چرخش عجیب اردوغان در میانه تنش‌های داغ میان تهران و تل‌آویو

به گزارش اکوایران، در طول ماه گذشته، مقامات آنکارا شدیداً نگران تشدید تنش‌های منطقه‌ای بین تهران و تل‌آویو بوده‌اند.

به نوشته میدل‌ایست آی، در چندین سخنرانی، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه اسرائیل را به تلاش برای گسترش جنگ خود در غزه به مرزهای ترکیه متهم کرده و گفت که خاورمیانه در حال گرفتارشدن در «حلقه آتش» بوده که ممکن است وحدت سرزمینی ترکیه را تهدید کند.

بسیاری در ترکیه اظهارات اردوغان درباره گسترش سرزمینی اسرائیل را جدی نگرفتند. به نظر می‌رسید تمرکز اسرائیل بر روی ایران و متحدانش، از جمله احتمال حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران و زیرساخت‌های نفتیش بود.

سپس اتفاقی شوکه‌کننده رخ داد. دَولَت باحچلی، هم‌پیمان ملی‌گرای اردوغان و عضو کلیدی ائتلاف حاکم و رئیس حزب حرکت ملی (ام‌چی‌پی) عموماً خواستار سخنرانی رقیبش در پارلمان شد. پس از سه هفته ابراز علاقه به اپوزیسیون ترکیه و حزب دموکراسی و برابری خلق در پارلمان، باحچلی اعلام کرد که عبدالله اوجالان، رهبر زندانی حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) باید اجازه داشته باشد سخنرانی کرده و از این گروه مسلح بخواهد که تسلیحات خود را زمین بگذارد.

باحچلی همچنین افزود که با انجام این کار، ممکن است اوجالان بتواند از استثنای موجود در کنوانسیون حقوق بشر اروپا برای آزادی زودهنگام از زندان استفاده کند. رئیس حزب حرکت ملی همچنین گفت که یک موج جدید از اصلاحات دموکراتیک و اقتصادی می‌تواند برای رضایت رأی‌دهندگان کرد در روند پایان‌دادن به درگیری چنددهه‌ای ترکیه با پ‌ک‌ک استفاده شود.

تقویت جبهه داخلی

در حین سخنرانی باحچلی که او آن را یک تحول ممکن در تاریخ ترکیه خواند، همه در آنکارا از خود پرسیدند: چرا اکنون؟

تمام کارشناسانی که برای این مقاله برای میدل‌ایست آی مصاحبه کردند، اظهار داشتند که فکر نمی‌کنند آنکارا این اقدام را به خاطر منافع سیاسی فوری، مانند قانون اساسی جدیدی که به اردوغان اجازه می‌دهد برای دوره‌ای دیگر در ۲۰۲۸ رئیس‌جمهور شود، انجام داده باشد.

آسلی آیدین‌تاش‌باش، پژوهشگر ارشد اندیشکده بروکینگز به میدل‌ایست آی گفت: «نخبگان حاکم آنکارا اسرائیل را نیرویی بی‌ثبات‌کننده در منطقه می‌بینند و احتمال وقوع یک درگیری بین ایران و اسرائیل را پیش‌بینی می‌کنند. برای تقویت جبهه داخلی، آن‌ها در حال بررسی مسئله کردها از طریق یک توافق با اوجالان و در نهایت پ‌ک‌ک هستند و اهمیت ثبات در مرزهای خود را درک می‌کنند».

آیدین‌تاش‌باش افزود رسیدگی به مسئله دیرینه کردها می‌تواند آسیب‌پذیری اصلی ترکیه در منطقه را کاهش دهد، به طوری که دیگر دائماً تحت تأثیر عملیات‌های امنیتی و نگرانی‌ها نباشد. او خاطرنشان کرد: «مهم‌تر از همه، ترکیه نیروهای کردی وابسته به پ‌ک‌ک در سوریه و عراق را ابزارهایی بالقوه برای رقبایش، به ویژه اسرائیل و ایران می‌بیند و می‌خواهد این تهدید را خنثی کند».

از سال ۲۰۱۶، ترکیه سلسله‌حملاتی را در شمال سوریه انجام داده که به کردهای سوری وابسته به پ‌ک‌ک اجازه نمی‌دهد منطقه یک‌پارچه‌ای در امتداد مرز ترکیه داشته باشند. نیروهای مسلح ترکیه شهرهای استراتژیک جرابلس، عفرین، الباب و دیگر شهرهای مرزی را تصرف کرده و از آن زمان با کمک شورشیان سوری، آن‌ها را در اشغال خود نگه داشته‌اند.

کمپین‌های شدید زمینی و هوایی همچنین پ‌ک‌ک را از مرزهای شمالی عراق با ترکیه دور کرده و به آنکارا اجازه داده تا چندین پایگاه نظامی در کردستان عراق تأسیس کند تا جلوی نفوذ آن‌ها را بگیرد.

مسعود یگن، استاد متخصص فرهنگ کردی گفت که دولت ترکیه خود را در «موضع قدرت» می‌بیند و خاطرنشان کرد که انتخابات ۲۰۲۳ نشان داد که رأی‌دهندگان کرد دیگر نقش تعیین‌کننده‌ای در سیاست داخلی ندارند. با این حال، یگن می‌گوید که دولت آنکارا هنوز نتوانسته به دلیل اختلافات سیاسی با بغداد، تمامی اهدافش را در شمال عراق محقق کند. در همین حال، وابستگان پ‌ک‌ک هنوز در شمال شرق سوریه با حمایت آمریکا غالب هستند.

کاهش نفوذ ایران

یگن اشاره کرد که نمایندگی داخلی کردها در ترکیه قوی بوده و حزب برابری و دموکراسی خلق به سومین حزب بزرگ در پارلمان تبدیل شده است. یگن گفت: «احتمالاً کردها فضای بیشتری برای خود پیدا کنند زیرا نفوذ ایران در منطقه به دلیل حملات اسرائیل علیه محور مقاومت در حال کاهش است». او افزود: «آنکارا نمی‌خواهد پ‌ک‌ک از این خلأ قدرت (ایجادشده توسط اسرائیل) بهره‌برداری کند».

آیدین‌تاش‌باش خاطرنشان کرد که نخبگان سیاسی ترکیه به طور فزاینده‌ای شورش کردها را یک درگیری بی‌پایان بدون نتیجه مشخص می‌دانند.

یلدیرای اوغور، خبرنگار ترکی که تحولات کردها را به دقت دنبال می‌کند، گفت که فرآیند صلح ۲۰۱۵ با پ‌ک‌ک شکست خورد؛ زیرا یگان‌های مدافع خلق (وای‌پی‌جی)، نیروی سوری که ترکیه آن را از پ‌ک‌ک متمایز نمی‌داند، توانسته بود با کمک ایران و بشار اسد کنترل بخش‌های بزرگی از خاک شمال سوریه را به دست آورد.

بسیاری در آنکارا همچنان ایران را متهم می‌کنند که با تشویق رشد یگان‌های مدافع خلق مذاکرات صلح را تضعیف کرده است. اوغور ادعا کرد که جنگ اسرائیل علیه لبنان که در آن حزب‌الله را تحت فشار قرار داده و بیشتر رهبران ارشد آن را ترور کرده است، نفوذ ایران را در منطقه کاهش داده و تهران بیشتر نگران احتمال تشدید فوری و مستقیم با اسرائیل است. او افزود که این‌بار، دولت ترکیه به طور خاص بر روی خلع سلاح پ‌ک‌ک در ترکیه تمرکز دارد؛ مشابه با نحوه‌ای که این گروه در ۲۰۱۱ مبارزه مسلحانه خود را در ایران به پایان رساند.

او خاطرنشان کرد: «باحچلی برای این هدف تمام زندگی سیاسی خود را به خطر می‌اندازد. همه باید اظهارات باحچلی درباره احتمال آزادی اوجالان را نشانه و تضمین عمومی در نظر بگیرند تا مطمئن شوند که اوجالان به این فرآیند اعتماد کند».

با این حال، پیشنهاد باحچلی به راحتی مورد قبول قرار نمی‌گیرد. حمله روز چهارشنبه پ‌ک‌ک به یک شرکت دفاعی ترکیه که یک روز پس از سخنرانی باحچلی انجام گرفت، باعث مرگ پنج نفر شد و فضا را خصمانه کرد. پ‌ک‌ک بعداً اعلام کرد که این حمله به طور خودسرانه توسط مسلحین انجام شده و به درخواست باحچلی نبوده است.

چاره‌ای جز همزیستی نیست

روج گیرسون، یک نظرسنج سیاسی گفت با اینکه وضعیت باحچلی به عنوان رهبر ملی‌گرای ترکیه به این ابتکار جدید مشروعیت می‌بخشد، اکثریت بزرگ جامعه در ۱۰ سال گذشته به طور فزاینده‌ای ملی‌گرای ترکی شده‌اند.

او گفت که باحچلی می‌خواهد این فرآیند به سرعت به نتیجه برسد، زیرا عمر اوجالان، نماینده حزب برابری و دموکراسی خلق و برادرزاده عبدالله اوجالان، برای نخستین‌بار طی چهار سال گذشته اجازه پیدا کرد تا با رهبر زندانی پ‌ک‌ک ملاقات کند. او به میدل‌ایست ای گفت: «این‌بار فرآیند بر آوردن حقوق دموکراتیک بیشتر و آزادی برای کردها تمرکز خواهد داشت، اما همچنین رفاه بیشتر».

گیرسون افزود ممکن است که دولت از قوانین موجود برای تقویت حقوق کردها، مانند زبان یا تأسیس نهادهای کردی بیشتر در دانشگاه‌ها استفاده کند.

او گفت که کردها عمدتاً خواستار آموزش به زبان مادری خود در مدارس هستند و نظرسنجی‌ها نشان می‌دهند که این خواسته از سایر مسائل کردی بیشترین حمایت را در بین مردم ترکیه دارد. علاوه بر این، برخی دیگر معتقدند که جامعه کرد باید قانع شود که فرآیند تحت رهبری دولت تلاشی واقعی است و صلاح‌الدین دمیرتاش، یک رهبر کردی محبوب زندانی باید اجازه داشته باشد نقشی ایفا کند.

برای مثال، کانی تورون، سفیر سابق و نماینده حزب آینده به گفت که دولت باید اقداماتی برای تقویت سیاست‌های مدنی کردی در نظر بگیرد و با دمیرتاش همکاری کرده تا روایت غالب که مبارزه مسلحانه پ‌ک‌ک تنها گزینه برای کردهای ترکیه است، تغییر دهد.

او خاطرنشان کرد: «ممکن است در طول مذاکرات اختلافاتی رخ دهد و باید به نظر عمومی توجه شود و باید با عناصر کرد در شمال سوریه نیز تعامل داشت».

تورون گفت که اگر این ابتکار موفق شود، ممکن است دولت در آینده تلاش کند پروژه قانون اساسی جدید خود را محقق کند.

از سوی دیگر، گیرسون گفت که نمایندگی سیاسی دموکراتیک کرد ممکن است به عنوان برنده نهایی در این فرآیند ظاهر شود، زیرا دمیرتاش می‌تواند نظر عمومی کردها برای مبارزه مسلحانه را تغییر دهد.

اما یگن هشدار می‌دهد که اگر این ابتکار شکست بخورد، شاید دولت دوباره به روش‌های سخت‌گیرانه امنیتی که علیه پ‌ک‌ک و شاخه‌های آن استفاده کرده، بازگردد.

آیدین‌تاش‌باش اذعان داشت: «با توجه به جمعیت قابل توجه کردها در ترکیه و در مرزهای آن با سوریه و عراق، ترک‌ها و کردها چاره‌ای جز همزیستی ندارند».