به گزارش اکوایران، به رغم ادامه حمله اسرائیل به غزه، جنگ در خاورمیانه هنوز شروع نشده است. متحدان ایران خویشتنداری نسبی از خود نشان داده‌اند و هیچ‌کس تمایلی به تشدید کامل درگیری ندارد. با این حال، یک گام اشتباه می‌تواند جرقه برافروختن آتش گسترده‌تری را بزند.

فوران درگیری در میانه موج دیپلماتیک

به نوشته المانیتور، در حال حاضر، انصارالله یمن رگباری از موشک‌های بالستیک و پهپادها را به سوی اسرائیل پرتاب کرده‌ و اخیرا یک کشتی را در دریای سرخ توقیف کرده‌اند. همزمان، گروه‌های مقاومت در سوریه و عراق تقریبا به طور روزانه از حملات به مواضع آمریکا در این کشورها خبر می‌دهد.

با این حال، بحران کنونی در منطقه‌ای اتفاق می‌افتد که اخیراً شاهد موجی از تحرکات دیپلماتیک بوده است. در توافق ابراهیم در سال 2020، امارات و بحرین با اسرائیل به توافقاتی دست یافتند. عربستان سعودی در حال بررسی عادی سازی روابط با اسرائیل، -مشروط به پیمان دفاعی ایالات متحده و برنامه هسته‌ای غیرنظامی- بود. در همین سال، رقبای دیرینه، عربستان سعودی و ایران، پس از توافقی با میانجیگری چین، روابط دیپلماتیک خود را از سر گرفتند. مذاکراتی بین عربستان سعودی و حوثی‌های مورد حمایت ایران برای حل مناقشه هشت ساله در یمن در جریان است. در سال 2021، عربستان سعودی، امارات، بحرین و مصر به محاصره قطر پایان دادند و روابط دیپلماتیک خود را احیا کردند. علاوه بر این، عربستان سعودی تمایل خود را برای میانجی‌گری در درگیری‌های جاری در اوکراین و در سودان ابراز کرده است.

نفوذ محدود بر اسرائیل

افزایش فعالیت‌های دیپلماتیک این امید را ایجاد کرد که کشورهای خلیج فارس می‌توانند بر کارزار اسرائیل تأثیر بگذارند و از یک جنگ منطقه‌ای گسترده‌تر جلوگیری کنند. به هر حال، آن‌ها اکنون کانال‌های ارتباطی رسمی با اسرائیل و ایران دارند که از گروه‌های معارض با اسرائیل حمایت می‌کند، از جمله حماس و حزب‌الله لبنان. این پیش بینی وجود داشت که عربستان سعودی اسرائیل را برای کاهش تنش تحت فشار قرار دهد.

کریستین اولریخسن، کارشناس خلیج فارس در موسسه سیاست عمومی بیکر دانشگاه رایس، گفت: «عربستان سعودی می‌تواند امید به زنده نگه داشتن چشم انداز توافق عربستان و اسرائیل را [به عنوان اهرم] به کار گیرد.»

با این حال، رویدادهای اخیر نشان داده است که توان میانجیگری خلیج فارس از ابتدا ضعیف بوده و بدون آمریکا نمی‌تواند موفق شود. به غیر از قطر، کشورهای عربی خلیج فارس تا حد زیادی اقدامات خود را به درخواست برای آتش بس محدود کرده‌اند و کمترین سطح از نفوذ بر اسرائیل را نشان می‌دهند.

به نظر می‌رسد کشورهای خلیج فارس همچنین تمایلی به مداخله در مناقشه ندارند، زیرا درگیری هنوز به منطقه آن‌ها تسری پیدا نکرده است.

دو نگرانی بزرگ

درخواست‌های آن‌ها برای آتش‌بس ناشی از دو نگرانی اصلی است. اول، آن‌ها می‌ترسند که رویارویی ایالات متحده و ایران به جنگ‌های نیابتی در منطقه آن‌ها تبدیل شود. الهام فخرو، یکی از همکاران برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در چتم هاوس، گفت: «هیچ یک از کشورهای خلیج فارس خواهان درگیری منطقه‌ای گسترده‌تر نیستند. به همین دلیل است که همه آن‌ها خواستار آتش‌بس فوری هستند.»

دوم، آن‌ها خشم مردم عرب خود را که از کشتار غیرنظامیان فلسطینی توسط اسرائیل در غزه ناشی شده است را می‌بینند. این خشم می‌تواند جرقه اعتراضات گسترده‌ای را برانگیزد که می‌تواند به تظاهرات ضد رژیم تبدیل شود.

کشورهای خلیج فارس اکنون اسرائیل را محکوم می‌کنند، اما در شش سال گذشته موضوع فلسطین را نادیده گرفته و به دنبال معامله با اسرائیل بوده‌اند. فخرو می‌گوید: «آشتی‌های منطقه‌ای متعددی در جریان بوده است، اما هیچ‌کدام بین طرف‌های اصلی قدیمی‌ترین درگیری منطقه، یعنی اسرائیل و فلسطینی‌ها، صورت نگرفته است و توافق ابراهیم در عمل فلسطینی‌ها را از تمرکز دیپلماسی منطقه‌ای آمریکا دور کرد».

قطر به دلیل روابطش با حماس به عنوان موثرترین میانجی منطقه‌ای ظاهر شده است. این کشور کوچک خلیج فارس در تلاش است تا توافقی را برای آزادی همه غیرنظامیان اسرائیلی که از 7 اکتبر در دست حماس هستند، از جمله زنان، کودکان و بزرگسالان، برقرار کند. حماس دو گروگان آمریکایی را در 20 اکتبر و دو زن اسرائیلی را چند روز پس از آن آزاد کرد. شیخ تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر همچنین سفری منطقه‌ای را به امارات، مصر و عربستان سعودی، برای گفتگو در مورد غزه آغاز کرد.

علاوه بر این، رهبران عرب و مسلمان، از جمله ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران، در نشستی در عربستان سعودی در 11 نوامبر شرکت کردند و در فراخوان‌های خود برای آتش بس و ارائه بدون قید و شرط کمک‌های بشردوستانه به منطقه تحت محاصره همصدا شدند.

سستی اتحادها

اما این تلاش‌ها به تنهایی نمی‌تواند اسرائیل را متقاعد کند که تنش را کاهش دهد یا از وقوع یک جنگ منطقه‌ای گسترده‌تر جلوگیری کند. در واقعیت، اتحادهای تازه تشکیل شده به اندازه کافی قوی نیستند که بتوانند یک درگیری منطقه‌ای را متوقف کنند یا به اسرائیل فشار بیاورند. قطر حتی برای تبدیل مذاکرات زندانیان به یک طرح آتش بس با مشکل مواجه بوده است.

عبدالله بابود، کارشناس امور خلیج فارس و استاد دانشگاه واسدا توکیو، گفت: «این [روابط جدید] هنوز آزمایشی است و برخی از آنها در یک دوره آزمون قرار دارند».

در حالی که ایران و عربستان سعودی کانال‌های ارتباطی را باز کرده‌اند، ممکن است برای بازدارندگی از متحدان ایران برای حمله به مواضع آمریکا کافی نباشد. گفتگوها بین حوثی‌ها و عربستان برای پایان دادن به درگیری‌ها در یمن ادامه دارد، اما فقدان توافق آتش‌بس هم‌چنان تهدیدی نظامی برای پادشاهی و فراتر از آن محسوب می‌شود. حزب‌الله با خویشتن‌داری عمل می‌کند، اما حسن نصرالله، دبیرکل این گروه، آمادگی خود را برای تشدید تنش در صورت ادامه حملات اسرائیل اعلام کرد، که تمام لبنان را وارد معارضه خواهد کرد. عمان، یک میانجی مهم خلیج فارس، تنها در صورت درخواست هر دو طرف توافقات را تسهیل می‌کند.

اولریشسن می‌گوید: «کشورهای خلیج‌فارس مکانیسم‌هایی برای حل مسائل منطقه‌ای ایجاد نکرده‌اند که گام منطقی بعدی برای احیای روابط است. آن‌ها هنوز در مراحل اولیه هستند.»

هم‌چنین عدم تمایلی به مداخله وجود دارد. امارات و بحرین با وجود داشتن کانال‌های ارتباطی رسمی با اسرائیل، هر دو تصمیم گرفته اند نسبتاً منفعل بمانند. بحرین در اقدامی نمادین اعلام کرد که سفیر این کشور در اسرائیل به منامه بازگشته است، اما اسرائیلی‌ها ادعا می‌کنند که روابط آن‌ها همچنان برقرار است. امارات نشان داده است که می‌خواهد روابط دیپلماتیک خود را با اسرائیل حفظ کند. در همین حال، ریاض همچنان میزبان مجامع اقتصادی است. پادشاهی تصمیم گرفته است تا مذاکرات خود با اسرائیل را تا پس از جنگ غزه به تعویق بیندازد، که نشان می‌دهد نمی‌خواهد اسرائیل را برای آتش بس تحت فشار قرار دهد.

جلوگیری از جنگ منطقه‌ای

با توجه به این که درگیری هنوز باعث یک جنگ تمام عیار در خلیج فارس نشده است، این کشورها اکنون محاسبه می‌کنند که تشدید درگیری ممکن است دیگر قریب الوقوع نباشد و سیاست‌های عدم مداخله آن‌ها را شکل داده است. بابود گفت: «اکنون که چشم انداز جنگ منطقه‌ای کاهش یافته است، کشورهای خلیج فارس احساس راحتی بیشتری می‌کنند.»

بابود گفت که این موضع تا حدی تحت تأثیر استقرار دو ناو هواپیمابر ایالات متحده در منطقه است -که نشان می‌دهد ایالات متحده برای تأمین امنیت متحدانش در صورت شعله‌ور شدن اوضاع آماده است.

نکته مهم دیگر این است که کشورهای عربی خلیج فارس به طور کلی با حماس، به دلیل ایدئولوژی اخوان المسلمین و روابطش با ایران، مخالف هستند. به این دلایل، کشورهای حاشیه خلیج فارس ممکن است ترجیح دهند که در حاشیه مناقشه باقی بمانند، زیرا آن‌ها همچنان به تکرار درخواست‌ها برای آتش‌بس، برای جلب رضایت افکار عمومی داخلی ادامه می‌دهند.

خطر یک اشتباه محاسباتی

اما خطر یک جنگ گسترده‌تر در خاورمیانه از بین نرفته است. یک اشتباه محاسباتی، مانند حمله موشکی گسترده به اسرائیل یا کشته شدن پرسنل نظامی آمریکایی در سوریه، عراق یا خلیج فارس، می‌تواند منجر به درگیری ناخواسته شود.

تنها بازیگری که می‌تواند به طور موثر بر اسرائیل فشار بیاورد تا به آتش‌بس متعهد شود، ایالات متحده است. فخرو گفت: «تا زمانی که آمریکا تصمیم نگیرد که برای اقدامی که تاکنون از انجام آن امتناع کرده است تلاشی کند، خلیج فارس اهرم محدودی دارد.»

در نهایت، میانجیگری کشورهای خلیج فارس بدون فشار مضاعف ایالات متحده بر اسرائیل کافی نیست. در چنین صورتی، ایالات متحده می‌تواند از کانال‌های ارتباطی جدید میان کشورهای عربی خلیج فارس و متحدان ایران در منطقه استفاده کند تا اطمینان حاصل شود که اوضاع تشدید نمی‌شود. این کار دشواری است، اما دولت بایدن نمی‌خواهد ایالات متحده را وارد درگیری دیگری در خاورمیانه کند که پایانی برای آن وجود ندارد.