سقوط اسد، بازگشت ترامپ و کمربندهایی که سفت می‌شود/ ساعت استراتژیک تهران به عقب باز‌می‌گردد؟

به گزارش اکوایران، نفتکش حامل نفت ایران با ذخایر حیاتی به سمت سوریه در حرکت بود که درست قبل از ورود به کانال سوئز مجبور به تغییر مسیر و بازگشت شد؛ چرا که خبر سقوط بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه، به کشتی رسید. 

فرکانس فقدان چهره کلیدی بر تهران و منطقه؛ کمربندها سفت می‌شود

به نوشته بلومبرگ، جمهوری اسلامی ایران در عرض چند روز یکی دیگر از مردان کلیدی در محور مقاومت را از دست داد و سیاست خارجی‌اش با چالش جدیدی مواجه شد.

مقامات در تهران این هفته به دنبال کم اهمیت جلوه دادن این موضوع بودند و اسد را به خاطر ناسازگاری سرزنش کردند. اما در حالی که جهان در حال سنجش پیامدهای سرنگونی اسد و تأثیر آن بر پویایی‌های خاورمیانه است، تهران در تلاش است تا بفهمد چگونه با با این حقیقت کنار بیاید.

تهران در حال حاضر با سطوح عمده‌ای از چالش‌های داخلی (بالاخص اقتصادی) مواجه است. برخی بر این باورند، با آسیب دیگر متحدان کلیدی -حزب‌الله در لبنان و حماس در غزه- ممکن است جمهوری اسلامی ایران از استراتژی دیرینه خود برای گسترش نفوذ در سراسر جهان عرب عقب‌نشینی کرده و در عین حال کمربندها را برای استقبال از بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید سفت کند.

سعید لیلاز، اقتصاددان و مشاور سابق محمد خاتمی، رئیس جمهور سابق اصلاح طلب، گفت: «ایران باید تا حدودی مسائل را مهار کند. خطر که اکنون تهدیدکننده است از جانب سوریه یا آنچه در محور مقاومت اتفاق می‌افتد نیست، بلکه از جانب داخل است».

«کند و انعطاف ناپذیر»؛ آسیب‌شناسی پیش از بازسازی

عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، در مصاحبه‌ای با صداوسیما گفته که چند هفته پیش به دولت اطلاع داده شده بود که اسد در حال از دست دادن کنترل خود بر سوریه است. با این حال، عقب‌نشینی فوری ارتش سوریه و عدم مقاومت در برابر پیشروی شورشیان عراقچی و همکارانش را غافلگیر کرد.

عراقچی تنها چند روز قبل از سقوط اسد، عکسی را در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته بود که نشان می‌داد در حال لذت بردن از خوردن شاورما، یک غذای سنتی خیابانی عربی، در پایتخت سوریه، دمشق است. او پس از انتشار گزارش هایی مبنی بر پناهندگی اسد در مسکو در 8 دسامبر گفت که سرعت حوادث «همه را شگفت‌زده کرد» و در شرایطی که هیئت تحریرالشام دمشق را فتح کرده بود، اسد را به دلیل «بیش از حد کند و انعطاف ناپذیر» بودن سرزنش کرد.

مقامات نظامی بر ادامه محور مقاومت تاکید دارند. اما با توجه به اینکه ترکیه، اسرائیل، روسیه و قدرت های غربی همگی به دنبال دفاع از منافع خود هستند، مشخص نیست که آیا ایران در کشوری که ثابت‌قدم‌ترین متحدش از زمان انقلاب اسلامی 1357 بوده، نفوذش را بتواند حفظ کند خیر. 

روز سه‌شنبه، مقامات ارشد جمهوری اسلامی ایران به توصیف تحولات سوریه به عنوان یک رویداد مجزا که به راحتی قابل توضیح است، ادامه دادند. فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت، به خبرنگاران گفت اسد در «گفتگوهایی ملی» شرکت نکرده است. 

به گفته صنم وکیل، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در موسسه چتم هاوس، ایران خروج خود از سوریه را به عنوان یک انتخاب به دلیل ناامیدی از اسد  معرفی می‌کند. او گفت که این مسئله فرصتی را در اختیار تهران قرار می‌دهد تا قبل از تلاش برای بازسازی شبکه منطقه‌ای خود، آسیب‌ها را ارزیابی کند.

سایه بازگشت ترامپ

تهران همچنین بر چگونگی آماده شدن برای بازگشت ترامپ -همراه با دورنمای تکرار اولین دوره ریاست جمهوری او- متمرکز خواهد بود. ترامپ توافق هسته‌ای تاریخی 2015 بین ایران و قدرت‌های جهانی را پیش از آغاز یک جنگ بزرگ علیه اقتصاد ایران کنار گذاشت.

احیای این توافق در راس برنامه‌های مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور اصلاح‌طلب است. او آن را کلید ثبات سیاسی کشور، ثروتمند کردن کشور، جذب سرمایه‌گذاری و تزریق مجدد امید با ناراضیان می‌داند.

اما گزینه جایگزین می‌تواند برای غرب نگران کننده‌تر باشد. به گفته توربیورن سولتودت، تحلیل‌گر مدیریت ریسک ، یکی از این گرینه‌ها این است که اگر تهران تصمیم به بازبینی سیاست هسته‌ای خود بگیرد. او معتقد است ایران تحت فشارهای فزاینده می‌تواند خطرات قابل توجهی [برای غرب] داشته باشد، «به ویژه در بحبوحه نگرانی‌های فزاینده در مورد ادامه پیشرفت‌های هسته‌ای تهران».

در واقع، پزشکیان چالش‌های اقتصادی بزرگی را پیش رو دارد، چالش‌هایی که به نظر نمی‌رسد او به تنهایی بتواند از عهده آن‌ها برآید. به گفته لیلاز: «تندروها فضایی را ایجاد کرده‌اند که ایران را به مکانی سخت برای زندگی و غیرممکن برای سرمایه‌گذاری تبدیل کرده است و پزشکیان تاکنون نتوانسته تغییری ایجاد کند».

اکنون با بازگشت ترامپ، احتمالا اسرائیل احساس قدرت بیش‌تری می‌کند. محسن رضایی، فرمانده اسبق سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، روز سه‌شنبه گفت: «حادثه‌ای که از غزه شروع شد به لبنان رسید و به دمشق نیز وارد شده و برنامه بعدی برای عراق و در نهایت رویای نهایی دشمن برنامه برای ایران است».

ساعت استراتژی به عقب باز می‌گردد؟

در این شرایط، نزدیکان به محافل سیاست خارجی در ایران باور دارند که فعالیت‌های منطقه‌ای ایران تمام نشده است و تهران به دور از احساس عقب‌نشینی و یا احساس شکست، به جای این‌که ساعت خود را به زمان پیش از گسترش فعالیت‌های منطقه‌ای خود باز گرداند، تنها یک رویکرد صبورانه جدید را اتخاذ می‌کند.

دیاکو حسینی، یکی از دانشگاهیان، گفت: «در حال حاضر واضح است که ایران در حال بررسی همه گزینه‌هایی است که ممکن است در پی سرنگونی اسد محقق شود و از نزدیک نحوه شکل‌گیری رهبری جدید در سوریه را ارزیابی خواهد کرد و به دنبال سیاست جدیدی در منطقه خواهد بود».