نقطه ضعف روابط ایران و چین؛ بزرگ‌ترین شریک تجاری تهران به یاری غرب می‌آید؟

به گزارش اکوایران، حتی قبل از اینکه ایران صدها پهپاد و موشک علیه اسرائیل شلیک کند، مقامات آمریکایی از چین که یکی از شرکای اصلی تجاری ایران است، خواسته بودند از نفوذ خود برای متقاعدکردنش جهت محدود ساختن اقدامات خود و گروه‌های مقاومت خاورمیانه استفاده کند.

تردید در توانایی‌های پکن

به نوشته کریستینا لو برای وبگاه فارن پالیسی، حمله تلافی‌جویانه شنبه‌شب ایران که اولین حمله مستقیم این کشور علیه اسرائیل بود، تنها باعث تشدید تردید آمریکا در نفوذ پکن بر خاورمیانه شده است. مدت‌هاست که چین بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران بوده و مقامات ارشد ایالات متحده، از جمله جو بایدن، علناً از پکن خواسته‌اند تا تهران را مهار کند؛ به ویژه از آنجایی که ماه‌ها حملات حوثی‌ها در دریای سرخ، حمل‌ونقل جهانی را مختل کرده است.

جان التمن، مدیر برنامه خاورمیانه در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی می‌گوید: «چین حدود یک سوم کل تجارت ایران را تشکیل داده و حامی مهمی از منافع ایران در شورای امنیت سازمان ملل متحد است. به نظر من، چین اگر بخواهد، تنها کشوری است که بیشترین توانایی را برای تأثیرگذاری بر ایران دارد».

تشدید تحریم‌ها

با افزایش تنش بین اسرائیل و ایران، قانون‌گذاران آمریکایی فشارها را بیشتر کرده‌اند. در جدیدترین اقدام، مجلس نمایندگان آمریکا در روز دوشنبه با اکثریت قاطع، قانون تحریم‌های انرژی ایران-چین را تصویب کرد که هدف آن شرکت‌های چینی است که نفت خام ایران را خریداری کرده و بدین وسیله، پول را وارد اقتصاد ایران می‌کنند. این لایحه اکنون برای تأیید به سنا ارسال خواهد شد.

جاش گاتهایمر، نماینده کنگره آمریکا گفت: «در حال حاضر، ایران از تجارت نفت خود با چین برای کسب درآمد روزانه ۱۵۰ میلیون دلار استفاده می‌کند». او ادعا کرد: «چین با واردات روزانه میلیون‌ها بشکه نفت، از ایران حمایت کرده و کمکی برای تامین بودجه حیاتی برنامه‌های تهران، از جمله توسعه موشک و برنامه هسته‌ای را به حساب می‌‌آید».

اما با وجود اینکه آمریکا به طور فزاینده‌ای به دنبال متقاعدساختن چین جهت تحت فشار قرار دادن ایران است، برخی از کارشناسان هشدار می‌دهند که همه چیز به همین سادگی نیست.

بزرگ‌ترین شریک تجاری

کم‌تر کشوری به اندازه چین روابط اقتصادی قابل توجهی با تهران دارد. بیش از یک دهه است که چین بزرگترین شریک تجاری ایران بوده است؛ رابطه‌ای دیرینه که عمدتاً حول تجارت نفت می‌چرخد. بین سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳، شرکت‌های چینی واردات نفت ایران را بیش از سه برابر افزایش داده و رقم آن را به بالاترین میزان ۱۰ سال گذشته رساندند.

اما نفوذ برگرفته از روابط اقتصادی آن‌ها نابرابر است. برای مثال، سال گذشته بیش از ۹۰ درصد از صادرات نفت خام ایران به چین رفت. با این حال، چین تأمین‌کنندگان دیگری فراتر از ایران دارد و سهم ایران تنها ۱۰ درصد از کل واردات چین را تشکیل می‌دهد.

پاتریشیا کیم، عضو مؤسسه بروکینگز به فارن پالیسی گفت: «چین به عنوان بزرگترین شریک تجاری ایران و پشتیبان قدرتمند آن، از کانال‌های ارتباطی ممتازی با تهران برخوردار بوده و بدون شک، نفوذ بیشتری نسبت به ایالات متحده یا متحدانش بر این کشور دارد». اما او اضافه کرد: «سخت است که بگوییم اگر رهبران چین تصمیم بگیرند رویکرد مداخله‌جویانه‌تری در پیش بگیرند، تا چه حد می‌توانند ایران را مهار کنند».

ویلیام فیگوئروا، کارشناس روابط چین و ایران در دانشگاه گرونینگن هلند می‌گوید در حالی که چین در زمینه فروش نفت و تجارت نفوذ دارد، استفاده از این نفوذ هم از نظر سیاسی و هم از نظر لجستیکی چالش‌برانگیز است. به عنوان مثال، بخش زیادی از نفت ایران را پالایشگاه‌های خصوصی چین که در بازار سیاه فعالیت می‌کنند به طور غیررسمی خریداری می‌کنند، نه پالایشگاه‌های دولتی. او می‌گوید کنترل این پالایشگاه‌های خصوصی دشوار بوده و همین امر کنترل مستقیم پکن بر واردات نفت ایران از چین را با مشکل مواجه می‌کند.

نقطه‌ضعفی در روابط دو طرف؛ از قدرت اقتصادی به نفوذ سیاسی؟

او افزود: «خب، چین چه کاری می‌تواند انجام دهد؟ سرمایه‌گذاری‌های کمی برای تهدید به لغوکردن آن‌ها وجود دارد و چینی‌ها به تعهدات قبلی خود نیز پایبند نبوده‌اند. بنابراین فضای کمی برای اعمال تاکتیک هویج و چماق وجود دارد».

اریک اولاندر، سردبیر ارشد پروژه چین-نیم‌کره جنوبی، یک سازمان غیرانتفاعی که بر روابط چین با آفریقا و نیم‌کره جنوبی تمرکز دارد، گفت: «ایران آمادگی خود برای آزمایش بزرگترین مشتری خود را نشان داده است. برای مثال، ایران در دسامبر گذشته محموله‌های نفت خود را محدود کرد و قیمت‌ها برای خریداران چینی را بالا برد، فروش نفت را پایین آورد و «نشان داد که روابط اقتصادی محدودیت‌هایی دارد».

اولاندر خاطرنشان کرد: «در واشنگتن این تفکر وجود دارد که قدرت اقتصادی را می‌توان به قدرت سیاسی ترجمه کرد. این مورد در مورد ایرانیان صدق نمی‌کند. ایرانیان دهه‌ها تحت تحریم‌ها آبدیده شده‌اند. آن‌ها امنیت ملی و ملاحظات سیاسی خود را به خاطر ملاحظات اقتصادی تسلیم چینی‌ها نمی‌کنند».

مسیر متفاوت واشنگتن و پکن در خاورمیانه

در همین حال، چین نیز هیچ نشانه‌ای از تسلیم در برابر فشارهای واشنگتن نشان نمی‌دهد. پکن با دقت از درگیری اسرائیل و حماس کنار مانده و از این درگیری برای همسو‌شدن با کشورهای جنوب جهانی استفاده می‌کند و زمانی که پکن دخالت کرده، مانند زمانی که از ایران خواست حملات حوثی‌ها در دریای سرخ را مهار کند، تنها بر کاهش آسیب به منافع خود چین تمرکز داشته است.

واشنگتن و پکن همچنین دیدگاه‌های بسیار متفاوتی نسبت به درگیری گسترده خاورمیانه دارند. به دنبال حمله ایران به اسرائیل، به نظر می‌رسد پکن از اقدامات تهران حمایت کرده و اعلام کرد که آماده است «همکاری عملی را به طور پیوسته پیش ببرد». لین جئیان، سخنگوی وزارت خارجه چین، گفت: «چین حمله به سفارت ایران در سوریه را به شدت محکوم می‌کند و [معتقد است] این حمله نقض جدی و غیرقابل‌قبول قوانین بین‌المللی است». او واکنش ایران را اقدامی دفاعی توصیف کرد. او افزود: «چین از تأکید ایران بر عدم هدف قرار دادن کشورهای منطقه و همسایه و تکرار تعهد مستمر خود به سیاست حسن هم‌جواری قدردانی می‌کند».

یون سان، مدیر برنامه چین در مرکز استیمسون گفت: «برای چین، بمباران سفارت یک کشور مستقل دیگر غیرقابل‌قبول است. بنابراین قبل از اینکه جامعه بین‌الملل در مورد چگونگی توقف ایران صحبت کند، من فکر می‌کنم سؤال متقابل چین این است: خب، چگونه اسرائیل را متوقف کنیم»؟

در مجموع، پکن علاقه چندانی به ورود و تسلیم‌شدن در برابر فشارهای ایالات متحده ندارد. اولاندر توضیح داد: «منطق کل ماجرا این است که از چین بخواهیم از نفوذش برای مهار یا محدود‌کردن ایران استفاده کند که اصلاً منطقی به نظر نمی‌آید. این کار اصلاً از نظر سیاسی برای چین مطلوب نیست». او ادامه داد: «هرگز نمی‌توان تصور کرد که شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین از دستورات آمریکا، به خصوص در مورد ایران، تبعیت کند. این درخواست اصلاً معقول نیست».