رقص ابرقدرت‌ها در دنیای چندقطبی: چگونه اتحادهای سیاسی در حال شکل‌دهی به اقتصاد جهانی هستند؟

به گزارش اکوایران، نظم اقتصادی و استراتژیک جهانی در مسیر تحول قرار دارد. قدرت به شکل فزاینده‌ای چندقطبی شده است، همانطور که رأی‌دهندگان آمریکایی باید بین دونالد ترامپ انزواطلب و کامالا هریس که به‌طور سنتی به عرصه بین‌الملل توجه بیشتری دارد، یکی را انتخاب و راهی کاخ سفید کنند.

به نوشته بلومبرگ، تاریخ مملو از مثال‌هایی است که در آن‌ها دوست به دشمن تبدیل شده و دشمن به دوست تبدیل شده است (یا حداقل گرگ در لباس میش) و علت این تغییر در روابط، تحول منافع ملی است. سفر ریچارد نیکسون به پکن در سال 1972 را با این دیدگاه در نظر بگیرید که رئیس‌جمهور وقت آمریکا یک ضدکمونیست سرسخت در نظر گرفته می‌شد. با در نظر گرفتن این موضوع، در ادامه سناریوهای محتمل از مناقشات ژئوپلیتیکی آینده بررسی می‌شود.

صف‌آرایی گروه هفت به رهبری آمریکا در برابر گروه بریکس

گروه هفت متشکل از کانادا، فرانسه، آلمان، ایتالیا، ژاپن، بریتانیا و ایالات متحده آمریکا، از زمانی که روسیه در سال 2022، تهاجم خود به اوکراین را آغاز کرد، با اتحاد بیشتری به مسیر خود ادامه می‌دهد.

این گروه از کشورهای توسعه‌یافته یک محدودیت قیمتی بر نفت روسیه اعمال کرده، شرکت‌های این کشور و کسانی که به روس‌ها کمک می‌کنند محدودیت‌ها را دور بزنند، تحریم کرده، به مسدودسازی دارایی‌های روسیه اقدام کرده و میلیاردها دلار به‌عنوان کمک و وام به اوکراین اختصاص داده است تا کی‌یف بتواند در نبرد علیه روسیه موفق باشد.

مقابله با چین نیز همچنان در اولویت قرار دارد و وزرای دارایی گروه هفت به محکومیت اقدامات اقتصادی چین پرداخته‌اند؛ اقداماتی که به گفته‌ آن‌ها باعث تأثیر منفی بر کارگران، صنایع و مقاومت اقتصادی کشورهای توسعه‌یافته شده است.

اما گروه هفت فکر می‌کرد باقی کشورها نیز به روند این گروه ادامه می‌دهد، اما باید به بررسی دوباره این مسئله بپردازد؛ گروه بریکس از کشورهای در حال توسعه تشکیل شده و این گروه یک روند مثبت بالقوه پیدا کرده است.

آنچه که به‌عنوان گروهی تنها متشکل از برزیل، روسیه، هند و چین آغاز شد، به یک باشگاه جهانی تبدیل شده است، چراکه این کشورها به دنبال نفوذ بیشتر در صحنه جهانی هستند و شاید هدف آن محافظت در برابر قدرتی است که گروه هفت در برابر روسیه به کار گرفته است.

آفریقای جنوبی در سال 2010 به بریکس پیوست. در اجلاس سال گذشته بریکس، ایران، امارات متحده عربی، اتیوپی و مصر نیز به این گروه اضافه شدند و گسترش ادامه خواهد داشت. عربستان سعودی در حال بررسی پیوستن به بریکس است و نیجریه، مالزی، تایلند و تونس در میان کشورهایی قرار دارند که برای وارد شدن به این گروه ابراز علاقه کرده‌اند.

در زیر چتر بریکس، تنش‌های دوجانبه از قبیل اختلافات مرزی میان هند و چین همچنان وجود دارد. اما این اتفاق مانع از تلاش برای همکاری اقتصادی نشده است: تازه‌ترین نظرسنجی سالانه اقتصادی هند به تبلیغ مزایای جذب سرمایه‌گذاری چین در جهت تقویت قابلیت‌های تولیدی پرداخته است.

پیروز هریس احتمالا شامل این سناریو خواهد بود: آمریکا به تلاش‌های خود برای شکل دادن به دستور کار جهانی از طریق گروه هفت ادامه می‌دهد، در حالیکه به دنبال این خواهد بود تا با برخی اعضای بریکس مانند هند، روابط گرم‌تری برقرار کند تا از این طریق به مقابله با نفوذ چین بپردازد.

میهایلا پاپا، مدیر تحقیقات و پژوهشگر اصلی در مرکز مطالعات بین‌المللی در موسسه فناوری ماساچوست، گفته در دوره دوم ریاست‌جمهوری ترامپ احتمالا واشنگتن به یک رویکرد معاملاتی در زمینه سیاست خارجی روی آورد؛ موضوعی که با چشم‌انداز بریکس در یک جهت خواهد بود؛ یعنی ارتقای چندقطبی بودن جهان و همکاری مبتنی بر مسائل در حالیکه بر اتحادها تأکید نمی‌شود.

ملموس‌ترین دستاوردهای بریکس در زمینه مالی بوده است. کشورهای این گروه با جمع‌آوری 100 میلیارد دلار از ذخایر ارز خارجی موفقت کرده‌اند تا از این طریق اعضا بتوانند در مواقع اضطراری به یکدیگر وام بدهند.

در صورتی که این گروه بتواند یک سازوکار پرداخت بین‌المللی ایجاد کند و اعضای آن به تبادل غلات با یکدیگر بپردازند، یکپارچگی بریکس بسیار بیشتر خواهد شد.  

اما بدون این اقدامات نیز نرخ رشد اقتصادی سریع بریکس باعث خواهد شد اعضای آن که به شکل عمومی از دموکراسی و بازار محوری کمتری برخوردار هستند، بتوانند سهم‌ فزاینده‌ای از اقتصاد جهان را از آن خود کنند.

تجدید نظر ژاپن و کره جنوبی در قبال چین

در یک نمونه نادر از یکسان بودن یک موضوع از منظر دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان آمریکا، چین به شکل قابل توجهی در رادار خشم این دو حزب ایالات متحده قرار دارد. این اتفاق باعث خواهد شد اگر برخی شرکت‌های ژاپنی و کره‌ای توسط آمریکا مجبور شوند کنترل‌های سختگیرانه‌تری در زمینه صادرات مرتبط با تراشه به چین اعمال کنند، این شرکت‌ها زیان شدیدی در رابطه با بازار خود در دومین اقتصاد بزرگ جهان متحمل شوند.

مقامات در ژاپن به یاد می‌آورند که در دهه 1980، صنعت تراشه این کشور به دلیل درخواست‌های واشنگتن برای محدود کردن صادرات نیمه‌رساناها، با سختی روبه‌رو شده بود. در آن روزها نیز ترامپ به جای چین، به شکل سنگین سیاست‌های صنعتی ژاپن را مورد هجوم قرار می‌داد.

شرکت‌ کره‌ای سامسونگ الکترونیکس و کمپانی ژاپنی تویوتا موتور در پاسخ به سیاست‌های صنعتی جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا، سرمایه‌گذاری خود در ایالات متحده را افزایش داده‌اند.

با این حال، نشانه‌هایی وجود دارد که ژاپن و کره جنوبی در حال محافظت از خود در برابر ریسک‌های احتمالی هستند. رهبران این کشورها در ماه می برای نخستین‌بار از سال 2019 یک اجلاس سه‌جانبه رسمی برگزار و با لی چیانگ، نخست‌وزیر چین و نفر دوم این کشور دیدار کردند. در این اجلاس جزئیات برنامه‌هایی برای نگه داشتن تجارت و سرمایه‌گذاری در مسیر مطلوب، تقویت همکاری در زمینه زنجیره تأمین و سرعت گرفتن مذاکرات برای توافق‌نامه تجارت آزاد، مورد بررسی قرار گرفتند.

ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور، در سال 2019 از اتحاد آمریکا با ژاپن انتقاد کرد و به محکومیت این اتحاد به عنوان یک بار امنیتی غیرمنصفانه ادامه می‌دهد. او همچنین هزینه‌های اتحاد ایالات متحده با کره جنوبی را محکوم کرده است.

اگر ترامپ بار دیگر به کاخ سفید برگردد، رهبران در سئول و توکیو خود را در موقعیتی خواهند یافت که در آن از یک سو یک همسایه‌ی قاره‌ای با قدرتی فزاینده قرار دارد که هر دو آن را به‌عنوان بازار اصلی صادراتی خود در نظر می‌گیرند و در سوی دیگر و در دوردست‌ها، یک متحد غیرقابل پیش‌بینی وجود دارد.

ریچارد مک گرگور، کارشناس ارشد آسیای شرقی در اندیشکده موسسه Lowy در سیدنی، می‌گوید: «ژاپن و کره جنوبی به آمریکا نزدیک و نسبت به قدرت چین بدبین خواهند بود. اما مسائل اقتصادی برای تعیین این سفر بسیار بااهمیت است. اگر اقتصاد چین بتواند از رکود کنونی خود رها شود و آمریکا از نظر اقتصادی با چالش روبه‌رو باشد، ژاپن و کره جنوبی با انتخابات دشواری مواجه خواهند شد.»

ماجرای آمریکا جنوبی

زمانی که لولا داسیلوا در اواخر سال 2022، ژائیر بولسونارو معروف به «ترامپ آمریکای جنوبی» را شکست داد، بازگشت او به میز ریاست‌جمهوری برزیل شرایط را برای پیروزی کاندیداهای جناح چپ در آمریکای لاتین فراهم کرد.

دو سال بعد او از خاویر میلی، یک لیبرتارین تازه‌وارد در کشور همسایه یعنی آرژانتین انتقاد می‌کند. هر کس که به‌عنوان پیشتاز در نظر گرفته شود، می‌تواند مدعی رهبری ایدئولوژیک در منطقه شود و به‌طور بالقوه روند سیاسی در بولیوی، شیلی و اکوادور را تعیین کند.

لولا در تلاش است دوران طلایی دو دوره قبلی خود از 2003 تا 2011 را دوباره به دست آورد. او با رئیس بانک مرکزی و شرکت نفت دولتی، پتروبراس، درگیر بوده است، در حالیکه رونق کالاهایی که او را به موفقیت اقتصادی رساند، کاهش یافته است. با شدت گرفتن رقابت بین ایالات متحده و چین که جهان را درگیر کرده، لولا به نوعی در وسط این ماجرا قرار گرفته است و قطب‌بندی سیاسی شدیدی وجود دارد.

در حالیکه لولا کمتر از یک هفته در دفتر ریاست‌جمهوری بود، طرفداران بولسونارو به برازیلیا هجوم بردند. اما لولا با یک اتفاق مثبت غیرمنتظره روبه‌رو شد زیرا اقتصاد برزیل در سه‌ماهه دوم سال 2024 عملکرد قوی داشت. آدریانا دوپیتا که بلومبرگ اکونومیکس برزیل و آرژانتین را پوشش می‌دهد، می‌گوید این عملکرد فشار بر دولت او برای معرفی اقدامات مالی محرک رشد را کاهش می‌دهد.

میلی، پس از به دست آوردن ریاست‌جمهوری در اکتبر سال گذشته، با برنامه‌ای برای کاهش نقش دولت به منظور مهار تورم نزدیک به 300 درصد، یک برنامه ریاضتی سختگیرانه اجرا کرده است. مصرف‌کنندگان کمتر خرج می‌کنند و بیکاری افزایش یافته، زیرا حقوق واقعی بازنشستگان و دستمزدهای دولتی کاهش یافته است.

اکنون بیش از نیمی از مردم آرژانتین زیر خط فقر زندگی می‌کنند. با این حال، او همچنان در نظرسنجی‌ها قوی ظاهر می‌شود و رأی‌دهندگان از دهه‌ها سوء مدیریت اقتصادی خشمگین‌اند. تورم ماهانه که در دسامبر و همزمان با آغاز ریاست‌جمهوری میلی به بالاترین حد سه دهه اخیر یعنی 25/5 درصد رسید، در ماه جولای به 4 درصد کاهش یافت.

اگر آرژانتین بتواند بهبود یابد و اقتصاد برزیل کند شود، این اتفاق می‌تواند پروفایل بین‌المللی میلی را تقویت کند. دوپیتا می‌گوید: «اما من نمی‌بینم که میلی از این فرصت برای افزایش تجارت یا روابط اقتصادی استفاده کند»، با اشاره به اینکه او برنامه‌های پیوستن به گروه بریکس را کنار گذاشته و از یک اجلاس پیمان تجاری مرکوسور دوری کرده است. «از این نظر هم، او برعکس لولا است که قطعا هرگونه برجستگی بین‌المللی را برای گسترش نفوذ خود در جنوب جهانی به کار می‌گیرد.»