فقر مطلق در ایران با معیار جهانی چه تغییری کرده است؟

به گزارش اکو ایران، مرکز آمار داده‌های مربوط به درصد جمعیتی را که درآمد روزانه زیر 2 دلار دارند از کل جمعیت کشور را مشخص کرده است. بانک جهانی میانگین خط فقر در جهان در سال 2022 را برابر با 2.15 دلار تعیین کرده است. بنابراین این شاخص می‌تواند درصدی از جمعیت کشور را نشان دهد که از نظر شاخص‌های جهانی زیر خط فقر زندگی می‌کنند. در سال 1401 از کل جمعیت کشور 0.41 درصد جمعیت با درآمد زیر 2 دلار زندگی می‌کرده‌اند. در این سال جمعیت کشور برابر با 84 میلیون و 700 هزار نفر بوده است. بنابراین تعداد افرادی که زیر خط فقر مطلق زندگی می‌کرده‌اند برابر با 347 هزار و 270 نفر بوده است.

 بررسی‌ها نشان می‌دهد درصد جمعیتی که با درآمد کمتر از 2 دلار در روز زندگی می‌کرده‌اند، از سال‌های 1384 تا 1391 کاهش، از سال‌های 1391 تا 1399 افزایش و پس از آن تا سال 1401 کاهش یافته است. در این گزارش روند تغییرات درصد جمعیت زیر خط جهانی فقر مطلق در ایران بررسی شده است.

خط فقر مطلق در جهان: 2.15 دلار در روز

 خط فقر با تخمین هزینه کل نیازهای ضروری یک سال برای متوسط بزرگسالان محاسبه می‌شود. این نیازها شامل نیازهای اساسی مانند تغذیه، مسکن، دسترسی به آب و بهداشت و درمان مناسب است. در این میان هزینه مسکن معمولاً بیشترین نسبت این برآورد را تشکیل می‌دهد، بنابراین کارشناسان شاخص های هزینه مسکن را به عنوان عامل اثرگذار اصلی بر خط فقر در نظر می‌گیرند. بانک جهانی این حد را در سال 2022 بر حسب برابری قدرت خرید کشورها برابر با 2.15 دلار در روز تعیین کرد. بنابراین افرادی که هزینه‌ای کمتر از این مقدار در یک روز دارند در فقر مطلق به سر برده و به عبارتی نمی‌توانند منابع کافی برای تامین نیازهای اولیه زندگی خود را تامین کنند. البته باید توجه داشت که این عدد یک معیار متوسط جهانی است و فقر درون کشورهای توسعه‌یافته و توسعه‌نیافته با ارقام مختلفی تعریف می‌شود.

 مرکز آمار ایران بر اساس داده‌های هزینه و بودجه خانوار درصد جمعیت کشور را که در روز 2 دلار یا کمتر در زندگی خود خرج می‌کنند، از سال 1384 تا 1401 مشخص کرده است که می‌توان آن را با اغماض برابر با خط جهانی فقر در نظر گرفت. این داده‌ها نشان می‌دهد از سال‌های 1384 تا 1391 سهم جمعیت زیر حد مطلق فقر جهانی کاهش یافته است.

سال‌های 1391 – 1384: یارانه‌های نقدی و کاهش جمعیت زیر خط فقر مطلق

 در سال 1384 از کل جمعیت کشور 0.76 درصد برابر با 527 هزار نفر زیر خط جهانی فقر مطلق بوده‌اند. در چهار سال بعد این سهم در کل روندی صعودی داشت به طوری که در سال 1388 به حداکثر مقدار آن در 18 سال اخیر رسید و در این سال 0.94 درصد از جمعیت کشور برابر با 688 هزار نفر زیر فقر مطلق قرار گرفتند.

 اما با روی کار آمدن دولت دهم، این دولت پرداخت یارانه‌های نقدی را به عنوان یکی از مهم‌ترین برنامه‌ها در دستور کار خود قرار داد. پرداخت یارانه 45 هزار و 500 تومانی از پایان پاییز سال 1389 در ابتدا بر معیشت روزانه دهک‌های پایین درآمدی تاثیر چشم‌گیری گذاشت به طوری که درصد جمعیت زیر خط فقر مطلق از 0.68 درصد در سال 1389 به 0.3 درصد در سال 1390 رسید. این کاهش در سال 1391 نیز ادامه یافت و سهم جمعیت زیر حد فقر جهانی به 0.08 درصد رسید و در این سال 60 هزار نفر زیر خط مطلق فقر قرار گرفتند. البته این عدد برای سال‌ 1391 کمی جای سوال دارد، زیرا با گذشت مدتی از پرداخت ماهانه یارانه نقدی، تورم و نرخ ارز به مقدار قابل توجهی افزایش یافت و اثر یارانه‌های نقدی در تامین نیازهای اصلی خانوار کم شد.

 اما تعداد افراد زیر حد فقر مطلق در کشور از سال 1392 تا سال 1399 مجددا افزایش یافت.

 سال‌‌های 1399 – 1392: افزایش جمعیت زیر خط فقر مطلق جهانی

 در آغاز دولت یازدهم یعنی سال 1392 حدود 0.12 درصد از جمعیت کشور برابر با 92 هزار نفر زیر خط فقر مطلق جهانی بودند. این سهم تا سال 1396 یعنی تا پایان این دولت به 0.27 درصد رسید و در این سال 218 هزار نفر در تامین نیازهای اولیه زندگی خود دچار مشکل بودند. در این دوره سهم جمعیت زیر خط فقر به طور کلی روند با ثباتی را تجربه کرد که ناشی از ثبات کلی شرایط اقتصادی در کشور بود.

 اما از سال 1397 با بی‌ثباتی وضعیت اقتصاد ناشی از خروج آمریکا از برجام و به دنبال آن افزایش شدید نرخ ارز، سهم جمعیت زیر خط فقر نیز افزایش شدیدی یافت به طوری که در سال 1397 از کل جمعیت کشور 0.51 درصد مردم برابر با 418 هزار نفر با معیار جهانی دچار فقر مطلق شدند. این افزایش ادامه پیدا کرد تا جایی که در سال 1399 به بیشترین مقدار آن از سال 1388 برابر با 0.79 درصد یا 658 هزار نفر رسید.

 بنابراین می‌توان گفت افزایش کلی سهم فقر مطلق در سال‌های 1392 تا 1399 ناشی از این بود که مقدار یارانه نقدی تا سال 1397 همچون قبل برابر با 45 هزار تومان باقی مانده بود و متناسب با تورم افزایش نیافته بود، بنابراین کمکی اثر آن در معیشت دهک‌های کم‌درآمد کاهش یافت. از سال 1398 نیز با وجود افزایش مبلغ یارانه نقدی هر نفر به 100 هزار تومان، رشد زیاد نرخ ارز سبب شد اقتصاد شرایط تورمی شدیدی را تجربه کند و از این جهت سهم فقر مطلق در جمعیت کشور نیز افزایش یافت.

 با این حال از سال 1400 سهم جمعیت زیر حد فقر مطلق در کشور کاهش یافت.

سال‌های 1401 – 1400: افزایش یارانه‌های نقدی و کاهش سهم فقر مطلق

 از سال 1400 سهم جمعیت زیر خط فقر مطلق رو به کاهش گذاشت به طوری که در این سال به 0.72 درصد و در سال 1401 به 0.41 درصد رسید. در سال 1401 از کل جمعیت کشور 347 هزار نفر در فقر مطلق به سر می‌بردند.

 علت مهم این کاهش افزایش قابل توجه یارانه‌های نقدی در این سال‌ها به مبلغ 350 هزار تومان است. داده‌ها نشان می‌دهند این افزایش موجب شد قدرت خرید جمعیت کم‌درآمد مقداری افزایش یابد و آن‌ها بتوانند مقداری از نیازهای اساسی خود را تامین کنند. بنابراین در این مدت بخشی از جمعیت زیر خط فقر مطلق جهانی کاهش یافت.

 بنابراین به طور کلی به نظر می‌رسد پرداخت یارانه‌های نقدی نقش مهمی در تامین نیازهای اساسی کم‌درآمدترین خانوارهای کشور دارد به طوری که در سال‌های اخیر سهم جمعیت زیر خط فقر تقریبا در تناسب با این یارانه‌ها تغییر کرده است.