به گزارش اکوایران، تهران و واشنگتن برای چندین دهه روابط پرتنشی را پشت سر گذاشته‌اند. انقلاب ۵۷ ایران نقطه‌عطفی در این روابط بود؛ دانشجویان معترض سفارت آمریکا در تهران را تصرف کردند و بیش از ۵۰ آمریکایی را به مدت ۴۴۴ روز گروگان نگه داشتند. امروزه ساختمان قدیمی سفارتخانه محل موزه‌ای به نام «لانه جاسوسی» است.

به نوشته استفانی گلینسکی برای وبگاه فارن پالسی، نگرش ضدآمریکایی ایرانیان ریشه در تاریخ دارد. ایالات متحده در سرنگونی نخست‌وزیر ایران در سال ۱۹۵۳ نقش داشت و راه را برای دولتی به رهبری محمدرضا پهلوی هموار ساخت که به خاطر سیاست خارجی طرفدار آمریکا و رژیم سرکوبگرش شناخته می‌شود. نهایتاً پهلوی در سال ۱۹۷۹ سرنگون شد. از زمان انقلاب ایران، تحریم‌های شدید بین‌المللی این کشور را تا حد زیادی از بازارهای جهانی جدا ساخته و شکاف بین دو کشور را عمیق‌تر کرده است.

روابط پر فراز و نشیب

اخیراً تهران و واشنگتن حتی از هم دورتر شده‌اند. همکاری نظامی ایران و روسیه در بحبوحه جنگ اوکراین باعث افزایش تنش‌ها و منجر به تحریم‌های گسترده غرب شده است. در واکنش، ایران به سمت اتحادهای غیرغربی گرایش یافته که همکاری اقتصادی و دیپلماتیک را ارائه می‌دهند. همچنین از زمان حمله ۷ اکتبر حماس، تنش‌ها افزایش یافته است. ایران اسرائیل را به «نسل‌کشی در غزه» با حمایت ایالات متحده متهم کرده و هم زمان از حماس و نیروهای حوثی یمن حمایت می‌کند.

پس از جان باختن رئیس‌جمهور، ایران در روز جمعه انتخابات ریاست‌جمهوری زودهنگام را برگزار خواهد کرد. در همین حال، ایالات متحده نیز با نزدیک‌شدن به انتخابات نوامبر خود که جو بایدن و دونالد ترامپ در آن به مصاف هم خواهند رفت، با آینده‌ای نامشخص روبرو است. پیشرفت در بهبود روابط آمریکا و ایران در دوران بایدن که ایران را در اولویت قرار نداد و رئیسی که از صرف سرمایه سیاسی در این موضوع امتناع ورزید، راکد ماند. کارشناسان بر این باورند که ایران انگیزه کمی برای همکاری نزدیک‌تر با واشنگتن دارد، اما نتایج انتخابات این کشورها می‌تواند این پویایی را بازسازی کند.

انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۳

از سال ۱۹۷۹، همکاری‌های قابل‌توجهی میان ایران و ایالات متحده انجام گرفته؛ از حمایت لجستیکی ایران برای مبارزات اولیه آمریکا علیه طالبان در افغانستان تا تبادل موفق زندانیان در سال گذشته که زمینه‌ساز آزادسازی نهایی ۶ میلیارد دلار درآمد نفتی ایران شد.

نبود اراده برای تعامل

همچنین ایالات متحده در اکثر مواقع ایران را ناامید کرد؛ از جمله زمانی که ترامپ در سال ۲۰۱۸ از برجام خارج شد و تحریم‌های جدیدی را اعمال کرد. تریتا پارسی، از بنیان‌گذاران و معاون اجرایی مؤسسه کویینسی برای حکمرانی مسئولانه می‌گوید: «ایالات متحده خود را در موقعیتی قرار داده که دیگر برای ایرانیان یک گزینه جذاب محسوب نمی‌شود. ایران تمایلی به تعامل ندارد زیرا متقاعد نشده که آمریکا قادر به ارائه رفع پایدار تحریم‌های باشد. اما در عین حال، بستن درب‌های تعامل بسیار خطرناک است».

ایجاد تنش‌های متزلزل بین این کشورها اغلب به رهبری آن‌ها بستگی دارد، اما سوءظن متقابل دولت ایران و آمریکا ریشه عمیقی دارد. تهران اغلب واشنگتن را به دنبال تغییر نظام ایران می‌داند؛ ترسی که با توجه به اینکه همسایگانش (افغانستان و عراق) در دهه ۲۰۰۰ تحت تغییر رژیم تحمیل‌شده توسط آمریکا قرار گرفتند، چندان هم دور از ذهن نیست.

آزاده ضمیری‌راد، معاون بخش تحقیقات آفریقا و خاورمیانه در مؤسسه آلمانی امور بین‌المللی و امنیت می‌گوید: «مهم نیست چه کسی در کاخ سفید می‌نشیند، این همان چیزی است که اغلب از سیاستمداران ایرانی می‌شنوید. ترس از اینکه در نهایت، هر رئیس‌جمهور آمریکایی به دنبال تغییر رژیم در ایران باشد، در کل طیف سیاسی، نه تنها در میان تندروها، مشترک است».

ایران برای باراک اوباما، رئیس‌جمهور اسبق آمریکا اولویت اصلی بود. در دوران رهبری او، ایالات متحده توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام) را با حسن روحانی امضا کرد. تصمیم غیرمنتظره ترامپ برای خروج از توافق در سال ۲۰۱۸، ایران را بر آن داشت تا توانایی‌های هسته‌ای خود را یک‌بار دیگر تقویت کند.

انتخابات آمریکا

پس از پیروزی بایدن، بیش از ۱۵۰ عضو دموکرات کنگره از او خواستند تا مجدداً به توافق ملحق شود. او این کار را انجام نداد و برای برقراری روابط نزدیک‌تر با تهران سرمایه سیاسی خرج نکرد. پارسی خاطرنشان کرد: «هیچ‌کدام از نامزدهای ریاست‌جمهوری انتخابات آمریکا برای ایران گزینه جذابی نیستند. تاکنون بایدن بدون هیچ نشانه‌ای از تغییر، انعطاف‌پذیری زیادی برای اسرائیل نشان داده است. اگرچه ممکن است ترامپ نوعی توافق انجام دهد، اما او غیرقابل پیش‌بینی و غیرقابل‌مدیریت تلقی می‌شود».

 بسیاری از ایرانیان فکر می‌کنند که این کشور احتمالاً شاهد رئیس‌جمهور محافظه‌کار دیگری مانند رئیسی باشند؛ زیرا تنها یک نامزد اصلاح‌طلب در میان شش نامزدی که برای رقابت در انتخابات این هفته تأیید شده‌اند، وجود دارد. مشارکت رأی‌دهندگان در انتخابات ملی در سال‌های اخیر کاهش یافته است.

فارغ از هرکسی که جایگزین رئیسی شود، به نظر نمی‌رسد هیچ شخصیت سیاسی ایرانی مایل به پذیرش ریسک سیاسی برقراری نزدیکی با ایالات متحده باشد. پارسی توضیح می‌دهد: «در حال حاضر، شما سیاستمداری مانند روحانی ندارید که مایل به سرمایه‌گذاری در این زمینه باشد». او توضیح داد که سیاست‌های روحانی در ابتدا نتیجه داد و اشتباه مخالفانش را ثابت کرد. تهران و واشنگتن توافقی را امضا کردند، اما پس از آن مشکلات شروع شد. اجرای توافق دشوار بود، سپس ترامپ خارج شد و بایدن نتوانست به توافق بازگردد. پارسی افزود: «امروز، سیاستمداران ایرانی نمی‌خواهند سرمایه زیادی برای روابط با آمریکا خرج کنند».

مدیریت ریسک

با وجود تحریم‌های غرب، مقامات ایران به طور فزاینده‌ای بر روابط با روسیه و چین تمرکز کرده‌اند. تجارت دوجانبه ایران با چین و روسیه در حال رشد است. تجارت نفت خام ایران با چین اکنون روزانه ۱۵۰ میلیون دلار درآمد دارد. روسیه و ایران نیز به شرکای تجاری نزدیک و متحدان نظامی تبدیل شده‌اند. اکنون در خیابان‌ها و کافی‌شاپ‌های تهران، بازدیدکنندگان چینی و روسی بیشتری نسبت به گذشته دیده می‌شود و از طرف دیگر، تعداد بازدیدکنندگان اروپایی کاهش یافته است.

ایران امریکا

تا پیش از حمله تمام‌عیار روسیه به اوکراین، ایران تحریم‌شده‌ترین کشور جهان بود. تحریم‌های غرب شدیداً بر اقتصاد ایران تأثیر گذاشته است، اما به دلیل همکاری با روسیه و چین، فروپاشی آن را به دنبال نداشته است. صندوق بین‌المللی پول رشد اقتصادی ایران را در سال گذشته ۵.۴ درصد اعلام کرده است. با این حال، ایرانیان عادی از انزوای کشور رنج می‌برند و خواهان لغو تحریم‌ها هستند.

امسال ایران به همراه چهار عضو جدید دیگر به گروه بریکس (که در ابتدا شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی بود) پیوست تا گامی دیگر در جهت غلبه بر تأثیر تحریم‌های ایالات متحده و انزوای بین‌المللی بردارد. این امر واقعاً می‌تواند برخی از مشکلات اقتصادی را کاهش دهد، اما همچنین تهدیدی بالقوه برای ایالات متحده به شمار می‌رود.

دنا استرول، مدیر تحقیقات مؤسسه واشنگتن برای سیاست خاورمیانه گفت: «چالش محور تجدیدنظرطلب روسیه-ایران-چین که امنیت و حاکمیت شبکه متحدان و شرکای ایالات متحده را به چالش بکشد، یکی از فوری‌ترین و مهم‌ترین اولویت‌های امنیتی این قرن است».

با این حال، در میان تنش‌های جاری، گفت‌وگوهای محتاطانه‌ای بین ایالات متحده و ایران همچنان ادامه دارد. برای هر دو طرف از لحاظ تاکتیکی و استراتژیک مهم است که اطمینان حاصل کنند هیچ‌گونه تشدید بی‌دلیلی رخ ندهد. علی باقری کنی، سرپرست وزارت امور خارجه ایران که پس از درگذشت حسین امیرعبداللهیان در سانحه سقوط بالگرد به همراه رئیسی جایگزین او شد، در نشستی خبری تأیید کرد که آمریکا و ایران در عمان مشغول مذاکره هستند: «ما همیشه مذاکرات خود را ادامه داده‌ایم. آن‌ها هرگز متوقف نشده‌اند».