پول شهرداری تهران از کجا می آید به کجا می رود

مرکزپژوهش های مجلس بودجه امسال شهرداری تهران را مورد بررسی قرار داده است  در این مطالعات با اشاره به این که در بودجه مصوب سال 1402 شهرداری تهران، منابع ـ  مصارف عمومی در حدود 76 هزار میلیارد تومان برآورد  شده  که عمده منابع از محل درآمدهای ناشی از ساخت وساز در محدوده شهر 50 درصد  و عوارض قانون مالیات بر ارزش افزوده 20درصد تأمین می شود . همچنین استقراض6درصد یا فروش اموال 8درصد در تأمین منابع این بودجه  نقش دارد.بخش بسیار ناچیزی کمتر از یک درصد از منابع عمومی شهرداری تهران از طریق  کمکهای اعطایی دولت و  سازمانهای دولتی تأمین  می شود .این منابع  صرف تملک  دارایی های  سرمایه ای 47درصد و  هزینه های جاری 45درصد شده و مابقی  8درصد  به تملک  دارایی های مالی و بازپرداخت  بدهی ها اختصاص  یافته است.

عمده مخارج شهرداری تهران در حوزه  حمل ونقل و ترافیک  43درصد، توسعه مدیریت و هوشمندسازی شهری 15درصد و  خدمات شهری و  محیطزیست15درصد قابل  طبقه بندی است .از مجموع بالغ بر 34 هزار میلیارد تومان اعتبارات  هزینه ای، بیش از 20 هزار میلیارد تومان (حدود 60 درصد) به صورت صریح تحت عنوان حقوق و مزایا طبقه بندی شده است.

 از این میزان حدود 10 هزار میلیارد تومان به بودجه سازمان ها و شرکت های تابعه انتقال یافته و 10 هزار میلیارد تومان باقیمانده به کارکنان شهرداری تهران (مناطق و واحدهای ستادی) پرداخت  می شود.تعداد و مبالغ برآورد شده برای پرداخت به کارکنان شهرداری تهران، به تفکیک واحدهای اجرایی و نوع قرارداد در بودجه مصوب شهرداری تهران آمده و در این گزارش بررسی  شده است.در این مطالعات یادآوری شده که  بالغ بر 18 هزار نفر در مناطق 22 گانه شهرداری تهران و بیش از 5 هزار نفر در واحدهای ستادی شهرداری تهران شاغل هستند.

 متوسط هزینه ماهیانه شهرداری تهران بابت پرداخت حقوق و مزایای مستمر و غیرمستمر هریک از کارکنان خود در حدود 37 میلیون تومان برآورد  شده است. براساس محاسبات  انجام شده، پس از کسر کسور قانونی (مالیات، بیمه و سایر کسور قانونی) متوسط حقوق و مزایای دریافتی کارکنان به حدود 21 میلیون تومان  می رسد. 

در این پژوهش در بخش مطالبات و بدهی های شهرداری آمده است :در سامانه شفافیت شهر تهران، تنها گزارشی از «مطالبات شهرداری تهران از دستگاه های دولتی و نهادهای عمومی تا پایان شهریورماه سال 1401» منتشر شده است که مبلغی در حدود 40 هزار میلیارد تومان است. همچنین با جستجو در مصاحبه های مسئولان شهرداری تهران در سال های اخیر، مبلغ بدهی های شهرداری تهران (عمدتاً به نظام بانکی) بالغ بر 70 هزار میلیارد تومان برآورد می شود.

 همچنین درخصوص بودجه سازمان ها و شرکت های تابعه شهرداری تهران در سال 1402 به این نکات اشاره شده از جمله این که از مجموع بالغ بر 63 هزار میلیارد تومان منابع-مصارف سازمان ها و شرکت ها، حدود 45 هزار میلیارد تومان آن از محل منابع عمومی شهرداری تهران تأمین می شود و تنها 29 درصد آن از محل درآمدها و منابع داخلی این  سازمانها و  شرکتها تأمین می شود( 71 درصد وابستگی به منابع عمومی بودجه شهرداری) .

8 شرکت و سازمان تمام مصارف خود را از محل درآمدها و منابع داخلی خود تأمین  می کنند و وابستگی مالی آنها به منابع عمومی صفر است که عبارتند از شرکت ارتباط مشترک شهر، شرکت خدمات اداری شهر، مؤسسه فناوران شهر، سازمان  بهشت زهرا ، سازمان مدیریت میادین میوه و  تره بار، شرکت خدماتی کالای شهروند، سازمان  سرمایه گذاری و  مشارکتهای مردمی و شرکت  سرمایه گذاری شهر. همچنین حدود 95 درصد منابع سازمان زیباسازی ازمحل درآمدها ومنابع داخلی خوداین سازمان تأمین می شود.

  11 شرکت ،سازمان بیش از 95 درصد منابع خود را از محل منابع عمومی شهرداری تأمین  می کنند که عبارتند از شرکت یادمان سازه، شرکت خاکریز آب، سازمان عمرانی مناطق، شرکت راه آهن شهری تهران و حومه (مترو)، سازمان بوستان ها و فضای سبز ،شرکت کنترل کیفیت هوا، سازمان خدمات و  مشارکتهای اجتماعی، شرکت توسعه مجتمع های ایستگاهی متروی تهران و حومه ،شرکت کنترل ترافیک، شرکت شهربان و حریم بان و سازمان آتش نشانی و خدمات ایمنی.

درآمدهای شهرداری تهران، نزدیک به 30 هزار میلیارد تومان بیش از  هزینه های جاری آن است و این مبلغ (مازاد تراز عملیاتی) عمدتاً صرف تملک      داراییهای سرمایه ای و بخشی از آن صرف بازپرداخت بدهی های شهرداری تهران (تملک دارایی های مالی) می شود.

بخش عمده منابع شهرداری تهران، درآمدهای آن است و بودجه شهرداری اتکای کمی به منابع استقراضی یا واگذاری  دارایی های  سرمایه ای دارد.

بیش از سه چهارم منابع عمومی شهرداری از محل درآمدهای ناشی از عوارض عمومی تأمین  می شود که مبلغ آن در مقایسه با بودجه سال 1401 شهرداری تهران 69% رشد داشته است. 

مهمترین اجزای این فصل درآمدی، عوارض موضوع قانون مالیات بر ارزش افزوده و درآمدهای ناشی از توسعه شهر است.درخصوص ردیف های درآمدی بودجه شهرداری تهران در سال 1402 دراین پژوهش آمده است :‌ درآمدهای ناشی از توسعه شهر، شامل درآمدهای مرتبط با پروانه های ساختمانی، تراکم، عوارض ارزش افزوده ناشی از اجرای طرح های عمران و توسعه شهری و... است.حدوداً 40 درصد از درآمدهای ذیل این سرفصل از محل فروش تراکم (مازاد بر تراکم پایه) و حدود 45 درصد از محل عوارض  ارزش افزوده ناشی از اجرا، تعیین یا تغییر کاربری عرصه در  طرح های عمران و توسعه شهری است .

  درآمدهای حاصل از مالیات بر کالاها و خدمات (مالیات بر  ارزش افزوده) به موجب قانون بین دولت و  شهرداریها تقسیم  می شود. نکته جالب توجه این است که در قانون بودجه سال 1402 کل کشور، درآمد موضوع مالیات بر کالاها و خدمات نسبت به بودجه سال 1401، حدود 47 درصد رشد داشته است، ردیف مشابه در بودجه شهرداری تهران در مقایسه با سال قبل، حدود 76 درصد رشد داشته است!

   حدود 9 درصد از منابع عمومی از محل واگذاری  دارایی های  سرمایه ای تأمین خواهد شد که عمدتأ از طریق فروش اموال غیرمنقول شهرداری تهران است. این نکته حائز اهمیت است که با وجود کاهش 18 درصدی نسبت به رقم مصوب در بودجه سال 1401 شهرداری تهران، رقم مصوب منابع حاصل از واگذاری  دارایی های  سرمایه ای در بودجه سال 1402 نسبت به عملکرد 11 ماهه این منابع در سال 1401، رشد بیش از 800 درصدی داشته است .

7 درصد از منابع عمومی از محل واگذاری  دارایی های مالی تأمین خواهد شد که مجموعاً 5.3 هزار میلیارد تومان است. از این مبلغ 3.5 هزار میلیارد تومان از محل انتشار اوراق مشارکت ،1.1 هزار میلیارد تومان از طریق تسهیلات دریافتی از  بانکها و مؤسسات مالی و اعتباری و مابقی آن از محل وصول مطالبات از محل اسناد دریافتنی تأمین  می شود .

 یکی از  پرسشهای مهم درخصوص بودجه شهرداریها، پرسش از میزان وابستگی این بودجه به دولت و  به ویژه  پرداختهای انتقالی ازسوی دولت مرکزی است. وابستگی و درهم تنیدگی بیش از حد بودجه شهرداری و دولت،  می تواند به سرایت ریسک های این دو بودجه به یکدیگر و کاهش استقلال مالی شهرداری منجر شود .

در طبقه بندی های استاندارد بودجه ای، کمک های اعطایی و پرداخت های انتقالی دولت به شهرداری در قالب ردیف های مستقل گزارش  می شود که براساس بودجه سال 1402 شهرداری تهران، کمتر از 1 درصد منابع عمومی شهرداری در این  طبقه بندی قرار  می گیرد. بنابراین ،سهم دولت در تأمین منابع بودجه شهرداری از طریق  کمک های اعطایی در مجموع 551 میلیارد تومان( 550 میلیارد تومان بابت یارانه بلیط و 1 میلیارد تومان بابت کمک به پروژه پرند)  پیش بینی  شده است.

با وجود این،  سیاستگذار ملی تأمین منابع بودجه  شهرداری ها را محدود به  پرداختهای انتقالی و  کمکهای اعطائی نکرده و از طریق  سیاستهای تسهیم درآمد، بخشی از درآمدهای وصولی در سطح ملی را به  شهرداریها اختصاص داده است.   کمتر از 22 درصد از منابع بودجه عمومی شهرداری تهران  به نحوی از طرف دولت تأمین  می شود.

هرچند بیش از یک پنجم بودجه عمومی شهرداری تهران ازسوی دولت تأمین  می شود، اما توجه به این نکته ضروری است که تقریباً تمام این منابع به پشتوانه قوانین دائمی و براساس  نرخهای ثابت و معین تعیین  می شود که مستقل از سیاست گذاری سالیانه دولت است.  به بیان دیگر، سهم بسیار ناچیزی از بودجه شهرداری، به تصمیمات اقتضایی و سالیانه دولت  وابسته است که این موضوع استقلال مالی شهرداری تهران را تقویت کرده است .

 براساس مطالعات انجام شده ،مجموع اعتبارات مناطق در حدود 20 هزار میلیارد تومان و مجموع اعتبارات واحدها در حدود 56 هزار میلیارد تومان است که  بیش از 70 درصد مصارف شهرداری تهران در سال 1402 در قالب اعتبارات واحدهای ستادی هزینه می شود .  بخش عمده مصارف مناطق  22گانه شهرداری تهران، صرف هزینه های جاری این واحدها  می شود  و عمده مخارج سرمایه ای (اعتبارات اجرای طرح های توسعه ای و عمرانی شهر) از طریق واحدهای ستادی  انجام می شود.

  منظور از اعتبارات تملک  داراییهای سرمایه ای مستمر، مواردی است که عموماً صرف تعمیر، تجهیز، بهسازی و نگهداشت دارایی های سرمایه ای شهرداری تهران شده و هر سال صرف این مخارج می شوند. در مقابل، اعتبارات تملک دارایی های سرمایه ای غیرمستمر به معنای اعتبارات مربوط به اجرای طرح های مشخص و مدت دار است که زمان شروع و پایان آنها مشخص است .از مجموع بالغ بر 34 هزار میلیارد تومان اعتبارات  هزینهای بودجه شهرداری تهران در سال 1402، بیش از 20 هزار میلیارد تومان (حدود 60 درصد) آن  به صورت صریح تحت عنوان حقوق و مزایا  طبقه بندی  شده است. از این میزان حدود 10 هزار میلیارد تومان به بودجه  سازمانها و  شرکتهای تابعه انتقال یافته و 10 هزار میلیارد تومان باقیمانده به کارکنان شهرداری تهران (مناطق و واحدهای ستادی) پرداخت  می شود .