چرخش از داروی آمریکایی به طب چینی؛ نسخه جدید منطقه جواب می‌دهد؟

به گزارش اکوایران، دعوت رسمی هفته گذشته ایران از ملک سلمان، پادشاه عربستان سعودی برای سفر به تهران، یکی از اقدامات متعددی است که اخیراً توسط دو کشور در راستای بهبود آهسته روابط خود انجام شده است. این دو کشور دهه‌ها رقبای سرسختی بوده‌اند، اما پس از امضای توافقنامه‌ای برای ازسرگیری روابط دیپلماتیک در ماه گذشته در پکن، یخ روابط آنها شروع به آب شدن کرده است. این یک پیشرفت دیپلماتیک در بن‌بستی بود که برای بیش از 40 سال، رویدادها و نگرش‌ها را در سراسر خاورمیانه شکل داده است.

دو کشور پس از اعدام یک روحانی برجسته مسلمان شیعه توسط عربستان سعودی در سال 2016، روابط دیپلماتیک خود را به طور کامل قطع کردند. ایران دارای جمعیتی با اکثریت شیعه است و خصومت دو کشور به «جنگ نیابتی» تبدیل شده است. 

سؤالات زیادی در مورد اینکه عربستان سعودی و ایران واقعاً چقدر پیشرفت خواهند کرد تا کینه دیرینه خود را پشت سر بگذارند وجود دارد، اما با توجه به نفوذ شدید هر دو کشور در خاورمیانه و جهان اسلام به طور گسترده‌تر، این نزدیکی می‌تواند تأثیر معنی داری بر طیفی از اختلافات و بحران‌ها داشته باشد.

در زیر نگاهی می‌اندازیم به اینکه چگونه توافق با میانجیگری چین می‌تواند بر منطقه تأثیر بگذارد.

چرخش از داروی آمریکایی به طب چینی

سلمان الانصاری، تحلیلگر سیاسی سعودی به سی‌بی‌اس‌نیوز گفت: دو نوع داروی رایج وجود دارد، داروی آمریکایی و طب چینی. او گفت که سعودی‌ها چهار دهه تلاش کردند تا دولت آمریکا را متقاعد کنند که «بلندپروازی‌های ایران در خاورمیانه» را متوقف کند، اما به نتایجی که دنبال می‌کردند، نرسیدند.

الانصاری گفت: «بنابراین پادشاهی [عربستان سعودی] تصمیم گرفت جهت خود را به سمت طب چینی تغییر دهد. آیا در جلوگیری از گسترش نفوذ ایران در خاورمیانه موفق خواهد بود؟ فقط زمان مشخص خواهد کرد». او گفت که عربستان سعودی این توافق را فرصتی برای ارزیابی تعهدات ایران در قبال صلح خواهد دید.

در این میان شکی وجود ندارد که این میانجی‌گری وجهه چین را در صحنه جهانی به عنوان یک میانجی و دلال قدرت جهانی ارتقا داده است. الانصاری گفت: «چین تنها کشوری است که اهرم فشار قابل توجهی بر ایران دارد. اگر تهران به وعده‌های خود عمل نکند، ایران با یکی از بزرگ‌ترین متحدان خود، یعنی چین به مشکل خواهد خورد.»

آشفتگی داخلی ایران

روابط ایران با عربستان سعودی از زمانی که انقلاب اسلامی در سال 1979 به قدرت رسید، متشنج بوده است. در طول سال گذشته،  ایران با ناآرامی‌های بی‌سابقه‌ای در داخل  مواجه بوده است.

یک کارشناس معتقد است که دیپلماسی بین تهران و ریاض، حتی اگر ثمره محدودی برای روابط دوجانبه آنها داشته باشد، می‌تواند به  ایران کمک کند تا ناآرامی‌ها را پشت سر بگذارند. اردوان خشنود، کارشناس ایرانی سیاست خارجی که در دو دانشگاه در سوئد تدریس می‌کند، گفت: «این واقعیت که ایران و سعودی‌ها اکنون دوباره روابط دیپلماتیک خواهند داشت، جمهوری اسلامی را در این شرایط آشفته تقویت می‌کند. اما این بدان معنا نیست که همه موانع بین دو کشور از بین خواهد رفت.»

به اعتقاد خشنود، ماهیت شدید ایدئولوژیک درگیری دو کشور، دستیابی به آشتی معنادار  را بسیار دشوار خواهد کرد. او گفت: «موانع بین کشورها همچنان وجود خواهد داشت و ممکن است شاهد عملیات‌های مخفیانه علیه یکدیگر، از هر دو طرف باشیم.»

جنگ داخلی یمن

جنگ داخلی یمن همیشه به عنوان یک جنگ نیابتی بین عربستان سعودی و ایران تلقی شده است. سعودی‌ها ائتلاف نظامی منطقه‌ای را رهبری می‌کنند که با جنبش شورشیان حوثی یمن که مورد حمایت ایران است، می‌جنگند. در حالی که دیپلماسی جدید بین قدرت‌های منطقه‌ای می‌تواند آتش‌بس شکننده‌ای را که از سال گذشته درگیری‌ها را آرام کرده است، تقویت کند امّا افراد کمی معتقدند پایان قطعی جنگ نزدیک است و برخی نگران هستند که حتی بدتر شود.

ندوه الدوساری، کارشناس ارشد غیر مقیم پروژه دموکراسی خاورمیانه، به سی‌بی‌اس گفت: «این اشتباه است که فرض کنیم نزدیکی عربستان و ایران به پایان جنگ در یمن منجر می شود. در حال حاضر هدف عربستان این است که خود را از آشفتگی یمن که به ایجاد آن کمک کرده است، رهایی بخشد.»

الدوساری گفت: «از آنجایی که عربستان سعودی نه تنها در بازگرداندن دولت یمن و پایان دادن به قیام حوثی‌ها با زور طی 9 سال گذشته شکست خورده، بلکه به دلیل نقشی که در جنگ دارد مورد حمله مستقیم قرار گرفته است، این پادشاهی احتمالاً دولت یمن را تحت فشار قرار خواهد داد تا توافق با حوثی‌ها را بپذیرد تا حداقل بحران را مهار کند.»

الدوساری گفت که این عملاً «اعطای رسمیت سیاسی به حوثی‌ها در ازای دریافت تضمین برای توقف حملات موشکی آنها علیه عربستان سعودی و مهار بحران یمن به عنوان یک جنگ داخلی است».

این ممکن است در کوتاه مدت به عربستان سعودی کمک کند، اما کمک چندانی به مردم یمن نخواهد کرد زیرا آنها بحران انسانی وحشتناک ناشی از جنگ را تحمل می‌کنند.الدوساری گفت: «حوثی‌ها اسلحه جمع کرده‌اند و نیروهای خود را تغییر مکان داده اند. جنگ با آنها تمام نشده است و این معامله قصد تغییر این واقعیت را ندارد. یمن هنوز وارد شدیدترین مرحله درگیری خود نشده است.»

اسرائیل و عربستان سعودی

ایران و عربستان سعودی نقش مهمی در شکل‌دهی به چشم‌انداز سیاسی خاورمیانه از جمله روابط اسرائیل با همسایگان عرب خود ایفا کرده‌اند -روابطی که رهبران اسرائیل در سال‌های اخیر به دنبال بهبود آن بوده‌اند.

عربستان سعودی و اسرائیل در مخالفت با برنامه هسته‌ای ایران و مهار نفوذ منطقه‌ای آن، یک هدف مشترک دارند. مائیر جاوندانفر، کارشناس مسائل منطقه، به سی‌بی‌اس نیوز گفت که این امکان وجود دارد که ایران و سعودی‌ها اکنون بتوانند اختلافات خود را راحت‌تر مدیریت کنند، اما بعید است که توافق آنها تأثیر عمده‌ای بر تلاش‌ها برای عادی‌سازی روابط اسرائیل با عربستان سعودی داشته باشد.

او گفت، با این حال، می‌تواند به همکاری بیشتر اسرائیل و سعودی‌ها برای مقابله با نفوذ ایران در منطقه منجر شود.او گفت: «فکر می‌کنم دو طرف [اسرائیل و عربستان سعودی] در پشت پرده با هم همکاری خواهند کرد... و بر آنچه ایران در منطقه انجام می‌دهد، نظارت خواهند کرد.»

بحران لبنان

تخمین زده می‌شود که 75 درصد از جمعیت لبنان در فقر به سر می‌برند. این کشور به سقوط نظام مالی نزدیک شده  و در حال حاضر رئیس‌جمهور ندارد، زیرا احزاب سیاسی اصلی آن نمی‌توانند در مورد مسیری رو به جلو برای برگزاری انتخابات ملی جدید به توافق برسند.

نظام سیاسی منحصربه‌فرد و فوق‌العاده پیچیده لبنان مدت‌هاست که با تقسیم‌بندی‌های فرقه‌ای شکل گرفته است، با گروه شیعی حزب‌الله، مورد حمایت ایران در یک طرف و سعودی‌ها و سیاستمداران سنی در سوی دیگر.

بنابراین، آیا گرم شدن روابط عربستان و ایران می‌تواند به پایان دادن به بن بست و کارکرد مجدد دولت لبنان و شاید حتی پر کردن خلاء ریاست جمهوری آن کمک کند؟

تحلیلگران معتقدند این داستان سریع پیش نخواهد رفت.جوزف باهوت، مدیر موسسه ایسام فارِس در دانشگاه آمریکایی بیروت، گفت: «این نزدیکی - هنوز دقیقاً یک توافق نیست - به معنای پایان دادن به رقابت، تنش یا حتی اصطکاک بین عربستان سعودی و ایران نیست، بلکه هدف آن تنظیم آن است. تا زمانی که ایران و عربستان سعودی به طور آشکار و مستقیم به این موضوع رسیدگی نکنند، همه احزاب محلی در لبنان به احتمال زیاد بر مواضع و نامزدهای پیشین خود باقی خواهند ماند.

تقسیمات داخلی عراق

عراق نقش مهمی در تسهیل آشتی نوپای ایران و عربستان سعودی ایفا کرد و پایتخت این کشور، بغداد، میزبان پنج دور مذاکرات بین مقامات ایرانی و سعودی بود. این گفتگوها مستقیماً در 10 مارس 2023 به امضای پیمانی در پکن برای احیای روابط دیپلماتیک دو کشور منجر شد.

عراق به در کنار هم قرار دادن این دو دشمن دیرینه علاقه مند بود؛ رقابت فرقه‌ای چند دهه‌ای بین ایران و عربستان سعودی به اندازه هر جای دیگری، بر عراق تاثیر گذاشته است.

مسلمانان سنی و شیعه عراق برای دهه‌ها برای نفوذ سیاسی در بغداد جنگیده‌اند و رهبری ایران مدت هاست که بر جناح‌های قدرتمند شیعه عراق تسلط زیادی داشته است. این تقسیم بندی موضوع اصلی منازعات پس از تهاجم ایالات متحده و سرنگونی صدام حسین بود، که این کشور را برای دو دهه مشغول کرده است.

راشا العقیدی ، تحلیلگر عراقی و معاون سردبیر خاورمیانه در مجله خطوط جدید، گفت: «با تشدید نشدن خصومت عربستان و ایران، این امید وجود دارد که فرقه‌گرایی در هر دو کشور، نسبت به اقلیت‌های فرقه‌ای آنجا، کاهش یابد و تأثیر مثبتی بر تنش‌های فرقه ای در عراق داشته باشد».

العقیدی گفت که یکی دیگر از مزایای آشتی عربستان و ایران برای عراق، هر چند نمادین، «بازگشت عراق به مرکز ژئوپلیتیک است – نه به عنوان یک درد سر، بلکه به عنوان یک حلال مشکل. این به عراق اهرم بزرگی در صحنه منطقه‌ای و بین المللی می‌دهد».