گزارش اکونومیست از مذاکرات ایران و آمریکا؛ نشانه‌های پیشرفت را کجا می‌توان دید؟

در پنج سال گذشته، از زمانی که دونالد ترامپ آمریکا را از پیمان هسته‌ای 2015 با ایران خارج کرد، روسای جمهور آمریکا به دنبال معامله جدیدی با دشمن قدیمی خود بوده‌اند. ترامپ، رئیس جمهور وقت، پیش‌بینی کرد که تحریم‌های شدید، ایران را مجبور به امضای «توافقی جدید و پایدار» می‌کند. دولت جو بایدن، قول دیپلماسی هوشمندانه‌ای را داد تا توافقی «طولانی‌تر و قوی‌تر» ایجاد کند.

به گفته اکونومیست، این تلاش‌ها در حال رفتن به سمت یک نتیجه «غیر رضایت‌بخش» هستند. ایران به جای تلاش برای ایجاد توافقی دیگر، اورانیوم بیشتری را با خلوص بالاتر از همیشه غنی‌سازی کرده است: این کشور در آستانه گریز هسته‌ای قرار دارد. آمریکا که به توقف این پیشرفت‌ها نیاز دارد، می‌خواهد بر سر یک تفاهم ضمنی مذاکره کند که در نتیجه آن، پول در اختیار ایران بگذارد تا در عوض تهران فرایند هسته‌ای خود را در جایی که هست متوقف کند.

در دسترس‌ترین معامله

این با پیمان سال 2015، برنامه جامع اقدام مشترک (jcpoa) که محدودیت‌های سختی را برای غنی‌سازی اورانیوم ایران وضع می‌کرد، فاصله زیادی دارد. با این حال، این احتمالاً بهترین معامله‌ای است که در حال حاضر در دسترس است، و کشورهای عرب که نیازمند اجتناب از بحران هستند، آن را تحمل خواهند کرد (اگرچه به سختی از آن استقبال می‌شود).

واضح‌ترین تصویر از پیشرفت ایران را می‌توان در گزارش ماه مه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ناظر هسته‌ای سازمان ملل یافت. آژانس ادعا کرده است که ایران 114 کیلوگرم اورانیوم غنی شده با خلوص 60 درصد انباشته کرده است، سطحی که به گفته اکونومیست هیچ استفاده غیرنظامی ندارد. این میزان در صورت پالایش بیشتر به سطح 90 درصد، برای تولید حداقل دو بمب اتم کافی است.

در فردو، یک تأسیسات مستحکم ساخته شده در داخل کوه، بازرسانی که نمونه‌های محیطی را آزمایش کرده‌اند، آثاری از اورانیوم غنی‌شده با خلوص 83.7 درصد پیدا کردند. ایران آن را ناشی از یک نقص سخت افزاری لحظه‌ای دانست و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هیچ مدرکی دال بر اینکه ایران ذخایری از چنین اورانیوم فوق غنی شده‌ای را جمع آوری کرده است، پیدا نکرد. با این حال، این کشف شوک‌آمیز بر فوریت تلاش‌های دیپلماتیک افزود.

«معامله محقر»

این معامله در حال ظهور «محقر» خواهد بود. ایران قول خواهد داد که بیش از آستانه 60 درصد غنی سازی نکند، اگرچه مجبور نیست ذخایر اورانیوم فعلی خود را کاهش دهد. به ادعای اکونومیست، ایران اکنون 4385 کیلوگرم اورانیوم در سطوح مختلف خلوص دارد، در مقایسه با شرایط برجام که آن را به تنها 300 کیلوگرم از این ماده در سطح 3.67 درصد محدود می‌کرد. صحبت‌های خوش بینانه‌ای وجود دارد مبنی بر اینکه ایران وعده‌هایی غیرمرتبط با برنامه هسته‌ای خود داده است. تهران ممکن است حداقل سه شهروند ایرانی آمریکایی را که سال‌ها به اتهامات ادعایی بازداشت شده بودند، آزاد کند.

آمریکا در ازای آن منابع مالی به تهران ارائه می‌کند. تحریم‌ها بر صنعت نفت ایران آن طور که در چارچوب برجام اتفاق افتاد لغو نمی‌شوند، اما واشنگتن آنها را با شدت کمتری اجرا خواهد کرد. همچنین احتمالاً قرار است سرمایه‌های مسدود شده ایران در خارج از کشور، مانند 7 میلیارد دلار درآمد نفتی گیر افتاده در کره جنوبی را آزاد کند. این یک تزریق ارز خوشایند برای حکومتی است که با تورم بالا مواجه است و با آثار ماه‌ها اعتراض در سال گذشته دست و پنجه نرم می‌کند.

همه اینها در ماه‌های اخیر در مذاکرات غیرمستقیم، برخی در عمان -که یک دهه پیش میزبان اولین نشست‌های آزمایشی درباره برجام بود- مورد بحث قرار گرفته است. آمریکا اصرار دارد که برای صحبت از توافق زود است. وزارت امور خارجه در 14 ژوئن گفت: «شایعات در مورد توافق هسته‌ای، موقت یا غیرموقت، نادرست و گمراه کننده است.» اما دیپلمات‌ها این انکارها را به‌مثابه بازی زبانی برای مخاطبان در کنگره می‌دانند.

قانونی که در سال 2015 تصویب شد، دولت را ملزم می‌کند تا هرگونه توافق هسته‌ای با ایران را برای بررسی به کنگره ارائه کند. جمهوری خواهان مطمئناً با یک توافق جدید مخالفت خواهند کرد و حتی بسیاری از دموکرات‌ها از توافقی که ایران را با ذخایر اورانیوم غنی شده با سطح بالا باقی می گذارد، مخالفت خواهند کرد. دولت بایدن نمی‌خواهد در آستانه انتخابات سال آینده، خطر یک شکست شرم آور از قانونگذاران را بپذیرد.

نشانه‌های پیشرفت

به عبارت دیگر، هیچ «قراردادی» در کار نخواهد بود – نه چیزی مانند برجام، یک سند 159 صفحه‌ای که توسط جمعی از وزرای خارجه امضا شده است. در عوض ممکن است یک تفاهم بی‌سر و صدا و غیررسمی وجود داشته باشد. اگر ایران زندانیان آمریکایی را آزاد کند و آژانس گزارش دهد که تهران انباشت اورانیوم غنی شده در سطح بالا را متوقف کرده است، نشانه‌‌ای از پیشرفت مذاکرات خواهد بود. هر حرکتی که فشار بر اقتصاد ایران را کاهش دهد، نیز همینطور. در اوایل ماه جاری، آمریکا به عراق معافیت داد تا 2.8 میلیارد دلار بدهی گاز و برق خود را به ایران بپردازد، که قبلاً به دلیل تحریم‌ها مسدود شده بود.

پس از آن مسئله نفت است. کپلر، یک شرکت تحلیلگر داده، تخمین می‌زند که صادرات نفتی ایران از کمتر از یک میلیون بشکه در روز در سال گذشته به بیش از 1.5 میلیون بشکه در روز در حال حاضر افزایش یافته است. این بالاترین سطح در پنج سال اخیر است، اگرچه هنوز بسیار کمتر از 2.7 میلیون بشکه در روز صادر شده توسط ایران در اواسط سال 2018 است، درست قبل از اینکه آقای ترامپ برجام را کنار بگذارد. بیشتر این نفت با تخفیف فروخته می‌شود و با دردسر زیاد، از طریق کشورهای ثالث با «ناوگان نفت‌کش‌های شبح» به چین ارسال می‌شود. چنین معاملاتی از نظر فنی با تحریم‌های آمریکا مغایرت دارد، اما این در صورتی است که آمریکا زحمت اجرای آنها را به خود بدهد.

در سال‌های گذشته، چنین شرایطی می‌توانست دوستان آمریکا را در خاورمیانه خشمگین کند. آنها امروز ممکن است کمتر با آن دشمنی کنند. در ماه مارس، عربستان سعودی و ایران به طور غیرمنتظره‌ای برای بازگرداندن روابط دیپلماتیک خود پس از یک وقفه هفت ساله به توافق رسیدند. وزیر امور خارجه عربستان در ماه جاری برای گفت‌وگو به تهران رفت، اولین دیدار از این نوع از سال 2006. پس از سال‌ها جنگ نیابتی با ایران، سعودی‌ها اکنون خواهان آرامش در منطقه هستند تا بتوانند بر برنامه‌های بلندپروازانه خود برای ساختن یک اقتصاد پسا نفتی تمرکز کنند. حتی کوچکترین توافق بین آمریکا و ایران خطر درگیری را کاهش می‌دهد.

بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، برنامه هسته‌ای ایران را به موضوعی تعیین کننده در دوران حکومت طولانی مدت خود تبدیل کرده است. او در این ماه گفت که با هرگونه «توافق کوچک» میان آمریکا و ایران مخالف است. با این حال، او نیز به طور غیرمعمولی انتقادات کمتری را علیه این گفت‌وگوها مطرح کرده است. نتانیاهو معتقد است که بایدن در تلاش برای دستیابی به یک توافق جداگانه با عربستان سعودی که منجر به به رسمیت شناخته شدن اسرائیل توسط این کشور می‌شود، جدی است. این امر می‌تواند تاثیر بسزایی در کاهش آسیب‌های توافق آمریکا-ایران داشته باشد.

استقبال از توافقی که ایران را در نزدیکی آستانه هسته‌ای رها می‌کند، برای غرب سخت است، اما یافتن جایگزین نیز دشوار است. اکونومیست معتقد است حاکمان محافظه کار ایران تمایلی به مذاکره با آمریکا ندارند، چه رسد به توافق جامعی که ترامپ ممکن است (دوباره) در 18 ماه آینده آن را پاره کند. حملات نظامی به تاسیسات هسته‌ای ایران، که هم آمریکا و هم اسرائیل به آن تهدید کرده‌اند، می‌تواند منطقه را وارد جنگ کند. یک معامله کوچک ممکن است فقط برای آمریکا زمان بخرد- اما در حال حاضر ممکن است بهترین انتخاب موجود باشد.