آمریکا و متحدانش در وحشت از حمله اتمی پوتین؛ چگونه جهان از آرماگدون هسته‌ای نجات یافت؟

به گزارش اکوایران، دو مقام ارشد دولت بایدن به سی‌ان‌ان گفتند که در اواخر سال ۲۰۲۲، ایالات متحده با جدیت برای حمله اتمی روسیه به اوکراین با آماده شد که می‌توانست اولین حمله هسته‌ای از زمان انداختن بمب‌های اتمی بر روی هیروشیما و ناکازاکی نزدیک به هشتاد سال پیش باشد.

به گفته این مقامات، دولت بایدن به طور خاص نگران این بود که روسیه از یک سلاح هسته‌ای تاکتیکی یا میدانی استفاده کند.

جیم اسکیتو، خبرنگار سی‌ان‌ان در گزارشی اختصاص می‌گوید که من اولین نفری بودم که در سال ۲۰۲۲ نگرانی مقامات آمریکایی در مورد استفاده روسیه از سلاح هسته‌ای تاکتیکی را گزارش کردم؛ اما در کتاب جدیدم با عنوان «بازگشت قدرت‌های بزرگ» که در ۱۲ مارس منتشر می‌شود، جزئیاتی جدید در مورد سطح بی‌سابقه برنامه‌ریزی‌های احتمالی اعضای ارشد دولت بایدن که به طور فزاینده‌ای از این وضعیت نگران بودند را فاش خواهم کرد.

اولین مقام ارشد دولت به من گفت: «این همان چیزی بود که این درگیری پیش روی ما قرار داد، بنابراین ما بر این باور بودیم و فکر می‌کنم حق داشتیم که با جدیت آماده شده و هر کاری که ممکن است برای جلوگیری از وقوع آن انجام دهیم».

آنچه دولت بایدن را به چنین ارزیابی شگفت‌آوری رساند، تنها یک نشانه نبود، بلکه مجموعه‌ای از تحولات، تحلیل‌ها و به طور کلیدی، اطلاعات محرمانه جدید بود.

دومین مقام ارشد کابینه بایدن به من گفت که ترس دولت «تنها فرضی نبود، بلکه بر اساس برخی اطلاعاتی بود که به دست آوردیم. ما مجبور به برنامه‌ریزی شدیم تا در صورتی که این رویداد واقعاً رخ دهد، در بهترین وضعیت ممکن قرار داشته باشیم».

اولین مقام ارشد دولت خاطرنشان کرد که در این دوره از اواخر تابستان تا پاییز ۲۰۲۲، شورای امنیت ملی آمریکا جلسات متعددی را برای تدوین برنامه‌های احتمالی برگزار کرد تا «در صورت وجود هرگونه نشانه‌ای مبنی بر اینکه روس‌ها در حال حمله با سلاح هسته‌ای هستند، چگونه پاسخ دهیم، چگونه سعی کنیم از وقوع آن جلوگیری کنیم یا آن را بازداریم».

او اذعان کرد: «فکر نمی‌کنم بسیاری از ما با ورود به این حرفه انتظار داشتیم که زمان قابل‌توجهی را صرف آماده‌شدن برای سناریویی کنیم که چند سال پیش تصور می‌شد متعلق به عصر گذشته است».

روس‌ها در محاصره

اواخر تابستان ۲۰۲۲ دوره‌ی ویرانگری برای نیروهای روس در اوکراین بود. نیروهای اوکراینی به سمت خرسون، که در جنوب واقع شده و تحت اشغال روسیه قرار داشت، در حال پیشروی بودند. این شهر مهم‌ترین دستاورد روسیه از زمان حمله به اوکراین به شمار می‌رفت و حالا، با ضدحمله‌ی اوکراین در خطر سقوط قرار داشت. نکته‌ی حساس این بود که با پیشروی نیروهای اوکراینی، خطر محاصره‌شدن کل واحدهای روس افزایش یافت. ارزیابیِ مقامات آمریکایی این بود که چنین شکست فاجعه‌آمیزی می‌توانست «محرکی بالقوه» برای استفاده از تسلیحات هسته‌ای باشد.

یکی از مقامات ارشد دولت آمریکا گفت: «اگر تعداد قابل توجهی از نیروهای روس تار و مار می‌شدند، می‌توانست مقدمه‌ای برای تهدیدی بالقوه و مستقیم علیه خاک روسیه یا دولت روسیه تلقی شود. در آن زمان در خرسون، نشانه‌های فزاینده‌ای از فروپاشی خطوط دفاعی روسیه وجود داشت و ده‌ها هزار نیروی روس آسیب‌پذیر بودند».

روسیه در حال از دست دادن قلمروی اشغالی در داخل خاک مستقل اوکراین بود، نه در داخل خاک روسیه. اما مقامات آمریکایی نگران این بودند که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه این موضوع را طور دیگری ببیند. او به مردم روسیه گفته بود که خرسون حالا بخشی از روسیه است و بنابراین، ممکن بود باخت فاجعه‌آمیز در آنجا را تهدیدی مستقیم علیه خود و دولت روسیه تلقی کند.

مقام ارشد اول توضیح داد: «برای مدتی، ارزیابی ما این بود که یکی از سناریوهایی که در آن، روس‌ها استفاده از تسلیحات هسته‌ای را در نظر می‌گرفتند، شامل تهدیداتی نظیر تهدیدهای وجودی علیه دولت روسیه و تهدیدهای مستقیم علیه خاک روسیه می‌شد».

با چنین ارزیابی، روسیه می‌توانست حمله هسته‌ای تاکتیکی را به عنوان بازدارنده‌ای در برابر از دست دادن بیشترِ سرزمین‌های تحت کنترل خود در اوکراین و همچنین هر حمله احتمالی به خود روسیه در نظر بگیرد.

عملیات پرچم دروغین

همزمان، ماشین تبلیغاتی روسیه داستان عملیات فریب جدیدی درباره یک بمب کثیف هسته‌ای اوکراینی منتشر کرد که مقامات آمریکایی را نگران ساخت که بتواند به عنوان پوششی برای حمله هسته‌ای روسیه استفاده شود.

در اکتبر ۲۰۲۲، سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه با مقامات دفاعی آمریکا، بریتانیا، فرانسه و ترکیه تماس تلفنی برقرار کرد و به آن‌ها گفت که کرملین از «تحریکات احتمالی کیف با استفاده از بمب کثیف» نگران است.

مقامات آمریکایی و سایر مقامات غربی هشدارهای روسیه را رد کردند. با این حال، سفیر روسیه در سازمان ملل مستقیماً نامه‌ای به سازمان ملل متحد تحویل داد که جزئیات همان تهدید ادعایی را شرح می‌داد. مقامات روس ادعا کردند که اوکراین یک بمب کثیف علیه نیروهای روس خواهد ساخت و منفجر خواهد کرد و سپس این حمله را به گردن روسیه خواهد انداخت.

مقامات آمریکایی هشدارهای روسیه را رد کردند اما از انگیزه پشت آن ترس داشتند. اولین مقام ارشد کاخ سفید به من گفت: «پیام‌های عمومی روسیه در مورد احتمال استفاده اوکراین از بمب کثیف کاملاً از واقعیت دور بود». چیزی که این مقام را بیشتر نگران می‌کرد این بود که روس‌ها این حرف‌ها را «یا به عنوان بهانه‌ای برای انجام کاری دیوانه‌وار یا پوششی برای کاری که خودشان به دنبال انجام آن بودند، می‌گفتند».

اما یک نکته دیگر وجود داشت که چنین نگرانی‌هایی را به سطح جدیدی رساند. آژانس‌های اطلاعاتی غرب اطلاعاتی دریافت کرده که مدعی می‌شد طبق ارتباطات بین مقامات روس، آن‌ها صراحتاً درباره حمله هسته‌ای بحث می‌کنند.

همانطور که اولین مقام ارشد دولت برای من توضیح داد، «نشانه‌هایی وجود داشت که از طرق دیگری دریافت می‌کردیم که بحث حمله اتمی حداقل چیزی بود که سطوح پایین‌تر سیستم روسیه در حال بحث در مورد آن بودند».

توانایی دسترسی ایالات متحده به ارتباطات داخلی روسیه از قبل ثابت شده بود. در آستانه حمله به اوکراین، ایالات متحده گفتگوهای فرماندهان نظامی روسیه که در حال آماده‌شدن برای حمله بودند را رهگیری و شنود کرده و اطلاعاتی را به دست آورد که حاکی از قریب‌الوقوع‌بودن تهاجم به اوکراین بود.

آیا ایالات متحده مطلع می‌شد؟

هیچ مدرکی دال بر اقدام روسیه برای به کارگیری نیروهای هسته‌ای، توسط ایالات متحده مشاهده نشد. یک مقام ارشد دولت به من گفت: «بدیهی است که ما اولویت زیادی برای ردیابی قائل بوده و حداقل توانایی ردیابی تحرکات نیروهای هسته‌ای روسیه را داشتیم. هیچ‌وقت هیچ نشانه‌ای از اقداماتی که انتظار می‌رفت روس‌ها در صورت تمایل به استفاده از تسلیحات هسته‌ای انجام دهند، مشاهده نکردیم».

با این حال، مقامات آمریکایی از اطلاع‌یافتن در صورت جابه‌جایی تسلیحات هسته‌ای تاکتیکی روسیه اطمینان نداشتند. بر خلاف تسلیحات هسته‌ای استراتژیک که توانایی نابودی کل شهرها را دارند، سلاح هسته‌ای تاکتیکی یا میدانی به قدری کوچک است که می‌توان آن‌ها را به طور مخفیانه جابه‌جا کرده و از سیستم‌های متعارف که قبلاً در میدان نبرد اوکراین مستقر شده‌اند، شلیک کرد.

این مقام ارشد دولت افزود: «اگر قصد آن‌ها استفاده از سلاح هسته‌ای تاکتیکی، به ویژه سلاح هسته‌ای تاکتیکی با بازده بسیار پایین و به ویژه در صورتی که فقط قصد استفاده از یک یا تعداد بسیار کمی را داشته باشند، نمی‌توان با قاطعیت گفت که لزوماً از آن مطمئن می‌شدیم».

چندین مقام ارشد دولت سریعاً با مقامات و همتایان روس خود ارتباط گرفتند. به گفته مقامات ارشد دولت، آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه آمریکا نگرانی‌های ایالات متحده را «به طور کاملاً مستقیم» با سرگئی لاوروف، همتای روس خود در میان گذاشت. ژنرال مارک میلی، رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا با ژنرال والری گراسیموف، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح روسیه تماس گرفت. به گفته یک مقام ارشد آمریکایی، جو بایدن نیز ویلیام برنز، مدیر سازمان سی‌آی‌اِی را برای گفتگو با سرگئی ناریشکین، رئیس سرویس اطلاعات خارجی روسیه به ترکیه فرستاد تا نگرانی‌های ایالات متحده در مورد حمله هسته‌ای و سنجش اهداف روسیه را ابلاغ کند.

ایالات متحده همچنین با متحدان خود برای توسعه برنامه‌های احتمالی برای حمله هسته‌ای روسیه و همچنین برای هشدار به طرف روس در مورد عواقب چنین حمله‌ای همکاری نزدیکی داشت.

اولین مقام ارشد دولت خاطرنشان کرد: «ما گفتگوهایی با متحدان کلیدی برای رساندن نقطه‌نظرات خود انجام دادیم».

ورود هند و چین

علاوه بر این، ایالات متحده به دنبال جلب کمک از غیرمتحدان، به ویژه چین و هند، برای منصرف‌کردن روسیه از چنین حمله‌ای بود.

یک مقامات ارشد دیگر دولت گفت: «در کنار پیام مستقیم به روس‌ها، یکی از کارهایی که انجام دادیم اصرار، فشارآوردن و تشویق سایر کشورها برای منصرف‌کردن روسیه بود».

مقامات آمریکایی می‌گویند که تلاش‌ها و اظهارات علنی شی جین‌پینگ، رهبر چین و نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند به جلوگیری از بحران کمک کرد.

اولین مقام ارشد دولت گفت: «ما فکر می‌کنیم نشان‌دادن نگرانی جامعه بین‌المللی در این موضوع، به ویژه نگرانی کشورهای کلیدی برای روسیه و نیم‌کره جنوبی نیز عاملی مؤثر و قانع‌کننده بود و به روس‌ها نشان داد که هزینه این کار چه می‌تواند باشد».

مقام ارشد دیگر دولت بایدن نیز خاطرنشان کرد: «دخالت چین، هند و دیگر کشورها بر نگاه روس‌ها تأثیر داشت. نمی‌توانم این را با سند اثبات کنم، اما ارزیابی ما این‌چنین است».

از زمان ترس حمله اتمی در اواخر سال ۲۰۲۲، از مقامات آمریکایی و اروپایی پرسیده‌ام که آیا تهدیدهای مشابهی را شناسایی کرده‌اند؟ با رسیدن جنگ اوکراین به بن‌بست نسبی در شرق، خطر چنین حمله‌ای کاهش یافت. با این حال، ایالات متحده و متحدانش همچنان هوشیار هستند.

یک مقام ارشد آمریکایی اذعان کرد: «از آن زمان به بعد، نگرانی کمتری در مورد احتمال حمله اتمی قریب‌الوقوع داشته‌ایم، اما این مسئله چیزی نیست که هرگز از ذهن ما دور باشد. ما به اصلاح برنامه‌ها ادامه می‌دهیم و بعید نیست که حداقل با خطر فزاینده این موضوع در ماه‌های آینده دوباره روبرو شویم».