مراکز افکارسنجی در پیش‌بینی دور دوم انتخابات چقدر موفق بودند؟

به گزارش اکوایران، روز گذشته دور دوم انتخابات ریاست جمهوری 1403 برگزار شد. در این مرحله، سعید جلیلی و مسعود پزشکیان که در دوره نخست نتوانستند بیش از 50 درصد آرا را کسب کنند، برای دومین بار به عنوان نماینده جناح اصول‌گرایان و اصلاح‌طلبان به رقابت پرداختند که در این دور هم پزشکیان توانست اکثریت آرا را به دست آورد و آماده حضور در پاستور ‌شود. 

پیش از آغاز انتخابات، نظرسنجی‌هایی مبنی بر میزان مشارکت مردم و همچنین آرای هریک از نامزدها از سوی موسسات افکارسنجی و مطالعاتی مختلف منتشر شد. اما این نظرسنجی‌ها با نتیجه انتخابات چقدر متفاوت بود؟

غافلگیری پیش‌بینی‌ها از میزان مشارکت 

نتایج انتخابات دوره نخست به گونه‌ای رقم خورد که برآورد موسسه‌های نظرسنجی از میزان مشارکت مردمی در مقایسه با نتایج واقعی اختلاف قابل ملاحظه‌ای داشت. برای مثال، بر اساس آخرین نظرسنجی موسسه افکارسنجی ملت وابسته به مرکز پژوهش‌های مجلس در دور اول انتخابات، 48.6 درصد از مردم گفته بودند که قطعاً در این انتخابات شرکت می‌کنند، 23.9 درصد هم در این خصوص مردد بود. اما بعد از برگزاری انتخابات هشتم تیرماه مشخص شد که میزان مشارکت در دوره نخست انتخابات ریاست جمهوری حدود 39.9 درصد بود و این پیش‌بینی‌ها و نظرسنجی‌ها فاصله زیادی با واقعیت داشت. 

برآورد مشارکت در دور دوم

بر اساس آمار اعلام‌شده از سوی وزارت کشور مجموع آرای شمارش‌شده انتخابات ریاست جمهوری، 30 میلیون و 530 هزار و 175 بود که نشان از مشارکت 49.8 درصدی دارد. این در حالی است که ایسپا میزان مشارکت مردمی در دوره دوم انتخابات را 45 درصد پیش‌بینی کرده بود.  نظرسنجی‌ صداوسیما هم میزان مشارکت را 43.6 درصد پیش‌بینی کرد.

«پرسش» تنها موسسه‌ای بود که برآوردی نسبتا دقیق از میزان مشارکت داشت. موسسه‌ای که بیشترین میزان مشارکت را نسبت به سایر موسسه‌ها پیش‌بینی می‌کرد. «پرسش» میزان مشارکت مردمی را 48 درصد برآورد کرد که کمتر از دو درصد با نتایج نهایی فاصله داشت. 

نظر سنجی «آرا» هم البته برآورد خوبی از نتیجه داشت. این موسسه مشارکت ۴۶ درصدی را برای دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری پیش‌بینی کرده بود. 

دیتاک همچنین میزان مشارکت را 44.7 درصد پیش‌بینی می‌کرد. بینا اما به افزایش مشارکت در دور دوم انتخابات خوش‌بین نبود و مشارکت 38 درصدی را برای این دور از انتخابات می‌دید. 

مقایسه آرای پزشکیان و جلیلی با نظرسنجی‌ها

در پایان دور دوم رقابت، مسعود پزشکیان با 16 میلیون و 384 هزار و 430 رأی برنده انتخابات این دوره از ریاست جمهوری شد. همچنین، سعید جلیلی 13 میلیون و 538 هزار و 179 رأی آورد و مغلوب این دوره از رقابت انتخاباتی شد. پزشکیان توانست 53.7 درصد آرا و جلیلی 44.3 درصد را به خود اختصاص دهد. اما این نتایج چقدر با پیش‌بینی‌ها تفاوت داشت؟

بیشتر نظرسنجی‌ها پیش‌بینی درستی از نتایج نهایی انتخابات و پیشتازی مسعود پزشکیان داشتند، اما درصد آرا در هرمورد متفاوت بود. همانطور که گفته شد، ایسپا برنده انتخابات را پزشکیان دانست. طبق نظرسنجی این موسسه میزان آرای پزشکیان در انتخابات 49.5 درصد و میزان آرای سعید جلیلی را 43.9 درصد بود. 

نظرسنجی دیتاک هم پزشکیان را پیشتاز می‌دانست. این موسسه آرای این کاندیدای اصلاح‌طلب را 51.1 درصد تخمین زده و برآورد می‌کرد که جلیلی با 4.5 درصد اختلاف، 46.6 درصد آرا را به خود اختصاص خواهد داد. پرسش هم میزان آرای پزشکیان را صحیح و 53 درصد و آرای جلیلی را 41 درصد پیش‌بینی کرده بود.

در این بین، موسسه «آرا» پیش‌بینی نزدیکی به نتایج انتخابات داشت. براساس نظرسنجی این موسسه پزشکیان با کسب 53.8 درصد آرا، برنده انتخابات می‌شد که اختلاف جزئی با نتیجه نهایی انتخابات دارد. مرکز پژوهش‌های مجلس هم پیش‌بینی نزدیکی را به نتایج نهایی ارائه داد. مرکز پژوهش‌های مجلس پیش‌بینی کرده بود که در مرحله دوم انتخابات، پزشکیان 53.7 و جلیلی 44.2 درصد رأی می‌آورند که به شکل دقیقی نزدیک به واقعیت بود. 

صداوسیما و «بینا» تنها مجموعه‌هایی بودند که اصول‌گراها را برنده انتخابات پیش‌بینی می‌کردند. صداوسیما پیش‌بینی کرده بود که جلیلی با 50.8 درصد آرا به پاستور می‌رسد و پزشکیان با 48.3 درصد آرا کنار می‌رود. همچنین «بینا» پیش‌بینی کرده بود که جلیلی به ریاست جمهوری می‌رسد و 52 درصد کل آرا را کسب می‌کند. 

هرچند موسسه افکارسنجی ملت وابسته به مرکز پژوهش‌های ملت برآورد دقیقی از رای دو نامزد دور دوم داشت اما در برآورد میزان مشارکت خطای این موسسه بالا بود. با این اوصاف می‌توان گفت دقیق‌ترین نظرسنجی درخصوص دور دوم انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۳ را موسسه «آرا» داشت. خطای این نظرسنجی درباره میزان مشارکت حدود ۳.۸ درصد بود که از خطای دیگر نظرسنجی‌ها کمتر بود و تنها یک نظرسنجی برآورد دقیق‌تری از این موسسه داشت. البته برآورد «آرا» از رای پزشکیان و جلیلی یک دهم درصد از واقعیت فاصله داشت که عمل‌کرد قابل‌توجهی است. 

چرا میزان مشارکت در دور دوم انتخابات افزایش یافت؟

نیما نامداری، مدیرعامل کارنامه در یادداشتی برای دنیای اقتصاد نوشت که رأی دو کارکرد ترجیحی و سیگنال‌دهی دارد. در کارکرد سیگنال‌دهی ممکن است مشارکتی صورت نگیرد و مردم با رأی دادن یا ندادن خود به حاکمیت سیگنال می‌دهند. مخاطب این سیگنال معمولاً آن بخش‌هایی از حاکمیت است که با انتخابات برگزیده نمی‌شوند.

او در ادامه این یادداشت نوشته است که کارکرد نخست، یعنی ترجیحی کاملا متفاوت است. این کارکرد مبتنی بر ترجیح یک کاندیدا بر دیگری است. این ترجیح ممکن است به دو شکل مثبت و منفی باشد. ترجیح مثبت وقتی است که رأی‌دهنده به آن کاندیدا برای ویژگی‌های خودش رأی بدهد. اما ترجیح منفی وقتی رخ می‌دهد که رأی‌دهنده نگران رأی آوردن یکی از کاندیداها باشد و احساس کند اگر او رأی بیاورد وضعیت به طرز معناداری بدتر خواهد شد. به نظر می‌رسد در دور نخست انتخابات ریاست جمهوری مردم با کارکرد سیگنال‌دهی، پیام خود را به حاکمیت رسانده و در دور دوم با کارکرد ترجیحی در انتخابات حضور پررنگ‌تری داشتند.