قیمت دلار پس از آزادی دلارهای بلوکه شده

در ظاهر ماجرا، آزادی دلارهای بلوکه شده می تواند سمت عرضه را تقویت و سمت تقاضا در بازار داخلی را تضعیف کند. اگر بخشی از نیازهای تجاری ایران با این دلارها تامین شود، واردکننده نیاز خود را با این دلارها پاسخ می دهد و به بازار داخلی مراجعه نمی کند. پس بخشی از نیازهای ارزی ایران مرتفع می شود و حجم تقاضا در بازار ارز کاهش می یابد.

نکته بعدی اینکه اگر بخشی از این دلارها به داخل بیایند، دولت این دلارها را به بانک مرکزی می فروشد و در ازای آن ریال دریافت می کند. پس بخشی از کسری بودجه دولت از این طریق تامین می شود، در کنارش بانک مرکزی نیز دست بازتری در بازار ارز خواهد داشت و اگر به قیمت بالاتری که از دولت خریده، به فروش در بازار دست زند، حتی می تواند موجب جمع آوری ریال و انقباض پایه پولی شود. 

اما یک نکته در این میان وجود دارد، دولت پیش از این، بخشی از دلارهای بلوکه شده را به بانک مرکزی فروخته بود و در ازای آن ریال دریافت کرده بود. در واقع به دلیل اینکه دولت به این دلارها دسترسی نداشت اما برای تامین هزینه های جاری، نیاز به ریال داشت، مالکیت این دلارها را به بانک مرکزی منتقل کرد و در ازای آن ریال دریافت کرد. این اتفاق از سوی عبدالناصر همتی، رئیس کل سابق بانک مرکزی تایید شده است. 

چندی پیش محسن رضایی، معاون اقتصادی رییس جمهور، محسن رضایی​  دولت قبل را متهم کرد که برای جبران کسری بودجه، دست به انتشار پول بدون پشتوانه زده است.

ادعای محسن رضایی با پاسخ رقیب انتخاباتی اش، یعنی عبدالناصر همتی همراه شد: «از نظر اصول حسابداری امکان انتشار پول بدون پشتوانه وجود ندارد و در سال‌های 98 و 99 هیچگونه پول بدون پشتوانه‌ای در بانک مرکزی چاپ نشده است و انچه که بر اساس تکالیف قانونی در بانک مرکزی انجام شده است، خرید ارز‌های مسدودی دولت و صندوق توسعه ملی و پرداخت ریال به دولت در ازای آن، برای تامین هزینه‌های ضروری کشور بود که منجر به افزایش خالص ذخایر خارجی بانک مرکزی شده است.در نتیجه پول با پشتوانه ارز‌های مسدودی و طبق تکالیف قانونی انتشار یافته است.»

سخنان همتی حاکی از این بود که این دلارها پیشتر به ریال تبدیل شده و موجب رشد پایه پولی شده بود. حال اگر بانک مرکزی بخشی از بدهی دلاری خود از دولت را دریافت کند و با تزریق دلارها به سیستم ارزی کشور، ریال جمع آوری کند می تواند موجب انقباض قابل توجه پایه پولی شود. ضمن اینکه اگر نرخ دلاری که اکنون فروخته می شود، بالاتر از نرخ خریداری شده از دولت باشد، انقباض پایه پولی از رشد قبلی پایه پولی پیشی می گیرد. اما آیا این اثر می تواند رشد قبلی پایه پولی را خنثی کند؟ در عمل خیر؛ برای جزئیات بیشتر این مقاله را بخوانید.

نکته دیگری که در پاسخ رئیس کل سابق بانک مرکزی وجود داشت، اینکه بخشی از این دلارها در ماه های گذشته در دسترس بانک مرکزی قرار گرفته است: «کاهش اندک رشد پایه پولی در ماه‌های اخیر  به خاطر استفاده حدود 2 میلیارد دلار از همان ذخایر ارز‌های مسدودی قبلا خریداری شده در چین و عراق، برای واردات واکسن‌های کرونا و نهاده‌های کشاورزی بوده است که به دلیل رفع محدود مسدودیت و فروش آن توسط بانک مرکزی موجب برگشت ریال آن به بانک مرکزی شده است.» آیا این 3.5 میلیارد دلاری که مدیر «ایرنا» از آن سخن گفته، جدا از 2 میلیارد دلاری است که همتی خبرش را داده بود؟ فعلا اطلاعاتی برای پاسخ به این سوال موجود نیست. اگر این 3.5 میلیارد دلار جز طلب بانک مرکزی به حساب نیاید، یک راه وسوسه انگیز اما خطرناک برای دولت وجود دارد؛ وسوسه کاهش بدون ملاحظه نرخ دلار. 

اگر دولت و بانک مرکزی وارد این مسیر شوند در عمل ممکن است این دلارها را بار دیگر از کشور خارج کنند، با این تفاوت که دیگر مالکیتش هم در دست بانک مرکزی و دولت نخواهد بود؛ یعنی فرار سرمایه. حسین راهداری، پژوهشگر و تحلیلگر بازارهای مالی در گفتگو با اکوایران در مورد این خطر توضیح داده که صحبت های او را می توانید در ویدئوی بالا مشاهده کنید.