تغییر ژئوپلیتیک منطقه‌ و چرخش ناگهانی به سوی آتش‌بس؛ این پایان درگیری است؟

به گزارش اکوایران، پس از شانزده ماه درگیری، مرگ و ویرانی، توافقنامه آتش‌بس مورد انتظار که توسط مصر، قطر و آمریکا تنظیم شده بود، در سه مرحله و طی شش هفته از روز یکشنبه اجرایی خواهد شد.

بر اساس گزارش اندیشکده چتم هاوس،  باید یادآور شد، این توافق یک آتش‌بس شکننده است، نه پایان درگیری. این توافق نیاز به نظارت و پاسخگویی مستمر از سوی طرف‌های مذاکره‌کننده دارد. همچنین تقریباً بلافاصله باید به میز مذاکره بازگشت تا در مورد فازهای باقی‌مانده گفتگو کنند. تضمین‌هایی داده شده است که مذاکرات بیشتری ادامه خواهد داشت، اما این موضوع نیازمند تلاش‌های بیش‌تر خواهد بود.

فضای مانور بی‌بی

به اعتقاد صنم وکیل، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا اندیشکده چتم‌هاوس، این توافق به مرحله سوم بازسازی و حاکمیت غزه اشاره می‌کند. اما به‌طور نگران‌کننده‌ای، هیچ محتوای خاصی درباره آینده سیاسی فلسطینی‌ها وجود ندارد. 

برای استفاده از این لحظه و افزایش اعتبار خود، تشکیلات خودگردان فلسطین باید به مدلی اصلاح شود که بتواند حکمرانی شفاف ارائه دهد. فعالیت‌های توسعه‌طلبانه شهرک‌سازی اسرائیل در کرانه باختری (و احتمالاً تمایلات برای گسترش به غزه) نباید نادیده گرفته شود. کشورهای عربی باید به فشار و ایجاد انگیزه برای اهداف گسترده‌تر ادغام منطقه‌ای اسرائیل و تشکیل دولت فلسطین ادامه دهند و همه طرف‌ها را برای بازگشت به یک توافق سیاسی متقاعد کنند.

فراتر از غزه، نخست‌وزیر اسرائیل بنیامین نتانیاهو امیدوار است آتش‌بس فضای بیشتری برای مانور در سراسر منطقه ایجاد کند. اسرائیل از جنگ در موقعیتی غالب بر حماس و حزب‌الله و با سقوط بشار اسد و خروج نیروهای ایرانی از سوریه خارج می‌شود.

نخست‌وزیر اسرائیل قطعاً قصد دارد تیم جدید آمریکا را متقاعد کند تا از وضعیت کنونی استفاده کند و برنامه هسته‌ای ایران را از طریق حملات مستقیم بیشتر به عقب براند. با این حال، این کمپین ممکن است با تمایل ذاتی ترامپ برای معامله‌گری در تضاد باشد.

چرا اکنون؟

به باور پروفسور یوسی مکلبِرگ، عضو ارشد برنامه خاورمیانه و شمال آفریقای موسسه چتم هاوس،  این آتش‌بس مورد انتظار که روز سه‌شنبه توسط نخست‌وزیر قطر اعلام شد، خبری بود که بسیاری مشتاقانه منتظر آن بودند. پایان ماه‌ها رنج عظیم، شامل آزادی مرحله‌ای ۳۳ اسیر اسرائیلی و صدها زندانی فلسطینی خواهد بود.

با این حال، این تنها اولین گام است و هیچ تضمینی وجود ندارد که تا پایان این مرحله، یا حتی قبل از آن، خصومت‌ها در غزه از سر گرفته نشود. کرانه باختری نیز همچنان یک نقطه پرتنش بالقوه باقی می‌ماند.

با این وجود، چشم‌انداز واقعی وجود دارد که این توافق بتواند شتاب سازنده‌ای ایجاد کند که به‌طور موفقیت‌آمیز به مرحله دوم پایان جنگ در غزه، بازگشت اسرای باقی‌مانده و آزادی زندانیان فلسطینی بیشتر منجر شود. همچنین می‌تواند افق جدیدی برای بازسازی جامعه و سیاست غزه به‌عنوان بخشی از ساختار سیاسی گسترده‌تر فلسطین ایجاد کند که حداقل به اندازه بازسازی فیزیکی این سرزمین مهم است.

توافق مورد قبول مشابه با توافقی است که در ماه مه ارائه شده بود، که این سوال را مطرح می‌کند: چرا اکنون؟ تحولات اخیر نشان می‌دهد که عامل ترامپ در پیشبرد این توافق نقش حیاتی داشته است. پذیرش یک توافق مشابه ماه‌ها پیش می‌توانست جان‌های بسیاری را نجات دهد و از رنج جلوگیری کند.

فعالیت‌های ترامپ، از جمله اعزام فرستاده ویژه خاورمیانه خود به منطقه حتی پیش از آغاز به کار رسمی، نشان‌دهنده تعهد دولت جدید به جلوگیری از ازسرگیری خشونت میان این دو دشمن قسم‌خورده است. هدف ترامپ این است که کشورهای بیشتری به توافق ابراهیم بپیوندند، در درجه اول عربستان سعودی. این امر مستلزم آن است که اسرائیل امتیازات معناداری در برابر خواسته‌های فلسطینی‌ها بدهد.

آشکارا ترس نتانیاهو از رئیس‌جمهور جدید آمریکا بیش از ترس او از ایتامار بن‌گویر، اسموتریچ و حزب مذهبی فوق ملی‌گرای آنها بود، که تهدید کرده بودند از ائتلاف حاکم اسرائیل خارج شوند. این موضوع در این مورد به نتیجه‌ای مثبت منجر شد.

حامیان نتانیاهو به این باور غلط او اعتقاد داشتند که نمی‌توان به جنگ پایان داد مگر با یک پیروزی کامل و اینکه تنها فشار نظامی اسرا را به خانه بازمی‌گرداند. نخست‌وزیر اکنون باید آنها و شرکای ائتلافی خود را متقاعد کند که به حمایت از او ادامه دهند.

چرخش ناگهانی او که از سوی بیشتر اسرائیلی‌ها مورد استقبال واقع شده، ممکن است همچنان کابینه او را بی‌ثبات کند و خواسته یک تحقیق مستقل درباره فاجعه ۷ اکتبر و نحوه مدیریت جنگ از آن زمان تاکنون را تسریع کند. این تحولات ممکن است باعث شود نتانیاهو زودتر از دفتر نخست‌وزیری و سیاست کنار گذاشته شود، اما این اتفاق به سرعت رخ نخواهد داد.

نتانیاهو و حماس ممکن است ادعای پایان جنگ و آزادی اسرا و زندانیان را داشته باشند. اما احتمالاً آنها به دلیل فاجعه ۱۵ ماه گذشته نیز مورد بازخواست قرار خواهند گرفت.

یک تسکین، یک تراژدی و یک هشدار

امجد عراقی، عضو پژوهشی برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا موسسه چتم هاوس، می‌گوید توافق آتش‌بس غزه همزمان یک تسکین، یک تراژدی و یک هشدار است. پس از ۱۵ ماه جنگ غیرقابل تصور، فلسطینیان غزه به شدت به توقف حملات بی‌امان اسرائیل نیاز دارند.

خانواده‌های گرسنه و زخمی در انتظار سیل کمک‌های بشردوستانه وعده داده شده هستند، در حالی که بسیاری از آوارگان امیدوارند به خانه‌های خود بازگردند و بازسازی را آغاز کنند. 

تراژدی اینجاست که توافقی که برای ماه‌ها تقریباً بدون تغییر باقی مانده بود، تا حد زیادی به دلیل امتناع رئیس‌جمهور جو بایدن از اعمال فشار کافی بر نخست‌وزیر اسرائیل، این‌قدر طول کشید تا تأیید شود. در این مدت هزاران فلسطینی دیگر کشته شدند و بخش‌های وسیعی از غزه نابود شد. این توافق تابستان گذشته توسط آمریکا و حماس تأیید شد، اما بارها به دلیل وارد کردن خواسته‌های جدید توسط نتانیاهو از مسیر خارج شد، هرچند کابینه اسرائیل ادعا می‌کند که حماس نیز در ناکام گذاشتن این فرآیند نقش داشته است.

شرایط این توافق، در عین حال، دلایل زیادی برای نگرانی فلسطینیان فراهم می‌کند. در حالی که مرحله اول درباره تبادل اسرا و زندانیان مشخص شده است، مسائل بزرگ‌تر توافق مانند توزیع کمک‌ها، امنیت و حاکمیت موقت، و پایان دائمی خصومت‌ها، به صورت مبهم یا به مذاکرات بعدی موکول شده است.

بسیاری نگرانند که به محض آزادی برخی از اسرا، اسرائیل بمباران را از سر گیرد یا بخش‌هایی از غزه را مستقیماً اشغال کند. مقامات مختلف اسرائیلی دقیقاً چنین خواسته‌ای دارند و معتقدند اهداف آنها در غزه از جمله نابودی حماس، آزادی همه اسرا، حذف تهدیدات نظامی یا بازسازی شهرک‌ها، کامل نشده است.

این حس کار ناتمام و قدرت نامتقارن است که فلسطینیان، از جمله حماس را برای درگیری‌های بیشتر آماده نگه داشته است. با وجود ضربات شدید به رهبری و ظرفیت‌های مسلحانه خود، این سازمان همچنان به‌طور سیاسی و نظامی فعال است و به طور عمده در حمایت از مفاد آتش‌بس ثابت بوده است.

اما با تغییر ژئوپلیتیک منطقه‌ای در پی تضعیف «محور مقاومت» و بازگشت ترامپ، حماس تشخیص می‌دهد که بازیگران کمی وجود دارند که مایل یا قادر به اجرای آتش‌بس دائمی مورد نظر آن باشند. حماس برای ادامه جنگ چریکی خود آماده می‌شود، حتی در حالی که امیدوار است آتش‌بس پایدار بماند.

با توجه به این شکنندگی، مشارکت بین‌المللی برای وادار کردن طرف‌های درگیر به حفظ آتش‌بس و به‌ویژه بازداشتن دولت راست‌گرای اسرائیل از بهره‌برداری در نقض آن حیاتی است.

اولویت فوری دیگر، حمایت از مذاکرات موازی میان حماس و فتح در قاهره برای تشکیل یک کمیته حاکمیتی تکنوکراتیک برای غزه و بازسازی رهبری سیاسی فلسطینی است. هر دو مسیر مذاکره برای بیرون کشیدن غزه و همه فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها از ویرانه‌های این جنگ، اساسی خواهند بود.