شرکای بهره‌ور یا اتحاد استراتژیک؛ دو راهی ریاض و واشنگتن در منطقه‌ پرآشوب

به گزارش اکوایران، وزیر دفاع عربستان، شاهزاده خالد بن سلمان، هفته گذشته که برای دیدار با وزیر دفاع آمریکا، پیت هگست، در واشنگتن بود، درباره تقویت همکاری‌های دفاعی با آمریکا صحبت کرد.

این گفتگوها تنها چند روز پس از آن صورت گرفت که ریاض میزبان مقامات آمریکایی و روسی برای بحث در مورد روابط دیپلماتیک دو کشور و جنگ اوکراین بود، که نقش عربستان را به‌عنوان یک میانجی بین‌المللی و جایگاه ارزشمند آن را به‌عنوان یکی از متحدان اصلی آمریکا به نمایش گذاشت.

شاهزاده خالد، به همراه هیئت‌های عالی‌رتبه، با هگست جلسات مشاوره طولانی برای تقویت روابط استراتژیک برگزار کرد. وی بر اهمیت همکاری عربستان و آمریکا تأکید کرده و گفت که زندگی در یک «منطقه پرآشوب» ایجاب می‌کند که تلاش‌های دوجانبه برای «تضمین ثبات در منطقه و جهان» هماهنگ شود.

در پاسخ به پرسش‌های خبرنگاران درباره احتمال کمک واشنگتن به دفاع از ریاض، هگست تأیید کرد که این موضوع نیز در مذاکرات مطرح شده است و افزود که ایران «نگرانی بزرگ در منطقه» است و عربستان «همکاری عالی» بوده است.

منابع پنتاگون، در همین حال، اعلام کردند که دو طرف درباره تدابیر امنیتی علیه ایران گفتگو کرده‌اند.

در حالی که اظهارات هگست توجه‌ها را به سیاست نظامی آمریکا در خاورمیانه جلب کرد، مذاکرات اخیر همچنین سؤالاتی را درباره معنای همکاری دفاعی بیشتر آمریکا با ریاض برای ایران، آینده غزه و امکان توافق عادی‌سازی روابط سعودی-اسرائیل مطرح می‌کند.

ریاض، تهران و واشنگتن

به طور خاص، ایالات متحده روزی که شاهزاده خالد به واشنگتن سفر کرد، دور سوم تحریم‌ها را علیه تجارت نفتی ایران اعمال کرد و حداقل ۳۰ کارگزار، اپراتور تانکرها و شرکت‌های حمل‌ونقل را هدف قرار داد.

اگر این روند ادامه یابد و توافق هسته‌ای جدیدی حاصل نشود، وضعیت میان واشنگتن و تهران ممکن است حتی دشوارتر شود. از سوی دیگر، اگر منطقه همچنان بی‌ثبات و آشفته باقی بماند، عربستان ممکن است برای تعهدات نظامی قوی‌تر، فشار بیشتری به آمریکا وارد کند.

در بحث درباره این که آیا هم‌افزایی قوی‌تر میان واشنگتن و ریاض تأثیری بر روابط سعودی-ایران خواهد داشت، روبرتو نچیا، تحلیلگر مستقل ایران گفت که دیدار شاهزاده خالد با هگست در یک سناریوی ژئوپلیتیکی بسیار متفاوت از زمان نخستین دوره ریاست‌جمهوری ترامپ صورت گرفت.

نچیا گفت: «سقوط اسد، آسیب به محور مقاومت، روابط خوب تهران و ریاض، و تعامل سازنده ایران با کشورهای خلیج فارس همه چشم‌انداز منطقه‌ای را تغییر داده‌اند.»

وی افزود که سفر شاهزاده باید «در چارچوب روابط سنتی سعودی‌ها با شرکت‌های دفاعی آمریکا و احتمالاً در چارچوب نزدیکی بلقوه سعودی با اسرائیل، که در حال حاضر دشوار و بعید به نظر می‌رسد، دیده شود.»

علاوه بر این، اگرچه دولت ترامپ موضع سختی در قبال ایران اتخاذ کرده، اما از زمان خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان در 2021، حضور نظامی آمریکا در منطقه ضعیف‌تر شده است. از آن زمان، تمرکز نظامی واشنگتن به شرق آسیا تغییر کرده است، و دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا اخیراً تأکید کرده که چین رقیب اصلی ایالات متحده است. آمادگی برای احتمال جنگ چین-تایوان در آینده، ممکن است محدودیتی برای آنچه واشنگتن می‌تواند به ریاض ارائه دهد باشد.

این ممکن است دلیل این باشد که ایالات متحده پاسخ‌های محدودتری به حملات در منطقه داده و بیشتر به اعمال تحریم‌ها پرداخته است. در مقابل، این سیاست واشنگتن باعث شده است که ریاض رویکرد دوجانبه‌ای اتخاذ کند و ضمن تقویت روابط امنیتی با آمریکا، کانال‌های دیپلماتیک با ایران را نیز باز نگه دارد.

با این حال، به گفته دکتر تئودور کاراسیک، عضو بنیاد جیمزتاون در واشنگتن، با وجود تمام حسن‌نیت میان عربستان سعودی و ایران، ریاض و واشنگتن همچنان برای دفاع از پادشاهی در صورت تقابل با تهران آماده خواهند بود.

کاراسیک گفت: «ماهیت دوگانه روابط منطقه‌ای بین ایران و سعودی برای کاهش تنش‌های سیاسی و همکاری اقتصادی است»، و افزود که به نظر می‌رسد پیام این باشد که ایران می‌تواند در آینده نزدیک تا میان‌مدت چالشی ایجاد کند.

غزه و عادی‌سازی روابط اسرائیل و سعودی

در حالی که آتش‌بس شکننده در غزه در حال تغییر دادن ملاحظات امنیتی منطقه‌ای است، ریاض می‌تواند نقش مهمی در کاهش تنش‌ها و ترویج آرامش در خاورمیانه ایفا کند و واشنگتن نیز پتانسیل آن را برای ایفای نقش به‌عنوان نیروی ثبات‌دهنده شناسایی کرده است.

یکی از مسائل فنی مهم در همکاری دفاعی آمریکا و عربستان، برتری نظامی کیفی (QME)  اسرائیل است که یک الزام قانونی ایالات متحده است و تضمین می‌کند که اسرائیل از نظر توانایی‌های نظامی بر همسایگان خود برتری دارد. علاقه عربستان سعودی به خرید تسلیحات پیشرفته از ایالات متحده ممکن است این دستورالعمل را به چالش بکشد، که نیازمند مذاکرات دقیق برای تعادل منافع امنیتی هر دو طرف است.

اگر توافق عادی‌سازی روابط رخ دهد، روابط ایالات متحده و عربستان سعودی می‌تواند بیشتر تقویت شود و واشنگتن می‌تواند ترتیبات امنیتی را میان دو طرف میانجیگری کند. اما اگر این روند متوقف شود، روابط ممکن است همچنان معامله‌محور باقی بماند، به‌طوری که ایالات متحده از نیازهای دفاعی عربستان حمایت کند اما بدون هم‌راستایی استراتژیک عمیق.

به گفته کاراسیک، اگر چند عامل مربوط به مدل‌های حکومتی در غزه که در حال بحث هستند، عملی شود، عادی‌سازی روابط سعودی-اسرائیل ممکن است.

وی گفت: «اگر سعودی‌ها و اسرائیل بتوانند در خصوص مسائل غزه و کرانه باختری روی یک برنامه زمان‌بندی برای همکاری توافق کنند، ممکن است امیدی به پیشرفت باشد، که به‌طور علنی عادی‌سازی روابط را با اعلام یک دولت فلسطینی جدید در سواحل مدیترانه اعلام کنند.»

او افزود: «عباس باید با یک تکنوکرات جوان‌تر جایگزین شود، و به‌طور قطع، رئیس‌جمهور ترامپ زمانی که فرصت را ببیند، مسئله غزه را بر تمام طرف‌های اسرائیلی و عربی تحمیل خواهد کرد.»

به‌دلیل عدم قطعیت موجود، به نظر می‌رسد که عربستان سعودی اهداف خود را از درخواست یک پیمان دفاعی جامع با ایالات متحده به سوی توافقی در زمینه همکاری نظامی تغییر داده است. این تغییرات منعطف بودن سیاست‌های عربستان را در مواجهه با پیچیدگی‌های ژئوپولیتیک منطقه‌ای منعکس می‌کند.

بنابراین، به نظر می‌رسد که در عمل، روابط دفاعی ایالات متحده و عربستان سعودی به سمت شراکت بیشتر مبتنی بر منافع و نه یک اتحاد استراتژیک عمیق‌تر پیش می‌رود.

آینده روابط دفاعی ایالات متحده و عربستان سعودی

ایالات متحده با عربستان سعودی رابطه تجارت نظامی قوی دارد و به‌طور فعال 126.6 میلیارد دلار فروش نظامی دولت به دولت داشته است. با این حال، هرچند ایالات متحده همچنان شریک دفاعی اصلی عربستان سعودی است، ماهیت همکاری‌های نظامی در حال تغییر است.

عربستان سعودی در حال سرمایه‌گذاری در مجتمع نظامی-صنعتی خود است و هدف دارد 50% از هزینه‌های دفاعی خود را به‌منظور هماهنگی با چشم‌انداز 2030 عربستان محلی کند. همچنین این کشور در حال گسترش شراکت‌های دفاعی خود با کشورهای اروپایی و آسیایی است.

به‌دلیل چالش‌های مستمر منطقه‌ای، واشنگتن و ریاض بر مسائل اصلی ضدتروریسم، از جمله شناسایی تهدیدها، بازدارندگی، اطلاعات دفاعی، نظارت بر جرایم مالی، همکاری در رسانه‌های اجتماعی و استفاده از هوش مصنوعی (AI) متمرکز شده‌اند.

در حوزه دفاعی ایالات متحده-عربستان سعودی، انتقال اجزای پیشرفته برای کمک به ساخت صنعت بومی در حال رشد عربستان، به‌ویژه با سازمان‌های داخلی مانند صنایع نظامی عربستان سعودی (SAMI) مورد بحث قرار گرفته است.

کاراسیک همچنین اشاره کرد که توانایی‌های دریایی قوی‌تری در حال توسعه است، از جمله استقرار سیستم‌های دفاع هوایی در این کشور، که این روند با انتقال یک سیستم یونانی در سال 2021 آغاز شد.

بعد اقتصادی

در نهایت، کاراسیک تأکید کرد که هرچند روابط ایالات متحده و عربستان سعودی در عرصه دفاع همچنان مستحکم است، «با وجود اختلافات علنی، سرمایه‌گذاری دوجانبه بین دو کشور همچنین به آن‌ها کمک می‌کند که در کنار هم بمانند».

توریک فرهادی، تحلیلگر ارشد منطقه‌ای، گفت: «روابط دفاعی ایالات متحده و عربستان سعودی به مدت 80 سال ادامه داشته است، اما این روابط همچنین به نفت و جایگاه برجسته عربستان در اوپک وابسته است. هرچند ایالات متحده امروز یک صادرکننده خالص نفت است، روابط ویژه ایالات متحده و عربستان سعودی به تثبیت قیمت‌های جهانی نفت کمک می‌کند و امنیت اقتصادی را تقویت می‌کند».

فرهادی گفت که عربستان سعودی نشان داده است که قصد دارد نزدیک به 500 میلیارد دلار در ایالات متحده سرمایه‌گذاری کند، که این امر ریاض را به یک شریک مهم رشد اقتصادی برای ایالات متحده تبدیل می‌کند، به‌ویژه در حالی که دولت ترامپ خواهان «بازگشت تولیدات صنعتی به داخل کشور به‌منظور ایجاد شغل و رفاه برای آمریکایی‌ها است».