در این برنامه، چالشهای بخش ریلی و بنادر، موانع نرمافزاری ترانزیت و فرصتهای معطلمانده کریدورهای کلیدی بررسی شد. همچنین سیاستهای جدید ارزی بانک مرکزی، از اولویتدهی به متقاضیان خرد تا پیشفروش ارز و تأمین مالی از طریق اوراق مرابحه ارزی، با نگاه انتقادی واکاوی شد. در ادامه، وضعیت وارداتمحور بازار محصولات تهویه و سرمایش و شکاف میان صادرات و واردات این صنعت مرور شد. در بخش بینالملل نیز به گمانهزنیها درباره رئیس بعدی فدرال رزرو آمریکا و پیامدهای احتمالی تصمیم ترامپ برای بازارهای جهانی پرداخته شد.
ادعای بهترین مسیر ترانزیتی و چالشهای زیرساختی ایران
تحلیل ادعای «بهترین مسیر ترانزیتی منطقه» نشان میدهد که اگرچه ایران از نظر ژئوپلیتیکی و موقعیت جغرافیایی، ظرفیت کمنظیری برای تبدیلشدن به هاب ترانزیتی منطقه دارد، اما واقعیتهای زیرساختی و عملکردی با این ادعا فاصله معناداری دارد. بررسی دادهها حاکی از افت بهرهوری در بخش ریلی، تأخیر طولانی در تکمیل پروژههای حیاتی و ضعف جدی در عملکرد بنادر دریایی است؛ بهطوریکه شکاف ایران با رقبای منطقهای بهویژه ترکیه، در جابهجایی کانتینری و اتصال به شبکه تجارت جهانی کاملاً مشهود است.
در کنار چالشهای سختافزاری، مجموعهای از موانع نرمافزاری و مدیریتی شامل تشریفات طولانی مرزی، هزینههای بالا، نبود مدیریت واحد ترانزیتی و ضعف لجستیک ترکیبی، رقابتپذیری کشور را کاهش داده است. با این حال، تکمیل کریدورهای کلیدی مانند سرخس–چشمهثریا میتواند سالانه تا ۸ میلیارد دلار درآمد ایجاد کند؛ مشروط بر آنکه اصلاحات ساختاری و تصمیمات جدی در اولویت قرار گیرد.
نقدی بر سیاستهای بانک مرکزی در مدیریت بازار ارز
اخیرا بانک مرکزی در راستای مدیریت بازار ارز در کشور برنامههای خود را اعلام کرده است. دکتر شیریجیان سخنگوی بانک مرکزی اعلام کرده بانک مرکزی با ایجاد سیاستهای تسهیلکننده در فرآیند اعطای ارز و تامین سریع آن سعی در کنترل بازار ارز خواهد داشت.
اولویت تخصیص ارز به ضرر صنعتگران بزرگ
بر اساس گفته عضو هیئت عامل بانک مرکزی، «موضوع کاهش فاصله زمانی بین مراحل تخصیص و تامین ارز مورد تاکید است. بنابراین بانک مرکزی تلاش می کند فاصله زمانی بین تخصیص و تامین ارز به خصوص در تالار دوم بروز کند. این موضوع با اولویت متقاضیان ارز خرد شامل متقاضیان کمتر از 50 هزار دلار عملیاتی می شود و می تواند سهم بسزایی بر تسهیل و تسریع شدن جریانات ارزی و کاهش صف در بازار ارز کشور داشته باشد.»
قابل ذکر است که این گفته هیئت عامل بانک مرکزی، تنها زمانی بر مراحل تخصیص و تامین تسهیلگر خواهد بود که کمبود ارز در کشور وجود نداشته باشد. همچنین باید دقت داشت که مسئله اولویت قرار گرفتن متقاضیان خرد اثری بر تقاضای نهایی نخواهد داشت چراکه در نهایت بانک مرکزی باید تمام ارز کلان را نیز برای بنگاههای متقاضی تامین کند. به همین جهت انتظار میرود این سیاست اثری بر قیمت ارز در کشور نداشته باشد.
پیشفروش ارز یا تعهد سنگین بانک مرکزی به بازار
همچنین وی اعلام کرد: «موضوع پیش فروش ارز مورد سومی بود که مورد جمع بندی قرار گرفت. بر این اساس کلیه شرکت هایی که رفع تعهد ارزی را انجام می دهند می توانند از ظرفیت پیش فروش ارزی استفاده کنند. این موضوع با پیش فروش ارز پالایشگاه گازی بیدبلند خلیج فارس در هفته گذشته معادل 50 میلیون دلار عملیاتی شد و مقرر شد که این موضوع به سایر شرکت هایی که بتوانند به موقع رفع تعهد ارزی را انجام دهند تسری یابد و از ظرفیت پیش فروش ارزی استفاده کنند.
معاون سیاستگذاری پولی تصریح کرد: پیش فروش ارز صادراتی به مدیریت ریسک متقاضیان و عرضه کنندگان ارز در بازار کمک می کند و از طرفی اثر مثبتی بر تامین مالی به موقع شرکت ها خواهد داشت.»
کارشناسان اقتصادی معتقدند که این پیشفروش طرح غیرکاملی از برنامه چندساله بانک مرکزی در جهت ایجاد بازار فروارد نرخ ارز است. نکته این پیشفروش به خریدار آن بازمیگردد. مادامی که خریداری در قیمت تعیین شده وجود نداشته باشد، بانک مرکزی مسئول خریداری این ارز خواهد بود. همچنین اینکه بانک مرکزی بتواند ارز خریداری شده را به موقع به شرکتها تحویل دهد نیز یکی از سوالات کارشناسان اقتصادی است.
برنامه تامین مالی از طریق اوراق مرابحه ارزی
شیریجیان تقویت تامین مالی ارزی را از دیگر برنامه های بانک مرکزی برشمرد و گفت: «تقویت تامین مالی ارزی از طریق انواع صکوک ارزی از یک سال و نیم گذشته در دستور کار مرکز مبادله است. تاکنون بیش از 630 میلیون دلار از طریق اوراق مرابحه ارزی تامین مالی انجام شده و 1.5 میلیارد دلار نیز در دستور کار قرار دارد.»
این صحبت سخنگوی بانک مرکزی در صورتی به موفقیت ختم خواهد شد که اعتماد مردم به شبکه بانکی کشور افزایش پیدا کند. اینکه در شرایط تنگنای ارزی، بانک مرکزی بتواند تعهدات خود را به موقع عملی کند و در نهایت همانند دهه هشتاد اتفاقات مربوط به صندوقهای ارزی رخ ندهد دشوار خواهد بود.
ذات بازار با سوداگری گره خورده است
معاون سیاستگذاری پولی با اشاره به تقویت نظارت بانک مرکزی اظهار کرد: «اقدامات انضباطی برای گردش های مالی که با نیت سوداگری های کلان و اختلال در بازار ارز انجام می شود به جد در دستور کار قرار گرفت. بر این اساس با گردش های مالی ای که با نیت اختلال در بازار ارز و کسب سوداگری و سودهای کلان انجام می شود، مواجهه موثر خواهد شد.»
این دیدگاه معاون سیاستگذاری پولی، راهکاری همیشگی از سوی بانک مرکزی برای مدیریت بازار ارز بوده است. بدون توجه به این نکته که بخشی از این اختلال به وجود آمده در بازار ارز مربوط به سیاستهای کلان اقتصادی است. نظام ارز چند نرخی در هر کشوری شرایط رانت و سوداگری را برای آحاد جامعه ایجاد میکند و مقابله با ذات بازار همانطور که پیشتر راهکاری عملی نبوده امروز نیز عملی نخواهد بود.
بررسی تجارت محصولات تهویه و سرمایش
بررسی وضعیت صادرات و واردات محصولات تهویه و سرمایش در دوره ۹ماهه سالهای ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۵ نشان میدهد این گروه کالایی همچنان وارداتمحور است.
میانگین صادرات ایران در این سالها حدود ۱.۵ تا ۲.۵ میلیون دلار بوده، در حالی که واردات از حدود ۷ میلیون دلار آغاز شده و در برخی سالها به ۳۵۰ میلیون دلار رسیده است. برآوردها حاکی از آن است که حجم واردات تا پایان سال ۲۰۲۵ به حدود ۳۷۰ میلیون دلار افزایش یابد.
در شرایط فعلی، افزایش هزینهها و محدودیتهای ناشی از تحریمها باعث شده بخش قابلتوجهی از مصرفکنندگان به سمت کالاهای با کیفیت پایینتر سوق داده شوند. با این حال، ارزش هر تن صادرات این محصولات از حدود ۳ هزار دلار به ۵۵۰۰ دلار افزایش یافته که نشان میدهد ارزش افزوده صادراتی در این صنعت بالاتر از واردات است؛ هرچند سهم کل صادرات ایران همچنان کمتر از ۱ درصد واردات باقی مانده است.
رییس بعدی فدرالرزرو کیست؟
با نزدیک شدن به پایان دوره جروم پاول، نگاه بازارهای جهانی به تصمیم دونالد ترامپ درباره رئیس بعدی فدرال رزرو دوخته شده است؛ تصمیمی که میتواند بر طیف گستردهای از داراییها، از بازار سهام گرفته تا طلا و اوراق بدهی، اثرگذار باشد. در روزهای اخیر، نام «کوین هاست» رئیس شورای اقتصادی ملی کاخ سفید بهعنوان گزینه پیشتاز مطرح شده و اظهارات علنی ترامپ احتمال انتخاب او را در نگاه بازارها افزایش داده است. با این حال، برخی سرمایهگذاران بهویژه در بازار اوراق بلندمدت، نسبت به نزدیکی احتمالی فدرال رزرو به کاخ سفید و تضعیف استقلال بانک مرکزی ابراز نگرانی کردهاند.
در کنار هاست، «کوین وارش» عضو سابق هیات مدیره فدرال رزرو نیز بهعنوان گزینه جدی دیگر مطرح است؛ چهرهای باسابقه در سیاست پولی که در بحران مالی ۲۰۰۸ نقش کلیدی داشته است. همزمان، تأکید ترامپ بر کاهش شدید نرخ بهره و مشورت مستقیم با رئیس فدرال رزرو، نگرانیها درباره افزایش انتظارات تورمی را تشدید کرده؛ موضوعی که با وجود کاهش اخیر نرخ بهره، همچنان بازده اوراق بلندمدت آمریکا را بالا نگه داشته است.
