به گزارش اکوایران، شورای همکاری خلیج فارس (GCC) در 16 اکتبر اولین نشست سطح بالای خود را با اتحادیه اروپا در بروکسل برگزار کرد. در هفته‌های پیش از آن، بلوک شش عضوی اعراب در نشست‌های مشترک وزیران با برزیل، هند و روسیه شرکت کرد و در عین حال گفت‌وگوی غیررسمی با ایران را نیز آغاز کرد. این تحولات در حالی اتفاق می‌افتد که تنها چند سال پیش، شورای همکاری خلیج فارس در آستانه از دست دادن موضوعیت خود بود، به‌ویژه در بحبوحه محاصره قطر توسط همسایگانش در سال‌های 2017-2121.

پراگماتیسم حاکم است

به نوشته امواج مدیا، شکاف‌های داخلی شورای همکاری خلیج فارس که قبلاً آشکار شده بود - سیاسی، اقتصادی و مرتبط با امنیت - ناپدید نشده‌اند. تنش‌های طولانی مدت، مانند تنش بین قطر و بحرین، همچنان ادامه دارد. علاوه بر این، تشدید رقابت اقتصادی بین عربستان سعودی و امارات متحده عربی باعث می‌شود که دو کشور برای جایگاه قدرت اقتصادی برجسته منطقه با یکدیگر رقابت کنند. در زیر سطح این دیپلماسی جمعی، شبکه‌ای از منافع ملی رقیب نهفته است و هر یک از شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس نقش‌های متمایزی را در هر دو سطح منطقه‌ای و جهانی دنبال می‌کنند.

به عنوان مثال، عربستان سعودی و امارات هر دو با سازمان‌های بین المللی بزرگی مانند بریکس در تعامل هستند، ابوظبی رسماً به آن ملحق شده است، در حالی که ریاض هنوز در حال بررسی گزینه‌های خود است. دو کشور همچنین به عنوان شرکای گفتگو با سازمان همکاری شانگهای (SCO) در ارتباط هستند، در حالی که امارات متحده عربی به طور فعال در حال مذاکره درباره توافقنامه‌های مشارکت اقتصادی جامع دوجانبه با طیف وسیعی از کشورها بوده است. با این حال، این مسیرهای متفاوت پیشرفت شورای همکاری خلیج فارس را از مسیر خود خارج نکرده است.

توانایی شورای همکاری خلیج فارس برای مسیریابی در میان چالش‌های داخلی مداوم خود، از یک رویکرد عمل گرایانه جدید ناشی می‌شود. کشورهای عضو آزادند تا منافع ملی فردی خود را دنبال کنند و در عین حال در موضوعات کلیدی که به نفع بلوک است، همکاری کنند. این انعطاف‌پذیری به شورای همکاری خلیج فارس این امکان را داده است که همچنان مرتبط باقی بماند و گام‌های مهمی در صحنه جهانی بردارد، حتی اگر همیشه نماینده یک جبهه متحد نباشد. دهه‌ها نهادسازی و دیپلماسی تدریجی که هر ساله با نشست‌های مشترک متعدد در سطوح مختلف دنبال می‌شود، زمینه را برای این تغییر فراهم کرده است.

شورای همکاری خلیج فارس تحت رهبری جاسم محمد البودایوی، دبیرکل، حس هدفمندی جدیدی پیدا کرده است. البودایوی که در اوایل سال 2023 به قدرت رسید، نقشی را که زمانی عمدتاً تشریفاتی بود به نیروی محرکه‌ای برای احیای بلوک تبدیل کرده است. رهبری او به وضوح در چشم انداز شورای همکاری خلیج فارس برای امنیت منطقه‌ای که در ماه مارس سال جاری معرفی شد، منعکس شده است که رویکرد اتحادیه را به امنیت منطقه‌ای، انتقال انرژی، یکپارچگی اقتصادی و همکاری‌های زیست محیطی نشان می‌دهد. در حالی که شکاف‌های داخلی اغلب چنین تلاش‌هایی را متوقف کرده‌اند، چشم‌انداز جدید چارچوب روشن‌تری برای همکاری ارائه می‌دهد که نشان‌دهنده احساس عمیق‌تر وحدت و هدفمندی نسبت به گذشته است.

عرب خلیج فارس

جاه طلبی‌های بزرگتر

اجلاس اخیر اتحادیه اروپا و شورای همکاری خلیج فارس که پس از بیانیه مشترک بلوک اروپایی در سال 2022 درباره «مشارکت استراتژیک با خلیج فارس» برگزار شد، گواهی بر نقش رو به رشد شورای همکاری خلیج فارس در صحنه جهانی است. دستور کار این نشست بر امنیت انرژی، انرژی‌های تجدیدپذیر و بحران‌های ژئوپلیتیک در اوکراین و غزه متمرکز بود. اتحادیه اروپا که مشتاق تضمین آینده انرژی خود در بحبوحه درگیری با روسیه است، تعامل عمیق تر با خلیج فارس را ضروری می‌داند. این گردهمایی با انتصاب لوئیجی دی مایو به عنوان اولین نماینده ویژه اتحادیه اروپا برای خلیج فارس و گشایش دفاتر در کویت، قطر، عربستان سعودی و امارات برگزار شد.

با این حال، جاه‌طلبی‌های شورای همکاری خلیج فارس فراتر از اروپا و ایالات متحده است. این بلوک عربی در یکصد و شصت و یکمین نشست شورای وزیران خود در سپتامبر، روابط خود را با قدرت‌های جهانی در حال ظهور مستحکم کرد. هفت نشست مشترک وزیران با روسیه به برنامه اقدام مشترک 2023-28 منجر شد، در حالی که گفتگو با هند برنامه اقدام مشترک 2024-28 را ایجاد کرد. شورای همکاری خلیج فارس همچنین یک یادداشت تفاهم برای گفتگوی استراتژیک با برزیل امضا کرد.

به طور همزمان، شورای همکاری خلیج فارس در حال ایجاد روابط در سراسر آسیای مرکزی و جنوب شرقی است و سال گذشته اجلاس‌هایی را با کشورهای آسیای صغیر در جده و نشست دیگری با اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا (ASEAN) در ریاض تشکیل داد. این بلوک همچنین در جریان مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک در سال جاری، اولین نشست مشترک وزیران خود را با جامعه کشورهای آمریکای لاتین و کارائیب (CELAC) برگزار کرد.

علاوه بر این، پس از یک وقفه هشت ساله، شورای همکاری خلیج فارس جلسات وزیران با ترکیه را از سر گرفته و مذاکرات توافقنامه تجارت آزاد با آنکارا را احیا کرده است. پس از یازدهمین دور مذاکرات، انتظار می‌رود تا پایان سال جاری میلادی، توافق آزاد تجاری با چین امضا شود. شورای همکاری خلیج فارس تعامل خود را با کشورهایی در سراسر آسیای جنوب شرقی و اقیانوسیه هند و اقیانوسیه از جمله اندونزی، ژاپن، کره جنوبی و نیوزلند و همچنین با بازیگران منطقه‌ای مانند مصر، عراق، اردن و مراکش گسترش داده است. این اقدامات منعکس کننده شبکه جهانی رو به رشد این بلوک است که نشان دهنده تعهد آن به گسترش دامنه دیپلماتیک خود است.

یکی دیگر از پیشرفت‌های قابل توجه، تعامل رو به رشد شورای همکاری خلیج فارس با ایران است. در سوم اکتبر، برای اولین بار، گفتگوهای غیررسمی بین وزرای خارجه شورای همکاری خلیج فارس و ایران در حاشیه نشست گفتگوی همکاری آسیا در دوحه برگزار شد. این حرکت نشان دهنده تغییر اساسی در تمایل بلوک برای تعامل با تهران است.

رئیس‌جمهور ایران قبلاً در سال 2007 به عنوان مهمان در اجلاس سران شورای همکاری خلیج فارس در دوحه دعوت شده بود، اما این تعامل هرگز رسمی نشد. تعامل اخیر، اگرچه هنوز در مرحله اولیه است، راهبرد گسترده‌تری برای مدیریت امنیت منطقه‌ای از طریق دیپلماسی به جای تقابل را پیشنهاد می‌کند. این موضوع با توجه به افزایش تنش‌ها بین ایران و اسرائیل بسیار مهم است. این تعامل نوپا با تهران همچنین بازتابی از تغییر مسیر منطقه به سمت کاهش تنش و همکاری است که با اجلاس العولا در سال 2021 آغاز شد که به شکاف درون شورای همکاری خلیج فارس پایان داد و پس از آشتی ایران و عربستان در سال 2023 بیشتر تقویت شد.

نگاه به جلو

علیرغم پیشرفت‌ها، چالش‌هایی که شورای همکاری خلیج فارس با آن مواجه است، ناچیز نیستند. در حالی که فعالیت‌های دیپلماتیک اخیر شورای همکاری خلیج فارس، گسترش و ارتباط رو به رشد جهانی آن را نشان می‌دهد، انسجام نهادی این سازمان همچنان از همتایان منطقه‌ای خود عقب‌تر است. این بلوک گام‌هایی برای ایجاد یک استراتژی دیپلماتیک عمل‌گرایانه‌تر و منعطف‌تر برداشته است، اما همچنان در رسیدن به سطح عمق نهادی و همکاری که در سازمان‌هایی مانند اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا یا اتحادیه اروپا دیده می‌شود، با چالش مواجه است.

همانطور که سید بدر البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان خاطرنشان کرد، «مسائل پیچیده در دنیای یکپارچه امروزی مستلزم گوش دادن دقیق و تلاش مشترک برای رسیدگی به چالش‌ها است. فراگیر بودن ستون فقرات چندجانبه گرایی است و بدون این طرز فکر نمی توانیم دستاوردهای زیادی داشته باشیم». اقدامات اخیر شورای همکاری خلیج فارس منعکس کننده این طرز فکر فراگیر است – اما فراگیر بودن به تنهایی برای غلبه بر اختلافات ریشه‌ای که اغلب تلاش‌ها برای یکپارچگی عمیق‌تر کشورهای خلیج فارس را تضعیف کرده‌اند، کافی نخواهد بود.

اثربخشی شورای همکاری خلیج فارس در آینده به توانایی آن در ایجاد تعادل بین منافع رقابتی کشورهای عضو و در عین حال تقویت همکاری عمیق‌تر در مورد مسائل کلیدی منطقه‌ای و جهانی بستگی دارد. موفقیت آن بستگی به این دارد که این بلوک بتواند به نهادی منسجم‌تر تبدیل شود که از طریق یک چارچوب منطقه‌ای تقویت شده، قادر به رسیدگی به چالش‌های جمعی باشد. در غیر این صورت، شورای همکاری خلیج فارس با تناقضات داخلی خود در معرض تضعیف قرار می‌گیرد، و کشورهای عضو منافع ملی را بر اهداف جمعی منطقه‌ای ترجیح خواهند داد.