بانک مرکزی به عنوان مهمترین نهاد سیاستگذار پولی در کشور، آمار مربوط به بودجه خانوار را منتشر کرده است. اصلیترین بخش این آمار هزینه و درآمد خانوار است. البته باید دقت داشت که آمارها منتشر شده توسط بانک مرکزی به بخش شهری اختصاص دارد و بخش روستایی در این آمارها لحاظ نشده است.
آمارها حاکی از آن است که در یک دهه اخیر تنها در ۴ سال وضعیت درآمد خانوار توانسته میزان هزینه آنها را پوشش دهد. همچنین بیشترین میزان اختلاف میان هزینه و درآمد خانوارها مربوط به سال گذشته بوده است. در این سال میزان هزینهکرد خانوار ۲۳ میلیون تومان بیشتر از درآمد آنها بوده است.
اختلاف بیش از ۵ درصدی درآمد و هزینه خانوار
بر اساس آمارهای هزینه و درآمد خانوار شهری، نسبت هزینه به درآمد بالاترین سطح خود را در سال ۱۴۰۳ تجربه کرده است. در یک دهه گذشته تنها سالهای ۱۳۹۶، ۱۳۹۷، ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ وضعیت درآمدی مناسبتری نسبت به هزینهها داشته است. در این سالها درآمد خانوار توانسته میزان هزینه آنها پوشش دهد.
در مابقی سالها همواره هزینهکرد خانوار بالاتر از درآمد بوده است. همچنین روند این نسبت در سالهای اخیر اوج گرفته تا جایی که در سال ۱۴۰۳ به سطحی معادل ۱۰۵.۴ درصد رسیده است. به عبارتی در سال گذشته میزان هزینه خانوار ۵.۴ درصد بیشتر از درآمدها بوده است. این آمار به خوبی نشان میدهد خانوارهای شهری در ۶ سال از ۱۰ سال مورد بررسی مجبور به استفاده از پساندازهای خود یا گرفتن وام برای گذران زندگی روزمره بودهاند.
این نسبت به نوعی توانسته وضعیت رفاهی خانوارهای شهری را نشان دهد و افول وضعیت معاش در سالهای گذشته را تصویر کند.
کاهش بیش از ۵۵ میلیون تومانی پسانداز خانوارهای شهری
برای قابل مقایسه شدن آمارهای درآمد و هزینه خانوار باید اثر تورم را از آنها خارج کرد. برای این کار باید از شاخص قیمت کالاها و خدمات مصرفی در هر سال استفاده کرد. بانک مرکزی آمارهای جدید (با سال پایه ۱۴۰۰) مربوط به این شاخص را از سال ۹۴ تا ۱۴۰۴ به صورت منسجم منتشر نکرده است. به همین دلیل برای انجام این قیاس و بیاثرسازی تورم از آمارهای مربوط به مرکز آمار ایران استفاده شده است.
بررسیهای آماری نشان میدهد درآمد و هزینه حقیقی خانوار (به قیمتهای سال ۱۴۰۳) روندی افزایشی داشته و در سال ۱۴۰۳ به اوج خود رسیده است. همچنین طبق این آمار یک واگرایی جدی میان هزینه و درآمد حقیقی خانوار از سال ۱۴۰۱ رخ داده است.
از سال ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۳ به مرور هزینه از درآمد فاصله گرفته و وضعیت رفاهی خانوار افولی چشمگیر داشته است. بررسیها حاکی از آن است که در سال ۱۴۰۰ میزان درآمد خانوار حدود ۹۰۰ هزار تومان (به ارزش سال ۱۴۰۳) بیشتر از هزینه آنها بوده است. اما در سال ۱۴۰۱ این اختلاف افزایش یافته و میزان هزینه ۱۳ میلیون تومان بیشتر از درآمد شده است. وضعیت رفاهی خانوار در این نقطه ثبات نداشته و تا سال ۱۴۰۳ به مرور تخریب شده است تا جاییکه در سال گذشته میزان هزینه کرد خانوار ۲۳ میلیون تومان بیشتر از درآمد آنها بوده است.
بررسی ارقام حقیقی درآمد و هزینه در کنار نسبت هزینه به درآمد خانوارها، یک اتفاق مهم را در اقتصاد ایران تشریح میکند. افزایش تورم و کاهش سرعت افزایش درآمدها در اقتصاد باعث افت رفاه خانوارها شده و وضعیت معیشتی آنها تنگ کرده است. بر اساس آمارها، در یک دهه گذشته خانوارهای شهری مجبور شدند بیش از ۵۵ میلیون تومان از پسانداز خود را برای ثبات وضعیت معیشتی خود خرج کنند. این اتفاق وضعیت تنگنای اقتصادی را برای آنها رقم زده و نرخ فقر را در کشور افزایش داده است.
