پوتین در آغوش شی؛ شکست تلاش‌های واشنگتن برای جدایی در ازدواج مصلحتی مسکو و پکن

به گزارش اکوایران، هفتۀ گذشته، درون تالار بزرگ خلق، رهبر اکثریت سنا، چاک شومر، از شی جین‌پینگ خواست از رئیس‌جمهور روسیه، ولادیمیر پوتین، فاصله بگیرد و ادعا کرد پوتین، فردی منفور در غرب، مانع تحقق بلندپروازی‌های چین است.

آغوش باز برای پوتین

به نوشته برایان اسپیگل و جیمز تی. آردی در وال‌استریت ژورنال، چین، به‌جای گوش دادن به این توصیه، در روز سه‌شنبه با آغوشی باز پذیرای پوتین بود. این نخستین سفر بین المللی رهبر روسیه پس از مواجهه با اتهام انجام جنایت جنگی در جنگ اوکراین از جانب دیوان کیفری بین المللی است.

صبح سه‌شنبه پوتین با هواپیما به پایتخت چین رسید و رسانه‌های حکومتی هم او را نشان دادند که روی باند فرودگاه برای استقبال از او فرش قرمز پهن کرده‌اند و با وزیر تجارت چین، وانگ ونتائو، به گرمی دست می‌دهد.

این حجم از دیپلماسی در پایتخت چین طی دو هفتۀ گذشته نشان می‌دهد که در حالی که حدود 20 ماه از آغاز جنگ اوکراین می‌گذرد، ایالات متحده در ایجاد شکاف میان مسکو و پکن موفق نبوده است.

پیوندهای تجاری روسیه و چین در حال افزایش‌اند، برای نمونه، شرکت‌های چینی فناوری‌هایی، از جمله نیمه‌هادی‌ها و دستگاه‌های صنعتی، را به روسیه می‌فروشند که به دلیل تحریم‌های ایالات متحده نمی‌تواند از جای دیگری تهیه کند. در همین حال، چین بخش عظیمی از نفت و گاز روسیه را وارد می‌کند و به این ترتیب کمک می‌کند خزانۀ این کشور پر شود.

این هفته، پوتین در پکن است تا از ابتکار کمربند و جادۀ شی حمایت کند که طی یک دهۀ گذشته با استفاده از راه‌آهن، بندر و دیگر پروژه‌ها نفوذ اقتصادی چین را در جهان گسترش داده است. مسئولان ایالات متحده به این ابتکار چینی بدبینند و بخشی از این بدبینی به دلیل سطوح بالای بدهی است که پکن در بعضی از کشورهای حاضر در این ابتکار به وجود آورده است.

دموکراسی؛ دشمن مشترک

در حالی که چین و ایالات متحده به دنبال نزدیک شدن به یکدیگرند و صحبت از نشست سرانی میان شی و رئیس‌جمهور بایدن در ماه آینده در کالیفرنیا مطرح است، دیدار این هفتۀ پوتین از پکن، همکاری روسیه و چین را، علیرغم اختلافات راهبردی، ایدئولوژیک و تاریخی، در مقابل فشار غرب تقویت می‌کند.

گوگوانگ وو، از اعضای ارشد انستیتو سیاسی اجتماعی آسیا، گفت برای روسیه و چین «دموکراسی یک دشمن مشترک است.»

حالا با جنگ میان اسرائیل و حماس، روابط بسیار پیچیدۀ میان روسیه، چین و ایالات متحده -سه قدرت هسته‌ای با مجموعه‌ای پراکنده از منافع- پیچیده‌تر می‌شود، بحرانی که ممکن است خاورمیانه را در خود غرق کند.

در حالی که ایالات متحده از اسرائیل حمایت کرده است، پوتین سیاست‌های ایالات متحده در خاورمیانه را عامل خشونت دانسته است. چین بابت مرگ غیرنظامیان ابراز تأسف کرده است، اگرچه وزیر امور خارجه، وانگ یی، واکنش اسرائیل را نقد کرد و گفت فراتر از دفاع از خود بوده است.

قربانی خطاهای ژئوپولتیکی

شی، یک دهه قبل و هم‌زمان با معرفی ابتکار کمربند و جاده، گفت که این ابتکار به سود کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه است. حضور پوتین در نشست سران سال گذشته، در حالی که بسیاری از رهبران غربی در کشورهای خودشان ماندند، به‌خوبی نشان می‌دهد که این ابتکار روز به روز بیشتر قربانی خطاهای ژئوپولتیکی مانند روابط خارجی چین می‌شود.

دیوید سَکس، از پژوهشگران مطالعات آسیای در شورای روابط خارجی، گفت «چین امیدوار بود با استفاده از ابتکار کمربند و جاده در اروپای غربی تأثیرگذار باشد، در اتحادیۀ اروپا شکاف بیندازد و فصلی نو را در روابط فرا اقیانوس اطلس چین باز کند. اما حمایتش از روسیه این هدف را تضعیف کرده است و حالا کشورهای اروپای غربی شدیداً به چین مشکوکند.»

این بیگانگی چین از غرب برای پکن مهم است چون چین همچنان سالانه صادرات بسیار زیادی به ایالات متحده و اروپا دارد و حفظ تجارت نیازمند روابط دیپلماتیک پایدار است.

از سوی دیگر، روسیه با این خطر مواجه است که طی زمان، چین بر جایگاه روسیه به‌عنوان یک قدرت ژئوپولتیک سایه بیندازد. مثلاً کمربند و جاده به دنبال گسترش نقش چین در حوزۀ نفوذ سنتی روسیه در آسیای مرکزی است.

پوتین این نگرانی‌های بالقوه را مردود دانسته است و اخیراً به گزارشگران می‌گوید که این ابتکار چینی می‌تواند در کنار برنامه‌های توسعۀ تحت حمایت روسیه نقشی مولد داشته باشد.

پوتین گفت «هیچ تضادی وجود ندارد. برعکس، این دو برنامه هم‌افزایی هم دارند.»

ازدواج مصلحتی 

 اما حتی اگر روسیه می‌خواست با برنامه‌های چین مخالفت کند، اهرم فشار پوتین بر شی بسیار کمتر از قبل است. تحریم‌های ایالات متحده و متحدانش باعث انزوای روزافزون اقتصاد روسیه شده است و بر اهمیت تجارت با پکن برای مسکو افزوده است.

در نه ماه ابتدایی سال جاری، تجارت چین و روسیه به 176 میلیارد دلار رسید، عددی که بر اساس داده‌های گمرک چین افزایشی حدوداً 30 درصدی نسبت به نقطۀ مشابه سال پیش داشته است. پوتین می‌گوید که امیدوار است این عدد تا پایان سال به 200 میلیارد دلار برسد.

بعضی تحلیلگران رابطۀ پوتین و شی را ازدواج مصلحتی نامیده‌اند و هر دو این کشورها به دلیل فشار از جانب غرب، به یکدیگر نزدیک شده‌اند و به هم اعتماد پیدا کرده‌اند.

الیزابت ویشکین، پژوهشگر ارشد مرکز تحلیل‌های دریانوردی در آرلینگتونِ ویرجینیا گفت «هر کدام از آنان سهمی در تقویت دیگری دارند.»

بدون شک، چین خواهان روابطی پایدار با ایالات متحده است و شی بارها این مسئله را تکرار کرده است. این مسئله بعضی از محدودیت‌های همکاری روسیه و چین را نشان می‌دهد، از جمله اینکه مسئولان ایالات متحده می‌گویند چین تمایلی ندارد برای جنگ در اوکراین به روسیه سلاح بدهد. مقامات آمریکایی بارها به چین هشدار داده‌اند چنین نکند.

و علیرغم مانورهای نظامی مشترک مهم اخیر روسیه و چین، تحلیلگران می‌گویند هر دو طرف چیز خاصی نشان نداده‌اند که چگونه همکاری‌های نظامی‌شان به آنان اجازه خواهد داد در یک جنگ همکاری بهتری با هم داشته باشند.

امیدوار به آینده؟

ماهیت و لحن دیدار میان شی و پوتین در این هفته مورد بررسی دقیق تحلیگران قرار خواهد گرفت تا بفهمند چین دربارۀ این رابطه چه فکری دارد. این زمان‌بندی بسیار مهم است چون هم‌زمان با اوج گرفتن جنگ در خاورمیانه، مقامات ایالات متحده و چین روی دیدار بالقوۀ شی و بایدن در ماه آینده کار می‌کنند.

مسئولان ایالات متحده، از جمله سفیر نیکولاس برنز، علیرغم گرمای روابط چین و پوتین، دربارۀ روابط ایالات متحده و چین خوش‌بین هستند.

به‌دنبال دیدار هفتۀ گذشتۀ شی در تالار بزرگ خلق، که برنز همراه با شومر و گروهی از سناتورهای دو حزب در آن شرکت داشت، سفیر ایالات متحده گفت بعضی از عمیق‌ترین صحبت‌های چند وقت گذشته میان مسئولان ایالات متحده و چین انجام شده است.

شومر گفت «کنار پوتین ایستادن چین به توانایی این کشور برای تبدیل شدن به رهبری جهانی آسیب می‌زند و حمایت از پوتین به جایگاه چین در جهان آسیب می‌زند.»

شومر در پاسخ به اینکه آیا چنین حرفی برای شی مهم است یا خیر گفت «ظاهراً توجه می‌کرد.»