پلیس بد، پلیس بدتر؛ چگونه روسیه به جاده‌صاف‌کن چین تبدیل شد؟

به گزارش اکوایران، در این روزگار تلخ و خشن، شاید دل‌نگرانی در مورد ناکارآمدی دیپلماتیک در شورای امنیت سازمان ملل عجیب به نظر برسد. اما این شورا در بهترین حالت خود، دژی در برابر هرج‌ومرج است.

به نوشته اکونومیست، پنج عضو دائم شورای امنیت (آمریکا، بریتانیا، چین، فرانسه و روسیه) توسط ده دولت دیگر که طی دوره‌های دو ساله انتخاب می‌شوند، متعادل شده‌اند. طی سال‌ها و در واکنش به بحران‌های بزرگ و کوچک، قطعنامه‌های این شورا از وضع تحریم، انجام مأموریت‌های حافظ صلح و تحریم‌های تسلیحاتی یا حداقل انتقاد بین‌المللی علیه ستمگران، تروریست‌ها و کودتاگران استفاده کرده است.

بر هم زننده بازی

اکنون این سیستم در حال فروپاشی است. به طور خاص، دموکراسی‌های لیبرال روسیه را به نقش‌آفرینی مخرب در سازمان ملل متحد متهم می‌کنند. روسیه همواره در شورای امنیت پرخاشگر و خودخواه بوده است. اکنون دیپلمات‌ها نگرانند که روسیه تهدیدی «وجودی» برای این نهاد بین‌المللی باشد. اقدامات غیرمسئولانه مسکو در حال انباشته‌شدن است.

جولای سال گذشته، روسیه مأموریت سازمان ملل متحد که کمک‌های بشردوستانه به مناطق تحت کنترل شورشیان سوریه می‌رساند را متوقف ساخت و آن را توهینی به حاکمیت دولت سوریه خواند. یک ماه بعد، وتوی روسیه به رژیم تحریم‌ها علیه کشور آفریقای غربی مالی پایان داد. ناظران سازمان ملل در گزارش نهایی خود در آنجا از قتل‌ها و جنایات با مشارکت نیروهای مالی و مزدوران روسی گروه واگنر خبر دادند.

در مارس امسال، روسیه یک هیئت کارشناسان سازمان ملل متحد را که بر رعایت تحریم‌ها علیه برنامه‌های هسته‌ای و موشک‌های بالستیک کره شمالی نظارت می‌کرد و در مورد معاملات تسلیحاتی نقض‌کننده تحریم‌ها بین کره شمالی و روسیه گزارش داده بود، تعطیل کرد.

مطمئناً بسیاری از کشورهای عضو سازمان ملل، از جمله کشورهای در حال توسعه و همچنین برخی کشورهای غربی آمریکا را به خاطر وتوی قطعنامه‌ها علیه اقدامات اسرائیل در غزه، به تضعیف شورای امنیت متهم می‌کنند. با این حال، آمریکا متهم به حمایت گزینشی از نظم جهانی است. در مقابل، زمانی که چاگوان اخیراً از نیویورک بازدید کرد، پای صحبت دیپلمات‌هایی از چهار قاره نشست که از بابت تلاش روسیه برای بر هم زدن این نظم جهانی ابراز نگرانی می‌کردند. در عین حال، همین دیپلمات‌ها درباره حامی قابل اعتماد روسیه در شورای امنیت، یعنی چین، سؤالات دقیقی مطرح کردند.

شمشیر دو لبه چین

این سؤالات به این دلیل حساس هستند که چین خود را مدافع نظام ملل متحد می‌داند. ساختار شورای امنیت، با حق وتوی اعضای دائم، با دیدگاه چین برای یک جهان با نظم مطابقت دارد. اگرچه رهبران حزب کمونیست درباره عدالت و برابری بین کشورهای بزرگ و کوچک حرف‌های خوبی می‌زنند، اما آن‌ها همچنین به طور مداوم استدلال می‌کنند که ثبات بر توجه به منافع قدرتمندترین ملت‌ها استوار است. شی جین‌پینگ، رهبر چین در سخنرانی سال ۲۰۱۷ خود در دفتر سازمان ملل از پیمان صلح «وستفالیا» که بر اساس دو معاهده قرن هفدهمی ساخته شده، تمجید کرد. این معاهدات کشورها را ملزم می‌سازد که از دخالت در امور داخلی یکدیگر بپرهیزند و در عین حال، منافع و جاه‌طلبی‌های یکدیگر را متعادل کنند. به گفته شی: «قدرت‌های اصلی باید به منافع و دغدغه‌های اساسی یکدیگر احترام بگذارند». دیپلمات‌های چینی آمریکا را برای جنگ در اوکراین سرزنش کرده و استدلال می‌کنند که گسترش ناتو در اروپای شرقی پوتین را مجبور به آغاز جنگ کرد.

با این حال، حتی تا همین اواخر و حتی با ضدغربی‌ترشدن لفاظی‌های چین، دیپلمات‌ها شاهد عمل‌گرایی چین در شورای امنیت بوده‌اند. بلافاصله پس از حمله به اوکراین، مقامات آمریکایی متن قطعنامه شورای امنیت برای محکوم‌کردن روسیه را با چین به اشتراک گذاشتند. دیپلمات‌های آمریکایی با علم به اینکه روسیه قطعنامه را مسدود خواهد کرد، مشتاق به اجتناب چین از وتوی آن بودند؛ پس ادبیات قطعنامه را ضعیف‌تر کرده تا در مقابل، چین نیز رأی ممتنع بدهد. همچنین در سال ۲۰۲۲، چین از روسیه برای تمدید مأموریت سازمان ملل در افغانستان حمایت کرد.

در هر یک از موارد ذکرشده در بالا، شامل سوریه، مالی و کره شمالی، چین ظاهراً موضع میانه‌رویی اتخاذ کرد و به جای پیوستن به روسیه در وتو، در آرای کلیدی رأی ممتنع داد. هنگامی که روسیه مأموریت سازمان ملل در نظارت بر تحویل کمک‌ها به سوریه را پایان داد، دیپلمات‌های چینی به طور خصوصی به همتایان خارجی خود اطمینان دادند که سعی کرده‌اند مانع رأی «منفی» روسیه شوند. با این حال، ترس‌ها از بابت سوءاستفاده چین از پوچ‌گرایی روسیه در حال افزایش است.

روسیه ویرانگر، چین آبادگر

پس از سه وتوی روسیه، چین نیز به آن پیوست و تحریم‌های سازمان ملل را به دلیل نادیده‌گرفتن حقوق حاکمیت سوریه، مالی و کره شمالی مورد انتقاد قرار داد. برخی از دولت‌های آفریقایی از انحلال مأموریت سازمان ملل در مالی توسط روسیه ابراز نگرانی کرده‌اند. بسیاری استدلال می‌کنند که اگرچه تحریم‌های تسلیحاتی مانع از خرید سلاح توسط کشورها می‌شود، اما شورشیان همچنان خود را مسلح خواهند ساخت. ریچارد گوان، عضو اندیشکده گروه بحران می‌گوید که در گذشته، چین مأموریت‌های حافظ صلح سازمان ملل در کشورهای آفریقایی که منافع اقتصادی در آن‌ها داشته را مفید می‌دانست. اما به طور کلی، کشورهای آفریقایی از «قدرت‌های استعماری سابق که به آن‌ها امر و نهی کنند» خسته و ناراضی شده و چین و روسیه نیز مشتاق «جذب کشورهای آفریقایی» هستند.

در مناظره ۲۳ می درباره آفریقا، فو کونگ، سفیر چین در سازمان ملل برخی کشورهای غربی را به دلیل «پایبندی به ذهنیت قدیمی دوران استعمار، دخالت غیرمجاز در امور داخلی کشورهای آفریقایی» و «متوسل‌شدن به فشار و تحریم» مورد سرزنش قرار داد.

انحلال هیئت کارشناسان سازمان ملل در کره شمالی توسط روسیه، اعضای سازمان ملل را شوکه کرد. حدود ۶۰ دولت خواستار حفظ این هیئت شده بودند. آمریکا، ژاپن و کره جنوبی از چین خواستند مداخله کند، اما دیپلمات‌های چینی هرگونه نفوذ خود بر روسیه را رد کردند. پس از وتوی مسکو، پکن کشورهای غربی را به دلیل رد پیشنهادهای قبلی چین و روسیه برای کاهش «تحریم‌های سخت» علیه کره شمالی مقصر دانست. یک دیپلماتی که این روند را از نزدیک دنبال می‌کرد، گفت: «چین کنار کشید و کار کثیف را به عهده روسیه گذاشت». او در ادامه افزود که چین قاچاق کره شمالی را تحمل می‌کند، اما این انگیزه اصلی چین نبوده است. چین برای رونق از طریق تجارت خارجی به ثبات نیاز دارد، اما همچنین از «غرب که نحوه عملکرد سازمان ملل را تعریف می‌کند» ناراضی است. چین با اجازه‌دادن به روسیه برای برچیدن نظم قدیمی با تحریم‌ها و نظارت بر ناقضان حقوق بشر، می‌تواند آینده را شکل دهد. رویکرد چین کمتر نمایشی است، اما مطمئناً اهمیت بیشتری دارد.