به گزارش اکوایران، تقریباً دو سال پس از بازداشت پژوهشگر دانشگاه پرینستون، الیزابت تسورکوف، توسط گروه‌های شیعه در عراق، نشانه‌هایی از احتمالی آزادی او به چشم می‌خورد. منابع مطلع در بغداد و بیروت که به دلیل حساسیت موضوع به شرط ناشناس ماندن صحبت کرده‌اند، به امواج مدیا گفته‌اند که عراق به دنبال ارائه یک پیشنهاد تبادل زندانی است. این پیشنهاد می‌تواند شامل آزادی جنگجویان حزب‌الله و یک ناخدای نیروی دریایی لبنان توسط اسرائیل در ازای تسورکوف باشد که دارای تابعیت دوگانه اسرائیلی-روسی است.

یک منبع ارشد عراقی نزدیک به گروه‌های شیعه توضیح داد که نیروهایی که این پژوهشگر علوم سیاسی مقیم آمریکا را بازداشت کرده‌اند آمادگی خود را برای اجرای تبادل اعلام کرده‌اند، اما به نظر می‌رسد اسرائیل هنوز تعهدی نداده است و این پیشنهاد در حالت بلاتکلیف باقی مانده است. برای حزب‌الله، یک تبادل موفقیت‌آمیز می‌تواند به‌عنوان دستاوردی نمادین در پی جنگ ویرانگر با اسرائیل تلقی شود. آزادی تسورکوف همچنین از سوی دولت عراق نیز مورد استقبال قرار خواهد گرفت، کشوری که تلاش می‌کند از درگیر شدن در مناقشات منطقه‌ای اجتناب کند، حتی اگر نتیجه آن به سود نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، تمام شود.

نکته مهم این است که احتمال یک تبادل سه‌جانبه بین اسرائیل و متحدان ایران در عراق و لبنان در سایه دو تحول کلیدی که توسط دولت دونالد ترامپ تسهیل شده است، افزایش یافته است: آتش‌بس در غزه و تبادل اخیر زندانیان میان ایران و ایتالیا.

در این بازی چندبعدی شطرنج، سرنوشت تسورکوف می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر صحنه سیاسی پرتحول منطقه داشته باشد.

یک بازداشت نادر در بغداد

تسورکوف که متخصص مسائل منطقه و به‌ویژه جنبش‌های سیاسی شیعه است، با مکان‌هایی مانند عراق و لبنان آشنایی کامل دارد. از آن جایی که ورود اسرائیلی‌ها به این کشورها اکیداً ممنوع است، او با گذرنامه روسی خود به این کشورها سفر می‌کرد.

اوایل سال 2022، تسورکوف پس از چندین سفر به منطقه کردستان عراق برای نخستین بار وارد بغداد شد و در محله مرکزی کراده اقامت داشت. اواخر همان سال، در نوامبر، او بار دیگر برای مصاحبه با اعضای جریان صدر به عراق بازگشت و در ژانویه 2023 به طور موقت برای تمدید ویزای خود این کشور را ترک کرد. دو ماه بعد، گزارش شد که او پس از برنامه‌ریزی برای دیدار با یک فرمانده ارشد جریان صدر ربوده شده است.

الیزابت تسورکوف

پس از این حادثه، نخست‌وزیر اسرائیل کتائب حزب‌الله، یک گروه قدرتمند شیعه با روابط نزدیک با سپاه پاسداران را به دست داشتن در این بازداشت متهم کرد. با این حال، به نظر می‌رسد این اقدام بر اساس دستور ایران نبوده باشد، بلکه نیروهای عراقی به تسورکوف به‌عنوان یک جاسوس احتمالی اسرائیلی که در تلاش برای نفوذ به جریان صدر بوده، مشکوک شده‌اند. همچنین این احتمال وجود دارد که این اقدام بخشی از یک استراتژی حساب‌شده برای ایجاد اهرم فشار بر اسرائیل باشد.

ماجرا در ماه‌های پس از این بازداشت نادر پیچیده‌تر شد. یک منبع امنیتی عرب اظهار داشت که یک دولت منطقه‌ای سعی در بررسی شرایط احتمالی برای آزادی تسورکوف داشته، اما با تقاضای مبلغ هنگفتی روبرو شده است. این موضوع نشان می‌دهد که عاملان احتمالاً او را به‌عنوان یک هدف ارزشمند برای تبادل در آینده نگه داشته‌اند.

در نوامبر 2023، ویدئویی کوتاه از تسورکوف در شبکه‌های اجتماعی عراق منتشر شد. او در این ویدئو به جنگ میان حماس و اسرائیل که ماه گذشته آغاز شده بود اشاره کرد و به نظر می‌رسید تحت فشار ادعا کند که برای سازمان‌های اطلاعاتی اسرائیل و آمریکا کار می‌کند. از آن زمان تاکنون، به گفته ناظران، تغییر قابل توجهی به‌جز تأیید زنده بودن او و باز بودن کانال ارتباطی دولت عراق با وی رخ نداده است. به تازگی، در 23 ژانویه، وزیر امور خارجه عراق، فؤاد حسین، اعلام کرد که مقامات بغداد در تلاش برای آزادی او هستند.

پیشنهاد «عراق» برای تبادل

همزمان با پایان ضرب‌الاجل خروج نظامی اسرائیل از لبنان تحت آتش‌بس میانجی‌گری شده توسط آمریکا در 26 ژانویه، اسرائیل اعلام کرد که قصد ندارد تمام مواضع خود را ترک کند. در پاسخ، شهروندان لبنانی به صورت مسالمت‌آمیز تلاش کردند به روستاهای جنوبی خود بازگردند اما با تیراندازی نیروهای اسرائیلی مواجه شدند که منجر به کشته شدن حدود 20 نفر شد. این خشونت بازتاب‌دهنده واقعیت شکننده و ناتمام پس از جنگ در لبنان است، جایی که آتش‌بس نوامبر گذشته همچنان متزلزل بوده و تنش‌ها ادامه دارند.

یکی از تحولات مهم و غیرمعمول سکوت حزب‌الله در برابر حملات و تحریکات اسرائیل است. این گروه که به پاسخ‌های سریع و قاطع شهرت دارد، از هر گونه اقدام نظامی خودداری کرده است، حتی با وجود گزارش‌هایی که تأیید می‌کند تعدادی از نیروهای آن در بازداشت اسرائیل هستند. این سکوت گمانه‌زنی‌هایی را به همراه داشته است: آیا حزب‌الله امکان پاسخگویی را ندارد یا در حال بازنگری برای یک حرکت استراتژیک گسترده‌تر است؟

تبادل زندانیان شامل الیزابت تسورکوف فرصتی برای حزب‌الله فراهم می‌کند تا دوباره موقعیت خود را تقویت کند، اما تأخیر این گروه در رسیدگی به اعضای زندانی خود و تحریکات اسرائیل نشان‌دهنده مسائل عمیق‌تر است. در گذشته، حزب‌الله همواره به شدت و بی‌وقفه برای بازگرداندن اعضای خود تلاش می‌کرد.

یک منبع عراقی نزدیک به گروه‌های مسلح شیعه و یک منبع سیاسی لبنانی گفتند که پیشنهاد مطرح‌شده شامل آزادی هفت نیروی حزب‌الله است که بین 27 سپتامبر و 27 نوامبر سال گذشته اسیر شده‌اند. علاوه بر این، انتظار می‌رود که اسرائیل عماد اهمز، یک افسر نیروی دریایی لبنان را که در عملیاتی نادر توسط نیروهای اسرائیلی در بیش از 160 کیلومتری مرز ربوده شد، را آزاد کند. پس از عملیات اول نوامبر 2024 در شهر ساحلی شمالی لبنان، باترون، اسرائیل اهمز را به‌عنوان فرمانده نیروی دریایی حزب‌الله معرفی کرد - ادعایی که حزب‌الله آن را رد کرده است.

اسراییل لبنان

اگر حزب‌الله بیش از حد در پیگیری اعضای خود که در بازداشت اسرائیل هستند تأخیر کند، خطر از دست دادن اعتبار نزد پایگاه حمایتی خود را خواهد داشت - پایگاهی که به توانایی این گروه در حفاظت از سرزمین‌های خود و مقاومت در برابر اسرائیل وابسته بوده است. همزمان، با مطرح شدن این پیشنهاد تبادل از سوی عراق به جای لبنان، فاصله‌ای را حفظ می‌کند که در صورت شکست، هزینه سیاسی کمتری برای آن داشته باشد.

با این حال، تبادل سه‌جانبه زندانیان - که به فاصله کوتاهی پس از آتش‌بس غزه و تبادل زندانیان ایران و ایتالیا در آستانه بازگشت ترامپ به کاخ سفید انجام می‌شود - می‌تواند به ایجاد شتاب برای کاهش تنش‌ها و آغاز دیپلماسی در منطقه کمک کند. این فرصتی جذاب برای تمامی طرف‌های درگیر، از جمله ایران، است.

تصویر بزرگتر

برخلاف پیامدهای تجاوز اسرائیل به لبنان در سال 1982، امروز هیچ نیروی جایگزینی برای حزب‌الله وجود ندارد. با وجود عقبگردها، تسلط این گروه بر روایت مقاومت لبنان باعث شده که فضایی برای رقبا باقی نماند و غیاب آن در لحظه کنونی یک خلأ نگران‌کننده به جا گذاشته است.

در سطح منطقه‌ای، سقوط دولت بشار اسد در سوریه توازن قدرت را برهم زده است. ظهور احمد الشرع و تسلط گروه اسلام‌گرای سنی هیئت تحریر الشام به‌عنوان نیروی غالب، گسستی در محور ایران ایجاد کرده است. سوریه برای دهه‌ها به‌عنوان یک مرکز لجستیکی و نظامی برای محور مقاومت عمل می‌کرد. اکنون که دمشق تحت کنترل بازیگران متخاصم قرار دارد، تهران باید در استراتژی خود بازنگری کند.

به نوشته امواج مدیا، ایران در تعاملات خود در منطقه نشان داده که اهل عمل‌گرایی است؛ نمونه آن تعامل با طالبان در افغانستان با وجود سال‌ها تخاصم است. این امر نشان می‌دهد که تهران ممکن است به تعامل با رهبری جدید سوریه بیندیشد. با این حال، دگرگونی سوریه به‌طور بنیادین شبکه لجستیکی‌ای را که از حزب‌الله پشتیبانی می‌کرد، تضعیف کرده و ترمیم این گروه پس از جنگ را پیچیده‌تر ساخته است.

چالش‌های ایران و متحدانش با بازگشت ترامپ به عرصه سیاسی پیچیده‌تر شده است. محور مقاومت – ازجمله حزب الله - احتمالاً تا زمانی که رویکرد ترامپ را به‌طور کامل درک نکند، دست به اقدام بزرگی نخواهد زد. آیا رئیس‌جمهور آمریکا اجازه تشدید اقدامات نظامی اسرائیل علیه حزب‌الله و ایران را خواهد داد؟ آیا به گسترش عادی‌سازی روابط عربی-اسرائیلی تحت توافقات ابراهیم خواهد پرداخت؟ گام‌های بعدی تهران احتمالاً با دقت و تأمل برداشته خواهد شد و تحت تأثیر سیاست‌های واشنگتن قرار خواهد گرفت، هرچند نشانه‌های قوی از تمایل به دیپلماسی نیز دیده می‌شود.

چشم‌انداز آینده

در حالی که برخی در رویکرد محور مقاومت یک بازنگری منطقی را می‌بینند، برخی دیگر این تغییر را به‌عنوان یک عقب‌نشینی تعبیر می‌کنند. به هر حال، چالش‌های جدی پیش روی ایران و متحدانش قرار دارد.

نخستین چالش مواجهه با واقعیت‌های جدید است: گذار از مقاومت نظامی به یک راهبرد سیاسی و دیپلماتیک‌تر. در زمینه لبنان، این شامل مذاکره برای تعیین مرزها با اسرائیل، آزادسازی زندانیان و حل مسائل دیرینه‌ای مانند مزارع شبعا و تپه‌های کفر شوبا است. مسئله این مناطق مورد مناقشه حتی در اوج قدرت نظامی حزب‌الله نیز حل‌نشده باقی مانده بودند؛ اکنون که این جنبش آسیب دیده و آتش‌بسی شکننده برقرار است، چشم‌انداز دستیابی به یک راه‌حل مسالمت‌آمیز به مراتب مبهم‌تر به نظر می‌رسد.

اقتصاد لبنان

در لبنان، به موازات تلاش‌هایی برای حفظ مقاومت در برابر اسرائیل، یک جناح دیگر احتمالاً برای عادی‌سازی روابط با اسرائیل و ادغام در چارچوب منطقه‌ای توافقات ابراهیم فشار خواهد آورد. طرفداران این رویکرد معتقدند که بیروت می‌تواند از ثمرات عادی‌سازی بهره‌مند شود، به‌ویژه با توجه به حمایت مالی برخی از پایتخت‌های عربی خلیج فارس از دولت‌هایی که عادی‌سازی روابط با تل‌آویو را پذیرفته‌اند. برای کشوری که با بحران‌های اقتصادی شدید مواجه است، این مسیر می‌تواند وسوسه‌انگیز باشد؛ اما این انتخاب به‌طور مستقیم با هویت لبنان به‌عنوان «کشور مقاومت» در تضاد قرار دارد.

این اختلاف بدون شک باعث ایجاد قطب‌بندی شدید سیاسی خواهد شد؛ میان کسانی که از جدا شدن از سیاست مقابله با اسرائیل حمایت می‌کنند و کسانی که خواهان توافقات عادی‌سازی هستند. اما هر دو جناح ممکن است با مخالفت یک نیروی سوم مواجه شوند - نه الزاماً حزب‌الله، بلکه عناصری که هنوز حاضر به کنار گذاشتن مبارزه نظامی نیستند. این نیروها، هرچند در حال حاضر فاقد سازمان‌دهی و رهبری مشخص هستند، نماینده یک عدم قطعیت فزاینده در صحنه سیاسی لبنان محسوب می‌شوند.

از سوی دیگر، ایران اعلام کرده که امکان گفت‌وگو با دولت ترامپ را مدنظر دارد. برای تهران که پیش‌تر از گفت‌وگو با کسی که به‌طور یک‌جانبه از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ خارج شد و دستور ترور سردار سلیمانی را صادر کرد، خودداری می‌کرد، این تغییر موضع قابل‌توجه است. آینده این پویایی به میزان حسن نیت دو طرف و سپس گام‌های عملی بستگی دارد.

در روزهای پیش از آغاز به کار رسمی ترامپ، گفته می‌شود که حلقه نزدیک او به‌طور مستقیم در آزادی چچیلیا سالا، خبرنگار ایتالیایی -که در پی بازداشت یک شهروند ایرانی توسط ایتالیا به درخواست آمریکا- دستگیر شده بود، نقش داشته است. یکی از حامیان برجسته این تعامل عملی، ایلان ماسک، تاجر مشهور بود. یک منبع غربی گفت: «نمی‌دانم آیا ماسک فقط به [نخست‌وزیر ایتالیا جورجیا] ملونی در هماهنگی با ترامپ کمک کرد یا واقعاً با ایرانی‌ها تماس گرفت.» در نهایت، هم سالا و هم شهروند ایرانی به رم و تهران بازگشتند.

اینکه آیا چنین تعاملات عملگرایانه‌ای با ورود رسمی ترامپ به دفتر ریاست جمهوری ادامه خواهد یافت، از جمله در پرونده الیزابت تسورکوف - با احتمال نقش‌آفرینی آمریکا به‌عنوان کانالی برای ارتباط با اسرائیل - هنوز مشخص نیست.