در آستانه یک توافق بزرگ بی‌سابقه در منطقه؛ بن سلمان به دنبال تشدید مجدد تنش‌‌ها با تهران است؟

به گزارش اکوایران، مقامات آمریکایی و سعودی اعلام کردند که دولت بایدن در حال نهایی‌کردن پیمانی با عربستان سعودی است که ایالات متحده را متعهد می‌کند تا برای دفاع از این کشور عربی خلیج فارس کمک کند.

به نوشته وال‌استریت ژورنال، پیمان دفاعی قریب‌الوقوع واشنگتن-ریاض بخشی از یک توافق بلندپروازانه برای تشویق برقراری روابط دیپلماتیک بین عربستان و اسرائیل است. اما موفقیت این تلاش دیپلماتیک به تعهد تل‌آویو به تشکیل کشور فلسطین و همچنین پایان فوری جنگ غزه بستگی دارد. با توجه به ماه‌ها مذاکرات بی‌نتیجه آتش‌بس و حمله آخر هفته اسرائیل برای نجات اسیران خود از قلب این منطقه، این خواسته‌ها غیرمحتمل به نظر می‌رسد.

نرمش دیپلماتیک

هدف آمریکا ارائه فرصتی به رهبران اسرائیل برای دستیابی به هدف دیرینه‌شان، یعنی برقراری روابط عادی با عربستان سعودی و بازکردن درب پذیرش بیشتر در جهان عرب و مسلمان است. در مقابل، اسرائیل باید از مسیر قابل‌اعتمادی برای راه‌حل دو کشوری با فلسطینیان حمایت کند؛ چیزی که کابینه فعلی اسرائیل و اکثر اسرائیلی‌ها با آن مخالفند.

فشار دیپلماتیک برای دستیابی به پیمان دفاعی با ریاض، چرخشی قابل توجه برای جو بایدن به شمار می‌رود. او که در دوران نامزدی ریاست‌جمهوری وعده داده بود عربستان سعودی را به کشوری طردشده تبدیل کرده و ریاض را به خاطر ترور جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار مقیم آمریکا مجازات کند، اکنون در آستانه تعهدی رسمی برای محافظت از این پادشاهی نفتی ثروتمند قرار دارد. عربستان سعودی در حالی که همچنان مخالفان را سرکوب می‌کند، مسیر بلندپروازانه‌ای برای توسعه اقتصادی و اجتماعی ترسیم کرده است.

توافقی بی‌سابقه و خطر تشدید مجدد تنش‌ها با تهران

آرون دیوید میلر، مذاکره‌کننده صلح سابق آمریکا و عضو کنونی اندیشکده بنیاد کارنگی برای صلح جهانی می‌گوید: «این اولین‌بار از زمان بازنگری پیمان آمریکا و ژاپن در سال ۱۹۶۰ خواهد بود که ایالات متحده یک پیمان دفاعی متقابل با الزام قانونی منعقد می‌کند و همچنین اولین‌باری است که چنین توافقی با یک کشور اقتدارگرا امضا می‌شود».

در حالی که خاورمیانه همچنان از جنگ غزه رنج می‌برد، اتحادی امنیتی باعث ارتقای جایگاه منطقه‌ای عربستان سعودی شده و نقش نظامی آمریکا در خاورمیانه را تثبیت می‌کند. توافق همچنین امنیت عربستان سعودی را تقویت کرده، اما در عین حال، خطر تشدید تنش‌ها با ایران را به همراه دارد که رقیب عربستان سعودی رقابت برای کسب برتری منطقه‌ای بوده و روابط خود با روسیه را عمیق‌تر کرده است.

جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا گفته که امنیت بلندمدت اسرائیل به ادغام منطقه‌ای و روابط عادی با کشورهای عربی از جمله عربستان سعودی بستگی دارد. سالیوان به خبرنگاران گفت: «ما نباید فرصتی تاریخی برای دستیابی به چشم‌انداز اسرائیلی امن در کنار شرکای قدرتمند منطقه‌ای، ایجاد جبهه‌ای قدرتمند در برابر جنگ و حفظ ثبات منطقه‌ای را از دست بدهیم. ما هر روز به دنبال تحقق این چشم‌انداز هستیم».

ماهیت پیمان

طبق الزام قانون اساسی، این معاهده که به عنوان «توافقنامه اتحاد استراتژیک» شناخته می‌شود، باید با کسب دو سوم آرای سنای آمریکا به تصویب برسد. اما بدون پیوندخوردن توافق به تعهد عربستان سعودی برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل، بعید است از حمایت کافی قانون‌گذاران برخوردار گردد.

قبل از اینکه سعودی‌ها چنین کاری انجام دهند، آن‌ها خواستار پایان جنگ غزه و همچنین اقداماتی غیرقابل‌برگشت و غیرقابل‌تردید هستند که منجر به تأسیس کشور فلسطین شود. مخالفت اسرائیل با راه‌حل دو کشوری می‌تواند این مسیر را با مانعی جدی روبرو کند.

پیش‌نویس معاهده بر اساس پیمان امنیت مشترک واشنگتن با ژاپن تنظیم شده و مقامات آمریکایی و سعودی بر این موضوع تأکید دارند. در ازای تعهد ایالات متحده برای کمک به دفاع از عربستان سعودی، این کشور به واشنگتن اجازه دسترسی به خاک و حریم هوایی خود را برای محافظت از منافع آمریکا و شرکای منطقه‌ایش می‌دهد. مقامات می‌گویند این توافق همچنین با ممنوعیت ساخت پایگاه‌های چین در عربستان یا همکاری امنیتی ریاض با پکن، ریاض را به واشنگتن نزدیک‌تر می‌کند.

این توافق عربستان سعودی را به تنها کشور عربی دارای یک پیمان رسمی دفاعی با آمریکا تبدیل می‌کند. در حالی که اسرائیل متحد پیمانی آمریکا نیست، اما برای چند دهه، سیاست آمریکا بر اطمینان از حفظ «برتری نظامی کیفی» اسرائیل در منطقه متمرکز بوده که در سال ۲۰۰۸، به قانون تبدیل شد.

اما عضویت ترکیه در ناتو تعهد دفاعی متقابل قوی‌تری ارائه می‌دهد. هفت کشور عربی دیگر متحدان اصلی غیرناتویی هستند؛ وضعیتی که برخی مزایای دفاعی و امنیتی آمریکا را برایشان به ارمغان می‌آورد، اما به غیر از آن، عمدتاً نمادین و غیرالزام‌آور است.

یک پیروزی ژئواستراتژیک برای واشنگتن

جاناتان پانیکوف، مقام سابق ارشد اطلاعاتی آمریکا و عضو کنونی اندیشکده شورای آتلانتیک می‌گوید که توافق بزرگی که شامل اتحاد امنیتی آمریکا و عربستان و عادی‌سازی روابط عربستان و اسرائیل می‌شود، یک پیروزی ژئواستراتژیک برای واشنگتن خواهد بود و پتانسیل تغییر اتحادهای تاریخی در خاورمیانه را دارد.

او توضیح داد: «با اطمینان از پیوند عمیق‌تر عربستان با آمریکا در زمینه امنیت، فناوری و تلاش‌های اقتصادی و تجاری بلندمدت، تلاش‌های پکن برای پیشرفت در منطقه و یافتن متحدان بیشتری که مایل به حمایت از تلاش‌هایش برای دورشدن از نظم بین‌المللی لیبرال به رهبری آمریکا هستند، مختل می‌شود».

انتظار می‌رود توافق گسترده آن‌ها شامل حمایت آمریکا از توسعه برنامه هسته‌ای غیرنظامی سعودی نیز باشد؛ موضوع حساس دیگری که باید نهایی گردد.

مسیر پر پیچ‌وخم مذاکرات

تلاش دولت بایدن برای تشویق عادی‌سازی روابط بین اسرائیل و عربستان سعودی مدت‌ها قبل از حمله ۷ اکتبر حماس آغاز شد. پس از شروع جنگ غزه، مذاکرات برای مدتی متوقف گشت، اما سپس از سر گرفته شد. دستیابی به پیشرفت در ماه‌های آینده و پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری می‌تواند برای بایدن که به دلیل حمایتش از اسرائیل در جنگ غزه، حمایت برخی دموکرات‌ها را از دست داده، یک پیروزی بزرگ در سیاست خارجی به ارمغان بیاورد.

نهایی‌سازی پیش‌نویس معاهده آمریکا و عربستان سعودی تقریباً در ماه گذشته و در جریان دیدار جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا و دیگر مقامات ارشد آمریکایی با شاهزاده محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان نهایی گشت. مقامات می‌گویند روی مفاهیم و اصول کلی اکثر مفاد توافق شده است. موافقت‌نامه موازی همکاری‌های دفاعی نیز در حال تدوین است که می‌تواند با دستور اجرایی رئیس‌جمهور آمریکا به اجرا درآید. این موافقت‌نامه با هدف تقویت فروش سلاح، اشتراک‌گذاری اطلاعات و برنامه‌ریزی استراتژیک برای مقابله با تهدیدات مشترک تنظیم شده است.

در حالی که برقراری آتش‌بس شرط رسمی برای عادی‌سازی روابط نیست، مقامات آمریکایی و سعودی می‌گویند که در عمل، دستیابی به توافق گسترده‌تر بدون آتش‌بس امکان ندارد. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا گفته که پس از عملیات نجات اسرای اسرائیلی، ایالات متحده همچنان برای توافق آتش‌بس تلاش می‌کند.

حماس می‌گوید هر توافق صلحی در غزه باید شامل آتش‌بس دائمی باشد که نتانیاهو علناً با آن مخالفت کرده است.

محوریت مشارکت آمریکا و عربستان سعودی برای چندین دهه بر نفت و امنیت، از جمله تلاش‌های ضدتروریسم علیه القاعده و داعش و همچنین استقرار نیم میلیون نیروی آمریکایی در عربستان در سال ۱۹۹۰ برای مقابله با حمله صدام حسین به کویت و دفاع از میادین نفتی عربستان متمرکز بوده است. اما در چندین نوبت، از جمله حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر که ۱۵ نفر از ۱۹ هواپیماربا از تبعه عربستان سعودی بوده و قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد سعودی در سال ۲۰۱۸ توسط عوامل سعودی، این روابط در آستانه فروپاشی قرار گرفت.

فاکتور اسرائیل

یک اتحاد رسمی می‌تواند به تردیدهای همیشگی در واشنگتن و ریاض در مورد تعهد آمریکا به امنیت عربستان پایان داده، از این کشور در برابر ایران حمایت کند و نگرانی‌های واشنگتن در مورد چرخش عربستان به سمت چین یا روسیه را کاهش دهد. همچنین این توافق می‌تواند زمینه‌ای برای شکل‌گیری ائتلافی احتمالی میان اسرائیل و عربستان در برابر ایران و تثبیت حضور آمریکا در خاورمیانه، حتی با تمرکز بیشتر دولت‌های متوالی آمریکا بر آسیا را فراهم سازد.

در ماه‌های گذشته، پنتاگون با نزدیک‌شدن مذاکرات با ریاض، مشارکت بیشتری در مذاکرات معاهده دفاعی داشته است. مقامات آمریکایی همچنین همتایان اسرائیلی خود را در جریان مذاکرات با سعودی‌ها قرار داده‌اند.

تأسیس نهایی کشور مستقل فلسطین در نوار غزه، کرانه باختری و بیت‌المقدس شرقی مستلزم اصلاحاتی پر‌چالش در تشکیلات خودگردان فلسطین و امتیازدهی قابل توجه از سوی نتانیاهو بوده که با قاطعیت، با ایجاد دولت فلسطین مخالف است و استدلال می‌کند که این امر امنیت اسرائیل به خطر می‌اندازد.

در گذشته و با فشار واشنگتن، نتانیاهو مخالفت خود را تعدیل کرده، اما این‌بار احتمالاً برای پذیرش آن نیاز دارد تا ائتلاف راستگرای خود فعلی خود را بازسازی کند. اکثریت فزاینده اسرائیلی‌ها پس از حمله ۷ اکتبر حماس با تشکیل کشور مستقل فلسطین مخالف هستند و طبق یک نظرسنجی اخیر، حتی ۷۴ درصد از اسرائیلی‌های یهودی نیز با آن، حتی به عنوان بخشی از روند عادی‌سازی روابط با عربستان سعودی، مخالفند.