مهمان‌یاری در دانشگاه ایالتی مورگان در مریلند فرستاده شده بود، در یک گالری هنری در شهر العلا که با فروشگاه‌ها و کافه‌های مدرن احاطه شده، مشغول به کار است. او قصد دارد در یک هتل کار کند؛ فرصتی که با تحصیلاتش فراهم شد. او می‌گوید: «این اتفاق به من اجازه داد بال‌هایم را باز کنم و بروم.»

در سال گذشته میلادی، حدود 250 هزار نفر از شهر العلا بازدید کردند که یک-سوم آن‌ها توریست‌های خارجی بودند. گردشگران می‌توانند به طور مستقیم از دبی یا چندین شهر دیگر منطقه به فرودگاه العلا وارد شوند. قرار است در این فرودگاه یک ترمینال جدید ساخته شود که سالانه گنجایش 6 میلیون مسافر را خواهد داشت.

گردشگرانی که به دنبال اقامت‌گاه‌های لوکس هستند، می‌توانند در یکی از هتل‌های پنج‌ستاره العلا به نام «Banyan Tree AlUla» اقامت کنند. این هتل در اواخر آوریل ویلاهای سه‌خوابه با استخر خصوصی را به قیمت 7 هزار و 200 دلار به ازای هر شب ارائه می‌داد. یک هتل دیگر موسوم به «Habitas AlUla» دارای ویلاهایی به قیمت هزار و 300 دلار به ازای هر شب است و با تلسکوپ‌هایی مجهز شده تا صخره‌های اطراف به خوبی مشاهده شود.

همچنین در ساخت ذخیره‌گاه طبیعی (نوعی منطقه حفاظت‌شده) جدید عربستان، «ژان نوول» معمار برجسته فرانسوی که موزه لوور ابوظبی را طراحی کرده، در حال ساخت پروژه شرعان است. این پروژه، هزارتویی از سوئیت‌ها و ویلاهای غار مانندِ حفاری‌شده در صخره‌های غول پیکر منطقه است.

در یک روز آفتابی در ماه مارس، ماشین‌‌های گلف و جیپ در منطقه‌ای موسوم به «صحرای ایکس العلا» به کاوش می‌پردازند. صحرای ایکس العلا یک نمایشگاه هنری در فضای باز است که دو بار در هر سال تکرار می‌شود و با جشنواره کوچلا، جشنواره هنری مشهوری که در صحرای کالیفرنیا برگزار می‌شود، مرتبط است.

یکی از اقامت‌گاه‌های العلا موسوم به «Banyan Tree AlUla»

بلومبرگ در گزارش خود اعلام کرده چند شهروند روس جوان نیز برای نخستین‌بار به عربستان سعودی آمدند و علت بازدیدشان از این کشور به محتوای شبکه‌های اجتماعی مربوط می‌شود. آن‌ها می‌گویند: «پیش از این هیچ‌کس اسم عربستان سعودی را نشنیده یا به فکر بازدید از این کشور نیفتاده بود. اما در مقایسه با دبی، اینجا تفریح کمتری دارد.»

این توریست‌های روسیه می‌گویند روس‌های ثروتمند بیشتری به بازدید از عربستان و سرمایه‌گذاری در این کشور ترغیب خواهند شد زیرا عربستان پتانسیل این را دارد که تا به یک امارات دیگر تبدیل شود؛ کشوری که پس از حمله روسیه به اوکراین در سال 2022، تعداد زیادی از شهروندان روس را در خود جای داده است.