اساسی‌ترین چالش در مسیر احیای برجام

به گزارش اکوایران، نزدیک به پنج ماه از آخرین دور از مذاکرات بر سر احیای برجام گذشته و همچنان آغاز مجدد گفتگوها در هاله ای از ابهام قرار دارد. بدین ترتیب روز به روز بر شدت گمانه زنی ها و شایعات در مورد آینده توافق هسته ای افزوده می شود. لارنس نورمن و مایکل گوردون خبرنگاران وال استریت ژورنال با انتشار یادداشتی با عنوان «ایران در ماه آینده به مذاکرات هسته ای می پیوندد» به بررسی آخرین تحولات در این زمینه پرداخته اند.

وعده بازگشت

علی باقری کنی، مذاکره کننده ارشد ایران روز چهارشنبه گفت که ایران قبل از پایان نوامبر به مذاکرات هسته ای بازخواهد گشت و امیدهای دولت بایدن را نسبت به احیای توافق هسته‌ای 2015 زنده کرد. بازگشت ایران به مذاکرات به وقفه پنج ماهه در مذاکرات پایان می دهد؛ وقفه ای که به تهران اجازه داده تا برنامه هسته ای خود را به پیش ببرد. این در حالی است که مقامات غربی بارها هشدار داده‌اند که زمان برای نجات این توافق رو به اتمام است؛ توافقی که به طور جدی اما موقتی، در ازای لغو تحریم‌ها، محدودیتهایی را بر برنامه هسته‌ای ایران وضع می کند.

علی باقری، پس از گفتگو با مقامات اتحادیه اروپا در بروکسل، در توئیتی نوشت: مذاکرات تا قبل از پایان نوامبر آغاز خواهد شد. با این حال، مقامات آمریکایی و اروپایی همچنان نسبت به چشم انداز دستیابی به توافق با دولت ابراهیم رئیسی و اقدامات خاصی که ایران و ایالات متحده باید برای بازگرداندن توافق بردارند، محتاط هستند.

برای احیای توافق اولیه، ایران باید از بخش قابل توجهی از ذخایر رو به رشد سوخت هسته‌ای غنی شده خود صرف نظر کند و فناوری و غنی سازی پیشرفته  ای را که به کار تولید سلاح‌های هسته‌ای هم می آید کنار بگذارد. از سوی دیگر، واشینگتن هم باید تحریم‌های گسترده‌ای را که دولت ترامپ علیه ایران را که پس از خروج ایالات متحده از توافق در می 2018 اعمال کرده بود، لغو کند.

جو بایدن، در حین کارزار انتخاباتی اش، احیای توافق هسته ای سال 2015 را به عنوان یک هدف سیاست خارجی معرفی کرده و اعلام کرد که امیدوار است از آن به عنوان بستری برای مذاکره در مورد توافقات بعدی قوی تر و طولانی تری با ایران استفاده کند. مشکلی که دولت بایدن در واداشتن ایران به برداشتن اولین گام برای بازگرداندن توافق 2015 با آن روبرو شده، موجب افزایش تردیدها در میان قانونگذاران و مقامات سابق در مورد امکان پذیر شدن توافق شده است.

پنجره باز و بسته

در ماه آوریل آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده گفته بود که اگر مذاکرات به زودی از سر گرفته نشود، ایالات متحده به گزینه هایی غیر از دیپلماسی روی خواهد آورد. به گفته او: «من قرار نیست تاریخ خاصی را برای آن تعیین کنم، اما با گذشت هر روز و امتناع ایران از مشارکت در مذاکرات، پنجره رو به بسته تر شدن می رود». با این همه حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، روز چهارشنبه اظهار کرده بود که ایران دور جدید مذاکرات را از نقطه‌ای که مذاکرات در ژوئن متوقف شده بود، از سر نمی‌گیرد و این نشان می‌دهد که تهران به دنبال مذاکره مجدد درباره موضوعاتی است که پیش از این حل و فصل شده بود.

مقامات ایرانی در روزهای اخیر درخواست لغو کامل تحریم‌ها از جمله تحریم‌های حقوق بشری و سایر تحریم‌های غیرهسته‌ای -که ایالات متحده گفته قابل مذاکره نیستند- را بار دیگر روی میز گذاشته‌اند. آنها همچنین دوباره خواستار تضمین عدم خروج ایالات متحده از توافق هستند -تعهدی که مقامات ایالات متحده ادعا می کنند که هیچ دولتی قادر به انجام آن نیست. وزیر امور خارجه همچنین روز چهارشنبه درخواست آزادی ده میلیارد دلار دارایی های ایران توسط آمریکا قبل از از سرگیری مذاکرات را تکرار کرد؛ امری که خط قرمز برای دولت بایدن ممنوع محسوب می شود.

همه این ها در شرایطی اتفاق می افتد که ایران تقریباً مطمئن است که در طی مذاکرات، با وجود فرآیند زمان بر استفاده از دیپلماتهای اروپایی به عنوان واسطه، به امتناع خود از ملاقات مستقیم با مقامات آمریکایی ادامه خواهد داد.

مانع اساسی

یک روز پس از این یادداشت لارنس نورمن در حساب توئیتری خود نوشت که به واسطه گفتگو با منابع غربی به اطلاعات جدیدی پیرامون نقش مخرب عدم گفتگوی مستقیم ایران و آمریکا در از سر گیری مذاکرات دست یافته و این که تاکید بر تضمین ایالات متحده در مورد عدم خروج از توافق از مهمترین موانع بر سر راه آغاز مذاکرات بوده است.

به نوشته نورمن ایالات متحده درخواست چنین تضمینی را مغایر با برجام می داند، زیرا آمریکایی ها معتقدند که در این توافق چنین تضمینی مصرح نشده و برجام اساسا یک توافق سیاسی و بر مبنای تعهدات سیاسی است. واشینگتن مدعی است که اگر ایران خواهان تغییر توافق باشد، در این صورت آمریکا هم خواسته های خود را خواهد داشت.

بدین ترتیب استنباط نورمن چنین است که عدم گفتگوی مستقیم اینکه ایران و آمریکا در ایجاد سوءتفاهم میان آنها نسبت به مواضع و انتظارات یکدیگر تاثیر بسزایی داشته است.

توافق بر سر تضمین حداقلی

به روایت خبرنگار وال استریت ژورنال، تیم ایران به سرپرستی عراقچی در دوران ریاست جمهوری روحانی، در مراحل پایانی مذاکرات ازخواسته دریافت ضمانت دائمی درباره عدم خروج دوباره آمریکا از برجام تا حدی کوتاه آمده و خواهان دریافت ضمانت نسبت به عدم خروج دولت بایدن از برجام شده بود. بدین ترتیب و به روایت او، در آن زمان روشن شده بود که ضمانت دائمی منتفی است و همان طور که رابرت مالی، نماینده آمریکا در امور ایران تصریح کرده بود،  هیچ رئیس‌جمهوری در آمریکا اختیار مقید کردن دولت بعدی به یک معاهده غیرالزام‌آور را که از تأیید کامل سنا برخوردار نیست، ندارد.

او از رابرت مالی نقل قول می کند که آمریکا این همه تلاش نمی کند که به توافقی بازگردد که بعد دوباره به دنبال دلیلی باشد که دوباره از آن خارج شود. به روایت او آن زمان مذاکرات جدی درباره لحن این ضمانت نامه برقرار بود تا اطمینان کافی به ایران داده شود تا تیم ایرانی هنگام بازگشت به خانه آن را به عنوان یک دستاورد مطرح کند. دولت بایدن به صراحت اعلام کرد که هرگونه ضمانت حقوقی، فراتر از توافقی خواهد بود که بر سر آن اجماع شده است. با این وجود، آنها حاضر بودند تا در داخل متن توافق، تعهد سیاسی شان نسبت به اجرا و تعهد به توافق را درج کنند.

نورمن مدعیست که در آن زمان متوجه بحث هایی پیرامون لحن و ادبیات این ضمانت شده، اما از نظر او در همین جا هم یک اختلاف نظر واقعی میان ایران و آمریکا وجود داشت که همچنان هم ادامه دارد. با این همه، مسئله اساسی این است که مذاکرات در جریان بود و ادامه داشت. با این حال اکنون به نظر نمی آید که اختلاف بر سر لحن ضمانت توافق شده دلیل توقف مذاکرات باشد، زیرا آن زمان مذاکراه کنندگان به صراحت می گفتند که رایزنی ها ادامه دارد و در حال پیشرفت است. اما اکنون شاید این مسئله تبدیل به خط قرمز قطعی تهران شده است.

بدبینی عمیق نسبت به احیای توافق

در شرایطی که نورمن در رشته توئیت های منتشره از نقش مخرب گفتگوی غیرمستقیم ایران و آمریکا در طی مذاکرات سخن گفته، کیلی اتوود، نیکولاس گوئت و جنیفر هانسلر با انتشار گزارشی در سی ان ان با عنوان «ایالات متحده عمیقاً بدبین است و در شرایطی که ایران اعلام کرده به مذاکرات باز می گردد در نظر دارد اقدامات سخت تری انجام دهد» از بدبینی مقامات آمریکایی نسبت به آینده مذاکرات خبر داده و نوشته جو بایدن در حاشیه اجلاس گروه بیست با متحدنیش در این زمینه به رایزنی می پردازد.

این گزارش مدعی است گه بر اساس منابعی در واشینگتن آگاهی پیدا کرده که درون دولت بایدن این بحث مطرح است که چگونه می توان افزایش فشار بر ایران را ادامه داد و به نظر می رسد آمریکا و متحدانش درصدد این هستند که در صورت تداوم عدم پایبندی ایران به توافق هسته‌ای و نزدیک تر شدن به امکان ساخت سلاح هسته‌ای، هزینه های بیشتری را به ایران تحمیل کنند.

این گزارش مدعی است که این منبع خبری به سی ان ان گفته حضور افرادی مخالف برجام در تیم جدید مذاکره کننده ایرانی باعث افزایش بدبینی ها در آمریکا شده است. یک مقام آمریکایی که به روند مذاکرات آگاهی دارد هم به سی ان ان گفته که اظهارات مقامات ایرانی باعث خوش بین نشده و افزوده که تاکنون نشانه‌های کمی در دست است که حاکی از این باشد که تیم ایران قصد دارد عمل‌گرا باشد و مسائل باقی‌مانده را حل کند.