در زمستان ۱۴۰۳، این قطعی‌ها علاوه بر اختلال در زندگی روزمره، اقتصاد کشور را نیز به‌طور جدی متاثر کرده است. این وضعیت، بیش از آنکه ناشی از کمبود منابع باشد، ضعف مدیریتی و بهره‌برداری ناکارآمد از زیرساخت‌ها را به نمایش می‌گذارد.  

تناقض منابع غنی و مدیریت ناکارآمد

ایران با وجود منابع طبیعی فراوان، عملکرد مدیریتی ضعیفی از خود نشان داده است:  

- ذخایر گاز طبیعی: با داشتن بیش از ۱۷ درصد ذخایر گاز جهان، بهره‌وری ایران در مصرف گاز پنج برابر پایین‌تر از میانگین جهانی است.  

اتلاف انرژی:حدود ۱۵ درصد از برق تولیدی در شبکه انتقال هدر می‌رود؛ رقمی که معادل مصرف سالانه برق کشور ارمنستان است.  

-مصرف بالای خانگی: سرانه مصرف گاز خانگی در ایران حدود ۲.۵ برابر کشورهای توسعه‌یافته است که این امر ناشی از عدم وجود استانداردهای کارآمد در وسایل گرمایشی و عایق‌سازی ساختمان‌هاست.  

دلایل ناکارآمدی مدیریت انرژی

۱. مشکلات ساختاری و فرسودگی زیرساخت‌ها

- عمر بالای نیروگاه‌ها: میانگین عمر نیروگاه‌های حرارتی ایران بیش از ۲۵ سال است، در حالی که استاندارد جهانی کمتر از ۲۰ سال است.  

- سرمایه‌گذاری ناکافی: طی یک دهه اخیر، ایران کمتر از ۵ درصد تولید ناخالص داخلی (GDP) خود را به نوسازی زیرساخت‌های انرژی اختصاص داده، در حالی که این رقم در کشورهای مشابه بیش از ۱۰ درصد است.  

۲. عدم برنامه‌ریزی بلندمدت و شفافیت  

- نبود استراتژی جامع انرژی منجر به رشد سریع‌تر تقاضا نسبت به ظرفیت تولید شده است.  

- عدم شفافیت در ارائه آمارهای واقعی و دلایل قطعی‌ها، اعتماد عمومی را کاهش داده است.  

۳. اتلاف و ناکارآمدی در مصرف

- سالانه بیش از ۱.۵ میلیارد دلار به دلیل اتلاف انرژی در بخش‌های خانگی و صنعتی از دست می‌رود (طبق آمار شرکت توانیر).  

پیامدهای اجتماعی و اقتصادی قطعی برق

۱. پیامدهای اجتماعی

- افزایش نارضایتی عمومی: قطعی برق و گاز، به‌ویژه در فصل سرما، مردم را از دسترسی به نیازهای اولیه محروم کرده است.  

- اختلال در خدمات عمومی: در زمستان گذشته، بیش از ۵۰۰ مدرسه به دلیل نبود گرمایش تعطیل شدند.  

۲. پیامدهای اقتصادی

- زیان صنایع: هر ساعت قطعی برق در بخش صنعت، معادل ۲۵۰ میلیارد تومان زیان اقتصادی به همراه دارد.  

- کاهش تولید ناخالص داخلی: ناترازی برق در سال ۱۴۰۲ حدود ۲ درصد از GDP (معادل ۵ میلیارد دلار) را کاهش داد.  

- اختلال در کشاورزی: قطع برق در گلخانه‌ها و مزارع باعث کاهش تولید محصولات استراتژیک و افزایش قیمت‌ها تا ۴۰ درصد شد.  

تجربه کشورهای موفق

کشورهایی مانند نروژ و قطر نشان داده‌اند که مدیریت صحیح منابع می‌تواند مانع از بحران‌های انرژی شود:  

- نروژ: با تولید بیش از ۹۰ درصد برق از منابع تجدیدپذیر و شبکه‌ای با تنها ۵ درصد اتلاف، الگوی موفقی از بهره‌وری انرژی ارائه داده است.  

- قطر: سرمایه‌گذاری بیش از ۱۰ درصد GDP در زیرساخت‌های انرژی، علاوه بر تامین کامل نیاز داخلی، این کشور را به یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان گاز تبدیل کرده است.  

راهکارها و پیشنهادها

۱. سرمایه‌گذاری در بازسازی زیرساخت‌ها: تخصیص حداقل ۱۰ درصد از بودجه عمرانی به نوسازی نیروگاه‌ها و شبکه برق.  

۲. استفاده از فناوری‌های نوین: نصب سیستم‌های هوشمند کنترل مصرف انرژی برای کاهش ۳۰ درصدی اتلاف.  

۳. بهینه‌سازی مصرف انرژی: ترویج استانداردهای جهانی در طراحی وسایل گرمایشی و عایق‌سازی ساختمان‌ها.  

۴. شفافیت و آگاهی‌بخشی: ارائه گزارش‌های شفاف و منظم درباره وضعیت شبکه انرژی به منظور جلب اعتماد عمومی.  

 

قطعی‌های مکرر برق و گاز در ایران، بازتابی از سوءمدیریت و ناکارآمدی در بهره‌برداری از منابع است. در کشوری با چنین منابع غنی، وقوع بحران انرژی غیرقابل توجیه است. اصلاح ساختارهای مدیریتی و بهینه‌سازی مصرف می‌تواند علاوه بر بهبود رفاه مردم، جایگاه ایران را به‌عنوان یک بازیگر اصلی در بازار جهانی انرژی تقویت کند.