درآمد مالیاتی و هزینه های دولت با هم همخوانی دارد؟

به گزارش اکوایران بنا به آخرین داده های منتشر شده از درآمد و هزینه های دولت در سال 1400، هزینه مصرف اسمی دولت در سال گذشته 55.3 درصد رشد داشته، این در حالیست که رشد درآمد های مالیاتی دولت در همین سال بالغ بر 58 درصد بوده است. به بیان ساده تر دولت در سال گذشته هزینه های خود به قیمت جاری را کمتر از رشد اسمی درآمد های مالیاتی اش که مهم ترین رکن درآمد جاری دولت محسوب می شود افزایش داده است. به طور کلی آمار ها نشان می دهد رشد درآمد های مالیاتی و هزینه های جاری دولت با هم همبستگی داشته اند و تنها در برخی از سال ها بنا به اقتضا زمانی رشد یکی از دیگر بالاتر بوده است. دولت در ایران منابع درآمدی دیگری نیز دارد که عبارت است از واگذاری دارایی سرمایه ای(فروش نفت) و واگذاری دارایی مالی(فروش اوراق دارد). اما آنچه به عنوان درآمد جاری دولت محسوب می شود مهم ترین رکن آن درآمد های مالیاتی است.

از منظر اقتصاد کلان رشد اسمی متغیر ها قابل اتکا نیست، چراکه ممکن است این رشد صرفا منعکس کننده تورم یا افزایش قیمت ها باشد. اما با توجه به اینکه آمار درآمد های مالیاتی دولت به شکل حقیقی نبوده و به صورت اسمی منتشر می شود(اثر تورم از آن ها گرفته نشده)، برای معنا دار بودن از مقایسه دو شاخص رشد اسمی هزینه های دولت و رشد اسمی درآمد های مالیاتی دولت در این گزارش استفاده شده است. به عبارت دیگر از این اعداد صرفا می توان متوجه شد که دولت در قیاس با رشد درآمد مالیاتی اش چه میزان هزینه های جاری خود را افزایش داده است. در این گزارش به مقایسه این دو شاخص در چهار سال گذشته پرداخته شده است.

شروع تحریم ها و رشد 25 درصدی هزینه ها

کل هزینه نهایی اسمی دولت در سال 97 حدود 232 هزار میلیارد تومان برآورد شده که نسبت سال گذشته اش 24.4 درصد رشد داشته است. این در حالیست که رشد درآمد مالیاتی دولت در این سال نسبت سال 96 تنها 13.4 درصد بوده است. در چهار سال گذشته این تنها سالی است که رشد هرینه های اسمی دولت با رشد درآمد های مالیاتی این اندازه تفاوت دارد. عموما زمانی که بیم رکود در اقتصاد ها به وجود می آید، دولت برای فرار از این واقعه انبساطی می کنند. از همین رو می توان اظهار داشت با شروع تحریم ها دولت سعی کرده از سیاست های تشویق تولید(کاهش مالیات) و سیاست های انبساط مالی( افزایش هزینه ها) استفاده کند تا در دام رکود اقتصادی گرفتار نشود. به همین علت رشد هزینه ها به شکل قابل توجهی بالاتر از رشد درآمد های مالیاتی که درآمد جاری دولت محسوب می شود، بوده است.

اوج تحریم ها همراه با کرونا

رشد هزینه مصرف نهایی اسمی دولت در سال 98 حدود 25 درصد برآورد شده، این در حالیست که رشد درآمد های مالیاتی دولت نزدیک به 30 درصد بوده است. به بیان ساده تر بر خلاف سال 97 در سال 98 رشد هزینه های دولت به قیمت های جاری کمتر از رشد اسمی درآمد های مالیاتی به عنوان رکن اساسی درآمد های جاری دولت بوده است. اما بار دیگر در سال 99 این رویه تغییر کرد.

در سال 99 با شیوع بیماری کرونا پیش بینی می شد رشد هزینه های دولت برای مخارج مقابله با کرونا بسیار بالا باشد، اما از طرفی هم در این سال شدت تحریم ها بسیار افزایش یافت و درآمد های دولت از جهت فروش نفت بسیار کاهش یافت به گونه ای کل وصولی بانک مرکزی در شش ماهه نخست سال 99 از درآمد نفتی و فروش آن تنها حدود یک میلیارد دلار بوده است. اما با این وجود باز هم رشد هزینه اسمی دولت در سال 99 بیش از رشد درآمد های مالیاتی به ثبت رسیده است.

رشد 58 درصدی درآمد ها مالیاتی دولت در 1400

آمار ها نشان می دهد رشد مصرف اسمی دولت در سال 1400 حدود 55 درصد بوده که از رشد درآمد های مالیاتی کمتر بوده است، به عبارت دیگر در سال گذشته درآمد های مالیاتی دولت 58.5 درصد برآورد شده. کل درآمد مالیاتی دولت در سال گذشته 305 هزار میلیارد تومان برآورد شده است، این در حالسیت که این رقم در سال 99 حدود 192 هزار میلیارد تومان بوده است. درآمد مالیات های مستقیم نیز از 119 هزار میلیارد تومان در سال 99 به 188 هزار میلیارد تومان در سال گذشته رسیده است. همچنین مالیات بر کالا و خدمات نیز که مالیات غیر مستقیم محسوب می شود در سال گذشته 117 هزار میلیارد تومان برآورد شده است.

بررسی ها نشان می دهد در سال گذشته مالیات های مستقیم رشد کمتری را نسبت به مالیات غیر مستقیم داشته به گونه ای که مستقیم در سال 1400 حدود 57 درصد و غیر مستقیم بالغ بر 59 درصد افزایش را تجربه کرده اند. این در حالیست که مالیات بر اشخاص حقوقی در سال گذشته نسبت به سال 99 حدود 107 درصد رشد داشته است، اما به این دلیل که رشد مالیات بر ثروت منفی 39 درصد بوده، رشد مالیات های مستقیم کمتر از غیر مستقیم برآورد شده است.

رشد اسمی هزینه ها به چه معناست؟

بر اساس اصول علم اقتصاد کلان نباید به شاخص های اسمی اللخصوص رشد اسمی اتکا کرد، اما به این علت که درآمد های مالیاتی به قیمت های جاری منتشر شده است در این گزارش از شاخص هزینه های اسمی دولت استفاده شد. تفاوت متغیر اسمی و حقیقی در اینجاست که در شاخص رشد حقیقی اثر تورم و افزایش قیمت ها از اعداد گرفته شده اما در شاخص رشد اسمی اینگونه نیست. به بیان ساده تر ممکن است رشد اسمی دلیل خاصی در واقعیت نداشته باشد و رشد صرفا به دلیل تورم باشد اما رشد و تغییرات در شاخص حقیقی حتما دلیلی غیر از افزایش قیمت ها دارد. بنابراین بالا بودن رشد هزینه های اسمی دولت لزوما به معنی این نیست که دولت تغییر سیاستی داده است.

به عنوان مثال رشد هزینه های اسمی دولت در چهار سال گذشته روندی صعودی داشته و از حدود 25 درصد با بالای 50 درصد در سال 1400 رسیده است، این در حالیست که رشد حقیقی مصرف نهایی دولت در این بازه زمانی روندی نزولی داشته و از 14 درصد در سال 97 به 5 درصد در سال گذشته رسیده است. علت این رخداد این است که در چند سال گذشته شاهد روند افزایشی در تورم بوده ایم و همین امر باعث افزایش شدید ارقام اسمی شده است.

در این گزارش برای معنا دار بودن و صحیح بودن از منظر اقتصادی، دو شاخص رشد اسمی با هم مقایسه شده تا بتوان میزان رشد اسمی درآمد های دولت را با رشد اسمی هزینه هایش در کنار هم قرار داد.