مخاطره خروج جنگ از سایه؛ ترور هنیه بازی موازنه خلیج فارس را بر هم می‌زند؟

به گزارش اکوایران، اعضای شورای همکاری خلیج فارس (GCC) در تمایل مشترک خود برای آتش‌بس در غزه متحد هستند. جلوگیری از منطقه‌ای‌شدن بیشتر جنگ اسرائیل علیه منطقه محصور ساحلی اولویت اصلی پادشاهی‌های عرب خلیج فارس بوده که از پیامدهای احتمالی بدترشدن اوضاع بسیار متضرر خواهند شد.

به نوشته جورجیو کافیرو برای وبگاه امواج‌مدیا، واکنش‌ها به ترور اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس نشان داد که چگونه پایتخت‌های شورای همکاری خلیج فارس تجاوز اسرائیل را تهدیدی برای ثبات منطقه‌ای و افزایش خطر رویارویی تمام‌عیار اسرائیل و ایران می‌دانند.

محکوم‌کردن ترور هنیه

اعضای شورای همکاری خلیج فارس با تأکید بر غیرقانونی‌بودن ترور هنیه طبق قوانین بین‌المللی به این حادثه واکنش نشان دادند. وزارت خارجه کویت این عمل را «اقدام جنایت‌کارانه غیرمسئولانه اسرائیل» خواند. عمان ترور را «نقض آشکار حقوق بین‌المللی و بشردوستانه و تضعیف آشکار تلاش‌ها برای دستیابی به صلح و ثبات در منطقه» دانست. وزارت خارجه قطر با محکوم‌کردن ترور هنیه «به شدیدترین وجه»، آن را «تشدید خطرناک و نقض آشکار حقوق بین‌المللی و بشردوستانه» توصیف کرد.

ولید الخریجی، معاون وزیر امور خارجه عربستان سعودی در نشست اضطراری ۷ آگوست سازمان همکاری اسلامی (OIC) این ترور را «نقض آشکار» حاکمیت ایران و قوانین بین‌المللی دانست. در بیانیه این اجلاس، از «قدرت اشغالگر غیرقانونی» به دلیل «حمله شنیع» و «تجاوز جدی» به حاکمیت ایران انتقاد شد.

لازم به ذکر است که بحرین و امارات متحده عربی از محکوم‌کردن مستقیم اسرائیل خودداری کردند. با این حال، ابوظبی و منامه که در سال ۲۰۲۰ روابط دیپلماتیک خود را با تل‌آویو عادی کردند، نگرانی خود در مورد تشدید تنش‌ها را ابراز داشتند.

مقامات امارات متحده عربی گفتند که در حال «رصد دقیق تحولات سریع منطقه‌ای» هستند و در عین حال، از «ادامه تشدید تنش و عواقب آن بر امنیت و ثبات در منطقه» ابراز نگرانی کردند. سه روز پس از ترور رهبر حماس، انور قرقاش، مشاور ارشد رئیس‌جمهور امارات به خانواده هنیه تسلیت گفت و از قطر برای میزبانی مراسم تشییع‌جنازه او تشکر کرد. سپس قرقاش نوشت که امارات متحده عربی «با هرگونه خشونت سیاسی و ترور مخالف است» و «هیچ راهی به ثبات جز از طریق عدالت، خرد و گفتگو وجود ندارد».

وزارت خارجه بحرین نسبت به خطرات تشدید ناامنی در منطقه با ترور هشدار داد. گویای حرکت منامه به سمت تنش‌زدایی با تهران، گفتگوی علی باقری کنی، سرپرست وزارت خارجه ایران و عبداللطیف بن رشید الزیانی، وزیر خارجه بحرین در پنجم مرداد بود که در آن دو طرف به موضوع ترور هنیه پرداختند. الزیانی بر موضع بحرین در مورد ضرورت آتش‌بس فوری، حمایت از غیرنظامیان و تسهیل کمک‌های بشردوستانه به غزه تأکید کرد.

نگران از تشدید تنش‌ها فراتر از فلسطین

تصمیم امارات متحده عربی برای عدم محکوم‌کردن صریح اسرائیل را باید در چهارچوب دیدگاه کلی ابوظبی در مورد حماس و اسلام سیاسی (اسلام‌گرایی) قابل فهم است. دکتر گِرد نونِمان، استاد روابط بین‌الملل و مطالعات خلیج فارس در دانشکده سرویس خارجی دانشگاه جورج تاون قطر در مورد واکنش کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، از جمله امارات گفت: «در حال حاضر و با توجه به نقش کلیدی هنیه در مذاکرات آتش‌بس که همگی خواهان آن بودند، هیچ یک از این کشورها ترور او را اتفاق مثبتی نمی‌دانند. همچنین همه آن‌ها نگران پیامدهای احتمالی تشدید تنش‌ها فراتر از فلسطین هستند».

دکتر صنم وکیل، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در اندیشکده چتم‌هاوس گفت: «کشورهای خلیج فارس بسیار نگران هستند که ترور هنیه یک جنگ منطقه‌ای ویرانگر که بر امنیت ملی و اقتصادی آن‌ها تأثیر می‌گذارد را برانگیزد. آن‌ها از انرژی دیپلماتیک جمعی و دوجانبه برای کاهش تنش‌ها و ترغیب همه طرفین به محاسبه دقیق و تعیین گام‌های بعدی استفاده کرده‌اند». وکیل خاطرنشان کرد که اعضای شورای همکاری خلیج فارس آتش‌بس غزه را «بهترین مسیر پیش روی» می‌دانند، اما تلاش‌هایشان برای اجرای یک آتش‌بس پایدار بی‌فایده بوده است.

دکتر بدر السیف، استادیار تاریخ در دانشگاه کویت گفت: «کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به طور واضح با محکوم‌کردن اعمال خشونت و هر تلاشی که یک راه‌حل شرافتمندانه برای مسئله فلسطین را مختل سازد، از جمله آتش‌بس فوری و تأمین نیازهای اولیه تا برابری برای آوارگان و حل مسائل مربوط به وضعیت نهایی و رسیدن به یک کشور مستقل فلسطین، به قضیه ورود کردند».

دکتر نونمان با اشاره به این که امارات متحده عربی نیروی محرک عربی توافقنامه‌های ابراهیم بوده، گفت: «رهبری ابوظبی می‌داند که عادی‌سازی واقعی نمی‌تواند بدون پیشرفت اساسی در جبهه فلسطین انجام گیرد، چه رسد به آن‌که گسترش یابد. شرط مطلق آن آتش‌بس است و هر چقدر هم که ابوظبی از آن‌ها تنفر داشته باشد، هنیه و حماس حلقه وصل غیر قابل اجتناب آن به شمار رفته و می‌روند».

موازنه میان تهران و تل‌آویو 

سال‌هاست که صحبت از ظهور «اتحاد» خلیج فارس و اسرائیل می‌شود که تا حد زیادی ریشه در درک مشترک آن‌ها از بازی‌گری ایران و دیدگاه اسرائیل به عنوان یک بازیگر قدرتمند و قادر به اقدام قاطعانه علیه تهران در هماهنگی با منافع کشورهای عرب خلیج فارس دارد. اما اکنون کشورهای شورای همکاری خلیج فارس تا حدودی در حال فاصله‌گرفتن از اسرائیل و تقویت تعامل و دیپلماسی با جمهوری اسلامی هستند.

دکتر وکیل خاطرنشان کرد که پاسخ ابوظبی به ترور هنیه نشان می‌دهد که «امارات متحده عربی نقش متعادل‌کننده‌اش بین ایران و اسرائیل را برای مدیریت منافع امنیتی خود مهم می‌داند». با مشاهده اینکه مقامات اماراتی از جنگ اسرائیل علیه غزه و رفتار بازیگران محور مقاومت ناامید هستند، او استدلال کرد که ابوظبی تصمیم گرفته است: «ارتباط باز با هر دو طرف حفظ کند که نشان می‌دهد این رویکرد مستقیم بهترین راه برای محافظت از امارات متحده عربی در برابر گسترش احتمالی درگیری‌هاست».

خطر خروج جنگ از سایه

از آنجایی که مسئله فلسطین همچنان در مرکز توجه جهانی قرار دارد، بسیاری از عرب‌ها مایلند دولت‌های خود را به اقدامات ملموس‌تر در دفاع از فلسطینی‌ها متعهد کنند. مقامات تهران با تلقی توافقنامه‌های ابراهیم به عنوان یک تهدید امنیتی بزرگ، از تحت فشار قرار گرفتن بیشتر پایتخت‌های شورای همکاری خلیج فارس در داخل برای فاصله‌گرفتن از تل‌آویو استقبال می‌کنند. خشم مردم عرب و به طور گسترده‌تر، جهان عرب و مسلمان می‌تواند فرصتی بالقوه برای تهران برای تقویت بیشتر قدرت نرم و نفوذ خود باشد.

جنبه دیگری از تصویر بزرگتر این است که «جنگ سایه» اسرائیل و ایران جای خود را به درگیری‌های مستقیم داده که تهدیدهای بزرگی برای ثبات در خلیج فارس ایجاد می‌کند. در این محیط کمتر قابل پیش‌بینی و خطرناک‌تر، جهان منتظر است تا ببیند چگونه محور مقاومت به رهبری ایران ممکن است نه تنها به خاطر ترور هنیه بلکه همچنین حملات پر سر و صدای اسرائیل در مکان‌هایی مانند بیروت و الحدیده تلافی کند.

دولتمردان شورای همکاری خلیج فارس اکنون به دنبال آن هستند که منافع خود را در این دوره تشدید فشار با دقت متعادل کنند. مقامات عرب خلیج فارس به دنبال ارتقای راه‌حل‌های دیپلماتیک برای جنگ غزه و سایر درگیری‌های آزاردهنده منطقه برای کاهش اثرات ناشی از آن خواهند بود. شکی نیست که پیامدهای ترور هنیه چنین اقدامات متعادل‌کننده و ابتکارات دیپلماتیک را چالش‌برانگیزتر خواهد کرد.