به گزارش اکوایران، مواضع به ظاهر غیرمنظره مقامات در تهران که به نوعی دلالت بر تمایل به دیپلماسی با دولت جدید ایالات متده دارد،  می‌تواند نشانه‌ای از تغییر احتمالی سیاست باشد و امیدواری‌هایی را درباره بازنگری در رویکرد تهران نسبت به دولت ترامپ ایجاد کند.

سه گزینه ترامپ

به نوشته میدل‌ایست آی، ترامپ اکنون در مواجهه با تهران سه گزینه در پیش رو دارد که هر یک به‌طور ناگزیر بر ایران و مردم آن تأثیر خواهد گذاشت.

او ممکن است سیاست «فشار حداکثری 2.0» خود را به شکل تمام عیار به اجرا بگذارد تا تهران را وادار به مذاکره و دستیابی به توافق جدید کند؛ یا ممکن است اجازه حمله اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران را بدهد؛ و یا حتی با اسرائیل در عملیات نظامی هدفمند علیه سایت‌های هسته‌ای ایران همکاری کند و در عین حال برای احتمال وقوع جنگی گسترده‌تر آماده شود.

اظهارات عمومی ترامپ نشان از تمایل شدید او به گزینه نخست دارد. او به‌طور مداوم مخالفت خود را با مشارکت آمریکا در «جنگ‌های بی‌پایان» ابراز کرده است. این در حالی است که گزینه دوم خطر تشدید سریع به گزینه سوم را در پی دارد، زیرا واکنش شدید ایران به حمله اسرائیل می‌تواند آمریکا را به مداخله و در نهایت به یک درگیری گسترده‌تر سوق دهد.

پیام حساب‌شده

شواهد نشان می‌دهد که ترامپ تمایل دارد برای صلح در خاورمیانه تلاش کند. حتی پیش از انتخاب مجدد خود، او پیام روشنی به بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، ارسال کرد تا پیش از مراسم تحلیفش جنگ غزه را پایان دهد. این تنها یک نمایش نبود؛ گزارش‌ها حاکی است که استیو ویتکاف، فرستاده ویژه ترامپ، بر نتانیاهو فشار آورد تا به آتش‌بس تن دهد.

یکی از تحولات قابل توجه به اظهارات جفری ساکس، استاد دانشگاه کلمبیا، برمی‌گردد که اخیراً در یک ویدئو گفت نتانیاهو نقش کلیدی در کشاندن آمریکا به دو جنگ منطقه‌ای پیشین داشته است. در تاریخ 7 ژانویه، ترامپ این اظهارات را با به اشتراک‌گذاری ویدئوی ساکس در شبکه تروث سوشال تقویت کرد؛ ویدئویی که در آن ساکس نتانیاهو را «یک حرامزاده تاریک و شریر» خطاب می‌کند.

بسیاری این اقدام را به‌عنوان پیامی حساب‌شده از سوی ترامپ به نتانیاهو تعبیر کردند که «حواسم به تو هست».

فارغ از پیچیدگی‌های سیاسی، تلاش ترامپ برای صلح در خاورمیانه ریشه در ملاحظات اقتصادی شخصی دارد. عربستان سعودی نقشی محوری در این چشم‌انداز ایفا می‌کند و در حالی که روابط نزدیکی با ترامپ و حلقه داخلی او دارد، منافع اقتصادی قابل توجهی با خود به همراه دارد. برای ترامپ، عادی‌سازی روابط سعودی و اسرائیل یکی از اهداف اساسی است که به ایجاد یک محیط باثبات و صلح‌آمیز در منطقه وابسته است.

برخی معتقدند که حضور افراد تندرو ضد ایران، مانند مارکو روبیو، وزیر امور خارجه، و مایک والتز، مشاور امنیت ملی، ممکن است بر تصمیمات دولت تأثیر بگذارد. اما این را نادیده می‌گیرد که به دلیل شخصیت ترامپ و حس خودبزرگ‌بینی او، تصمیم نهایی همیشه با اوست.

ترامپ

در دوره نخست ریاست‌جمهوری‌اش، ترامپ 18 مقام ارشد، از جمله وزیر امور خارجه، وزیر دفاع، مشاور امنیت ملی و استراتژیست ارشد خود را به دلیل عدم هماهنگی با سیاست‌هایش برکنار کرد یا تحت فشار قرار داد.

با وجود همه این‌ها، ترامپ تصمیماتش را در انزوا نمی‌گیرد. هم تحریکات اسرائیل و هم واکنش‌های ایران به انتخاب‌های او تاثیر می‌گذارند.

نگرانی‌ها در زمینه انرژی

در دوران بایدن، ایران توانست تحریم‌های آمریکا را دور بزند و صادرات نفت خود را از 300 هزار بشکه در روز در دوره اول ترامپ به حدود 1.7 میلیون بشکه در روز افزایش دهد.

اما شایان ذکر است که اواخر سال گذشته، حجت‌الله میرزایی، استاد اقتصاد و رئیس مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران، فاش کرد که 92 درصد از نفت ایران با تخفیف 30 درصدی به چین فروخته شده است. ترامپ به احتمال زیاد می‌تواند این منبع درآمد را قطع کند، همان کاری  که در دوره نخست ریاست‌جمهوری خود انجام داد.

در ماه ژوئیه، ترامپ طی سخنرانی خود در کنوانسیون ملی جمهوری‌خواهان به کاهش صادرات نفت ایران در دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش اشاره کرد و گفت: «[در دوره اول] به چین و دیگر کشورها گفتم اگر از ایران خرید کنید، اجازه نخواهیم داد در این کشور [آمریکا] تجارت کنید و بر هر کالایی که وارد می‌کنید تعرفه 100 درصد یا بیشتر اعمال خواهیم کرد.»

در این میان، کاهش فشار در میدان گازی پارس جنوبی - یکی از بزرگ‌ترین میدان‌های گاز طبیعی جهان - باعث کمبود حاد انرژی در ایران شده است. پارس جنوبی 64 درصد از برق و 70 درصد از مصرف گاز طبیعی ایران را تأمین می‌کند.

محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت ایران، اخیراً اعلام کرد که برای حل کمبود گاز به 45 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز است - رقمی که تحت تحریم‌های فعلی آمریکا دست‌نیافتنی به نظر می‌رسد.

بحران اقتصادی با کاهش ارزش ریال تشدید شده و مستقیماً بر معیشت مردم، به‌ویژه قشر ضعیف، تأثیر گذاشته است. طی سال گذشته، ریال تقریباً 50 درصد از ارزش خود را در برابر دلار از دست داده است. این تصویر اقتصادی حائز اهمیت است.

مسیر پیش رو

در سوی دیگر، در سال 2018، زمانی که ترامپ از توافق هسته‌ای خارج شد، نوع توافق مورد نظر خود را تشریح کرد.

او بیان کرد که بندهای غروب توافق 2015 «کاملاً غیرقابل قبول» هستند. همچنین افزود که این توافق حتی «حق بدون قید و شرط بازرسی از بسیاری از مکان‌های مهم، از جمله تأسیسات نظامی» را فراهم نمی‌کند - موضوعی که برای دولت ایران بحث‌برانگیز بوده، زیرا چنین بازرسی‌هایی می‌تواند اسرار نظامی کشور را در معرض دید «دشمنان» قرار دهد.

تاسیسات هسته ای نطنز

ترامپ همچنین از برجام به دلیل عدم رسیدگی به «توسعه موشک‌های بالستیکی که می‌توانند کلاهک‌های هسته‌ای حمل کنند» و نادیده گرفتن فعالیت‌های منطقه‌ای ایران انتقاد کرده است.

ممکن است به نظر برسد که ترامپ گاهی از مواضع خود عقب‌نشینی می‌کند، اما در مورد توافق با دولت ایران، تمرکز او بر دستیابی به توافقی است که اعتبار او را تقویت کرده و برتری‌اش بر دموکرات‌ها را نشان دهد. هدف او این است که برنامه هسته‌ای ایران صرفاً نمادین باقی بماند. اما چنین توافقی بسیار بعید، اگر نگوییم غیرممکن، به نظر می‌رسد.

این وضعیت به چه چیزی منجر خواهد شد؟ دو سناریو احتمالی وجود دارد.

سناریوی اول: ادامه فشار اقتصادی

در صورتی که ترامپ تهدید هسته‌ای قابل‌توجهی از سوی ایران احساس نکند، ممکن است به تشدید تحریم‌ها ادامه دهد تا فشار و شکنندگی داخلی را تشدید کند. هدف این خواهد بود که ایران در مواجهه با تهدیدی وجودی، به میز مذاکره بازگردد و به توافقی که حداقل خواسته‌های ترامپ را تأمین کند، تن دهد.

به گفته میدل‌ایست آی، اینکه آیا این انتظارات محقق خواهند شد یا خیر، همچنان نامشخص است. اما با توجه به وضعیت دشوار اقتصادی ایران و شرایط جامعه، تحت فشار طاقت‌فرسای هزینه‌های زندگی، احتمال ناآرامی طی دو سال آینده بالا به نظر می‌رسد. با این حال، اینکه تحت فشار اعتراضات شدید ناشی از تشدید تحریم‌ها چه اتفاقی خواهد افتاد، هنوز مشخص نیست.

سناریوی دوم: تشدید تهدیدات و رویارویی 

در سناریوی دوم، اگر ایران تهدیدات هسته‌ای خود را به سطحی برساند که ترامپ آن را به‌عنوان یک خطر جدی تلقی کند - چه بر اساس اطلاعات آمریکا یا اسرائیل و چه تحت تأثیر نتانیاهو - گزینه‌های برخورد مستقیم یا غیرمستقیم مطرح خواهند شد. این برخوردها می‌توانند شامل اعطای آزادی عمل به اسرائیل برای حمله به تأسیسات هسته‌ای ایران یا همکاری در چنین حملاتی باشند.

واکنش ایران به چنین حملاتی و اینکه این تقابل نظامی به کجا منجر خواهد شد، همچنان پرسش‌هایی حیاتی هستند. اظهارات حسین سلامی، فرمانده سپاه پاسداران، که گفته بود «سرنوشت نبرد روی زمین مشخص می‌شود»، به این معنی که حملات هوایی تعیین کننده نخواهد بود، در روزها و ماه‌های آینده مورد آزمون قرار خواهد گرفت.

اما این‌ها همگی پرسش‌های کلیدی هستند که باید منتظر پاسخ آن‌ها باشیم.