چرا میزبانی بن سلمان از مذاکرات آمریکا و روسیه مایه نگرانی تهران است؟

به گزارش اکوایران، وبسایت تحلیلی امواج مدیا مستقر در لندن نوشت: رسانه‌های اصلاح‌طلب و میانه‌رو در ایران نگرانی‌های عمیقی درباره مذاکرات میان روسیه و ایالات متحده که با وساطت عربستان سعودی انجام می‌شود، ابراز کرده‌اند. بسیاری از تحلیلگران نگران این هستند که ایران ممکن است در یک توافق احتمالی بین مسکو و واشنگتن تبدیل به برگ چانه‌زنی شود و منافع تهران در راستای توافق‌های ژئوپولیتیکی گسترده‌تر نادیده گرفته شود.

بر خلاف رسانه‌های محافظه‌کار، رسانه‌های اصلاح‌طلب در ایران نگرانی‌هایی را درباره پیامدهای نزدیکی بیشتر روسیه و ایالات متحده مطرح کرده‌اند.

روزنامه اصلاح‌طلب آرمان امروز در تاریخ ۱۹ فوریه هشدار داد که افزایش تعاملات مسکو و واشنگتن می‌تواند منجر به بازتعریف استراتژیک روابط شود، به طوری که روسیه ممکن است برای دستیابی به توافقی با ایالات متحده روابط خود با ایران را قربانی کند. این روزنامه بیان کرده است که تمرکز رئیس‌جمهور ایالات متحده، دونالد ترامپ، بر منزوی کردن چین و بهبود روابط با روسیه می‌تواند ایران را آسیب‌پذیر کند. «اگر ایالات متحده حمایت خود از اوکراین را کنار بگذارد، روسیه نیز روابط ویژه خود با ایران را رها خواهد کرد.»

روزنامه میانه‌رو جمهوری اسلامی نیز به همین خطر اشاره کرد و از مقامات ایرانی خواست تا تحولات منطقه‌ای را به دقت پیگیری کنند تا از از دست دادن نفوذ جلوگیری کنند. این روزنامه به این نکته اشاره کرد که روسیه در سوریه شریک قابل اعتمادی برای ایران نبوده و در برابر اقدامات ایالات متحده و اسرائیل علیه تهران نیز سکوت کرده است. این روزنامه همچنین هشدار داد که مسکو ممکن است دوباره از اقدامات آتی ایالات متحده «چشم‌پوشی» کند.

خطر حاشیه‌ای شدن ایران

روزنامه اصلاح‌طلب شرق در مصاحبه‌ای با تحلیلگر سیاسی، رحمان قهرمان‌پور، هشدار داد که ایران در تصمیم‌گیری‌ها کند عمل می‌کند، گویی «برای تحلیل و بحث درباره تحولات سال‌ها وقت دارد».

قهرمان‌پور ادعاهای تایید نشده درباره اینکه مسکو و واشنگتن در حال مذاکره بر سر ایران هستند را رد کرد، اما به خطر کنار گذاشته شدن ایران از مذاکرات اشاره کرد.

او هشدار داد: «اگر ایران در مذاکرات قدرت‌های بزرگ تنها به‌عنوان یک کارت دیده شود، توانایی خود برای شکل دادن به آینده‌اش را از دست خواهد داد. در شرایط بسیار سخت، روسیه دوستان خود را فراموش می‌کند.»

در شبکه‌های اجتماعی، شک و تردید بیشتر از همیشه احساس می‌شود.

محسن میلانی، استاد دانشگاه مستقر در ایالات متحده، در توییتر/اکس نوشت که اگر ایران مستقیماً با ایالات متحده وارد مذاکره نشود، قدرت‌های دیگری مانند روسیه و چین از این وضعیت به نفع خود استفاده خواهند کرد.

یک کاربر دیگر مذاکرات ریاض را با سوابق تاریخی مقایسه کرد که در آن‌ها حاکمیت ایران به خطر افتاده بود، مانند توافقنامه ۱۹۰۷ انگلستان و روسیه که ایران را به حوزه‌های نفوذ تقسیم کرد.

یک کاربر دیگر نیز ابراز نگرانی کرد که اوکراین و ایران ممکن است «تبدیل به برگ چانه‌زنی شوند.» دلیل این نگرانی این بود که در چنین شرایطی، «منافع ایران قربانی خواهد شد»، و مقایسه‌هایی با «آنچه که روسیه در زمان سقوط بشار اسد با سوریه کرد» صورت گرفت. سایر کاربران نیز همین نگرانی‌ها را ابراز کردند.

مذاکراتی برای منافع روسیه

حسین سلاح‌ورزی، رئیس پیشین اتاق بازرگانی ایران، نوشت که آنچه ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، دنبال می‌کند، توافقی بر سر ایران نیست، بلکه صرفاً برای منافع ملی روسیه است.

این بحث‌ها پس از ملاقات‌های مقامات ارشد روسیه و ایالات متحده در ریاض در تاریخ ۱۸ فوریه برای بررسی راه‌هایی جهت پایان دادن به جنگ جاری در اوکراین، شدت گرفت. مقامات روسی تلاش کرده‌اند تا در مورد این مذاکرات به ایران اطمینان دهند.

در اظهار نظری به خبرگزاری دولتی ایرنا، دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، در تاریخ ۱۹ فوریه گفت که روابط مسکو-واشنگتن تأثیری بر روابط روسیه و ایران ندارد.

میخائیل اولیانوف، سفیر روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین، نیز نظرات پسکوف را در پلتفرم ایکس تکرار کرد.

نگرانی‌ها درباره آینده روابط با روسیه در حالی مطرح می‌شود که مسکو و تهران در تاریخ ۱۸ فوریه توافقی را امضا کردند که بر تکمیل بخش راه‌آهن کریدور ترانزیت بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) تمرکز داشت.

بخش اصلی این توافق، ساخت راه‌آهن رشـت-آستارا با کمک روسیه است. اگرچه هر دو طرف علیرغم توافق‌ها، سال‌ها تکمیل این پروژه را به تأخیر انداخته‌اند، زمان‌بندی این توافق با روایت روسیه از پایداری روابط با ایران هم‌خوانی دارد.

ایالات متحده تمایل خود برای تضعیف روابط روسیه با چین و ایران را پنهان نکرده است.

کیت کلاگ، فرستاده ویژه ترامپ برای اوکراین و روسیه، در تاریخ ۱۵ فوریه در کنفرانس امنیتی مونیخ گفت که واشنگتن قصد دارد روابط مسکو را با پکن، پیونگ‌یانگ و تهران قطع کند.

پیشینه فعالیت علیه منافع ایران

نگرانی‌هایی که برخی در ایران ابراز کرده‌اند، ریشه در پیشینه اقدامات روسیه دارند که علیه منافع ایران بوده است.

در سال ۲۰۱۰، روسیه به نفع قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت سازمان ملل رای داد که به دلیل برنامه هسته‌ای، تحریم‌های سختی را علیه ایران اعمال کرد. مسکو این تصمیم را علیرغم ابتکار برزیل و ترکیه برای جلوگیری از تشدید بحران با تهران اتخاذ کرد.

در سال ۲۰۲۱، محمدجواد ظریف، وزیر خارجه وقت، انتقادهایی را از تلاش‌های روسیه برای تضعیف توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ ایران مطرح کرد. ظریف که اکنون معاون رئیس‌جمهور در امور استراتژیک است، گفت که روسیه نمی‌خواست توافق موفق شود و تمام وزن خود را برای ایجاد موانع در این راه به کار گرفت، زیرا منافع مسکو ایجاب می‌کرد که تهران روابط خود را با غرب عادی نکند.

در طول تلاش‌ها برای احیای توافق هسته‌ای پس از خروج ترامپ از آن در سال ۲۰۱۸، مسکو خواهان تضمین‌های کتبی از ایالات متحده شد که تحریم‌های غربی اعمال شده به دلیل حمله روسیه به اوکراین مانع همکاری آن با ایران نشود.

همچنین روسیه در سال ۲۰۲۳ از ادعای امارات متحده عربی بر سه جزیره ایران - ابو موسی، تنب بزرگ و تنب کوچک - حمایت کرد.

در سال ۲۰۲۴، حمایت روسیه از پروژه کریدور زنگزور جمهوری آذربایجان موجب تنش‌هایی بین مسکو و تهران شد.

نزدیک‌تر از همیشه

با این حال، جداسازی روسیه از ایران و چین اکنون پیچیده‌تر از گذشته خواهد بود.

اقتصاد روسیه از زمان آغاز جنگ اوکراین به شدت به چین وابسته شده است. تجارت دوجانبه بین دو کشور در سال ۲۰۲۴ به رکورد ۲۴۰ میلیارد دلار رسید، به طوری که چین بیش از ۳۰ درصد از تجارت کل روسیه را تشکیل می‌دهد. این وابستگی اقتصادی باعث می‌شود که مسکو نتواند به سادگی از پکن فاصله بگیرد.

روسیه و ایران همکاری‌های نظامی خود را گسترش داده‌اند، به طوری که مسکو پهپادهایی از تهران خریداری کرده و در زمینه فناوری دفاعی با یکدیگر همکاری دارند. علاوه بر این، روابط بانکی نیز گسترش یافته است که تجارت دو کشور را با وجود تحریم‌های غربی تسهیل کرده است.

در ژانویه، روسیه و ایران یک توافق‌نامه جامع استراتژیک امضا کردند، اما در این توافق به طور قابل توجهی از درج بند دفاع متقابل یا تشکیل یک بلوک جدید اجتناب شده است.

تضمین‌های روسیه ممکن است کمکی به کاهش نگرانی‌های تهران از این که ایران در یک توافق میان ایالات متحده و روسیه قربانی شود، نکند.

در سال‌های اخیر، ایران تلاش کرده است تا شراکت‌های خود را متنوع کند و روابط خود را با چین، کشورهای اوراسیا، آمریکای لاتین و کشورهای آفریقایی تقویت کرده است. این استراتژی می‌تواند به کاهش ریسک وابستگی بیش از حد به هر یک از شرکای خاص کمک کند.

از سوی دیگر، پیشرفت در مذاکرات روسیه و ایالات متحده در مورد اوکراین می‌تواند درهای مذاکرات احتمالی ایران و ایالات متحده را باز کند، که ممکن است توسط عربستان سعودی میانجی‌گری شود. با این حال، تهران باید با دقت عمل کند تا از حاشیه‌ای شدن منافع خود جلوگیری کند.