چرا پیروزی روسیه در اوکراین به معنای شکست آمریکا در خاورمیانه است؟

به گزارش اکوایران، ۲۴ فوریه، سومین سالگرد تهاجم روسیه به اوکراین است؛ تهاجمی که از دید مسکو، همواره جنگی جهانی علیه ایالات متحده و غرب گسترده‌تر بوده است؛ نبردی میان دو نگاه متضاد به نظم جهانی. در دیدگاه روسیه، نظم مطلوب جهانی، دنیایی است که در آن قدرت‌های بزرگ می‌توانند بدون محدودیت در حوزه‌های نفوذ خود عمل کنند.

به نوشته اندیشکده موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک، کشورهای غربی برای مقابله با این تجاوز بی‌دلیل، هزینه‌های سنگینی بر مسکو تحمیل کردند، اما نه به اندازه‌ای که کافی باشد، زیرا آن‌ها نتوانستند روسیه را به‌طور کامل در سطح بین‌المللی منزوی کنند. همین امر باعث شد کرملین منابع کافی را از خارج تأمین کند تا تلاش جنگی خود را ادامه دهد - و شاید مهم‌ترین این منابع، از خاورمیانه تأمین شد. در تلاش برای به‌دست آوردن منابع و نفوذ در منطقه، مسکو به ایران و متحدانش نزدیک‌تر شد و همچنین فعالانه به ایجاد چالش در نقاط مختلف پرداخت تا تمرکز و نفوذ غرب را تضعیف کند. در همین حال، شرکای منطقه‌ای آمریکا نیز در بهترین حالت، رویکردی دوپهلو در قبال جنگ داشته‌اند و صرفاً به دنبال منافع خود بوده‌اند، در حالی که کمک‌هایشان به اوکراین بسیار محدود یا در حد صفر بوده است.

واقعیت این است که تصمیم دولت ترامپ برای تمرکز دیپلماسی اوکراین بر خاورمیانه، نشان‌دهنده اهمیت این منطقه هم برای جنگ و هم برای امنیت گسترده‌تر اروپا است. روز سه‌شنبه، مارکو روبیو، وزیر خارجه ایالات متحده، و سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، در عربستان سعودی دیدار کردند - جایی که ترامپ در نهایت انتظار دارد نخستین نشست خود درباره اوکراین را با ولادیمیر پوتین برگزار کند. 

محکومیت سطحی، اولویت‌های متفاوت

در مجموع، دولت‌های خاورمیانه تنها با محکومیت‌های سطحی علیه تهاجم روسیه واکنش نشان دادند - مانند رأی مثبت به قطعنامه‌های غیرالزام‌آور در مجمع عمومی سازمان ملل. در دیگر محافل بین‌المللی، آن‌ها حتی بااحتیاط بیشتری عمل کردند. به‌عنوان مثال، بلافاصله پس از حمله روسیه، اتحادیه عرب بدون اینکه اقدام مسکو را محکوم کند، تنها «نگرانی عمیق» خود را نسبت به وضعیت ابراز کرد.

تا ژوئیه ۲۰۲۴، کشورهای کلیدی منطقه مانند مصر، عربستان سعودی، اردن و امارات حتی از رأی‌دادن به قطعنامه‌های مجمع عمومی که خواستار خروج بی‌قیدوشرط روسیه بودند، خودداری کردند.

علاوه بر این، هنگامی که شرکای خاورمیانه‌ای از حمایت از تحریم‌های غرب علیه روسیه سر باز زدند، هیچ هزینه‌ای متحمل نشدند - ایالات متحده هیچ‌گونه مجازاتی علیه آن‌ها اعمال نکرد و از سوی دیگر، این کشورها دلیلی برای رویارویی با مسکو از جانب خود نمی‌دیدند. در جلسات خصوصی، مقامات منطقه‌ای بارها تأکید کردند که مایل به دور ماندن از جنگ هستند و ترجیح می‌دهند روابط خوبی را هم با واشنگتن و هم با روسیه حفظ کنند، چرا که آن را یک قدرت بزرگ دیگر در کنار چین می‌دانند. علاوه بر اولویت‌بندی منافع عمل‌گرایانه خود، برخی از مقامات منطقه‌ای احساس می‌کردند که واشنگتن در حمایت سریع از اوکراین ریاکارانه عمل کرده، در حالی که در زمان نیاز، همین حمایت را از شرکای خاورمیانه‌ای خود ارائه نکرده است.

در همین حال، روایت روسیه از جنگ به‌شدت در جهان عرب طنین‌انداز شد و علاقه منطقه‌ای به تسلیحات روسی همچنان پابرجا است. خریدهای تسلیحاتی بیشتر تنها به دلیل تحریم‌های آمریکا و نگرانی‌ها از ناتوانی مسکو در اجرای قراردادهای موجود متوقف شده است.

عملکرد ضعیف ارتش روسیه در اوکراین از چشم خاورمیانه دور نمانده است، اما سلاح‌هایی که ناکارآمدی بیشتری نشان داده‌اند - مانند تانک‌ها و خودروهای زرهی جنگی - در واقع صادرات اصلی روسیه به منطقه محسوب نمی‌شوند. در عوض، مشتریان خاورمیانه‌ای بیشتر به خرید هواپیما، موتورهای هواپیما و موشک‌ها تمایل دارند، که عملکرد نسبتاً خوبی در اوکراین داشته‌اند.

با ادامه جنگ، کشورهای عربی نسبت به روابط عمیق‌تر روسیه و ایران ناشی می‌شود، نگران‌تر شدند. با این حال، به جای به چالش کشیدن مستقیم مسکو در این زمینه، سیاست تطبیق و همراهی را در پیش گرفتند - تا حدی به این دلیل که ایالات متحده را شریکی ناپایدار و غیرقابل اتکا می‌دانند. این الگو سال‌ها پیش از تهاجم روسیه به اوکراین نیز قابل مشاهده بود. برای مثال، پس از تثبیت حضور روسیه در سوریه، عربستان سعودی تعامل خود را با مسکو افزایش داد و مشوق‌های اقتصادی‌ای را پیشنهاد کرد، به این امید که روسیه را از ایران دور کند - تلاشی که در نهایت بی‌ثمر ماند.

میانجی‌گری و کمک‌های بشردوستانه

در چارچوب سیاست بی‌طرفی در جنگ، کشورهای حاشیه خلیج‌فارس بارها خود را به‌عنوان میانجی بین مسکو و کی‌یف مطرح کرده‌اند. عربستان سعودی در این مسیر پیشگام بوده است؛ از جمله با تسهیل یک تبادل بزرگ زندانیان در سپتامبر ۲۰۲۲،

ارائه بیش از ۴۰۰ میلیون دلار کمک بشردوستانه به اوکراین و میزبانی یک نشست بین‌المللی صلح در اوت ۲۰۲۳.

به‌طور مشابه، امارات متحده عربی در ژوئن ۲۰۲۴ تبادل ۱۸۰ زندانی را میانجی‌گری کرد و در پایان سال، انتقال ۳۰۰ زندانی دیگر را ترتیب داد. همچنین، قطر بیش از ۱۰۰ میلیون دلار کمک بشردوستانه به اوکراین ارائه کرده است که برای حمایت از بخش سلامت، آموزش، مین‌روبی و اخیراً برنامه «غلات از اوکراین» اختصاص یافته است - ابتکاری که هدف آن کمک به کشورهای آفریقایی برای تأمین گندم و سایر کالاها از کی‌یف است.

در واقع، جنگ اوکراین باعث شده است که خاورمیانه و شمال آفریقا به‌ویژه در برابر ناامنی غذایی آسیب‌پذیر شوند. در همین راستا، ترکیه با همکاری سازمان ملل ابتکار غلات دریای سیاه را در اوایل جنگ میانجی‌گری کرد که به کاهش بحران جهانی غذا کمک کرد. با این حال، این توافق در ژوئیه ۲۰۲۳، پس از خروج روسیه، فروپاشید. علاوه بر این، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، بارها از چنین میانجی‌گری‌هایی به‌عنوان ابزاری برای ایجاد تعادل ظریف بین اوکراین، روسیه و ناتو استفاده کرده است، درحالی‌که همزمان در پی تقویت موقعیت داخلی خود نیز بوده است.

تأکید بر روابط تجاری با روسیه

به‌جای تحریم روسیه، کشورهای عربی و ترکیه در سه سال گذشته روابط تجاری خود را با مسکو عمیق‌تر کرده‌اند، به‌ویژه عربستان سعودی و امارات متحده عربی، دو تولیدکننده بزرگ انرژی. این امر به کرملین کمک کرده است که منابع مالی بیشتری برای تأمین هزینه‌های جنگ خود ایجاد کند. برای مثال ترکیه و امارات به مقاصد اصلی الیگارش‌های تحت تحریم روسی تبدیل شده‌اند.

تجارت روسیه و ترکیه در طول جنگ افزایش یافت و اردوغان بارها بر تعهد خود برای افزایش تجارت دوجانبه از ۵۵ میلیارد دلار به ۱۰۰ میلیارد دلار تأکید کرده است. تجارت روسیه و مصر در سال گذشته به ۸ میلیارد دلار رسید، که بیش از دو برابر ۲.۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ است.

تجارت روسیه و امارات در پنج سال گذشته تقریباً شش برابر شده است. در اوایل ۲۰۲۳، امارات از رتبه چهل‌ویکم به هشتمین بازار صادراتی روسیه صعود کرد و میزان تجارت بین دو کشور به ۱۱.۴ میلیارد دلار رسید. در اواخر همان سال، ولادیمیر پوتین شخصاً بر این رشد تأکید کرد، درحالی‌که مقامات ارشد روسیه، امارات را «بزرگ‌ترین شریک تجاری روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا» توصیف کردند، به‌ویژه در بخش انرژی.

غرب به‌شدت نگران تجارت امارات در زمینه کالاهای با مصرف دوگانه است، ازجمله تراشه‌های رایانه‌ای، قطعات الکترونیکی و سایر محصولاتی که در صنایع دفاعی روسیه کاربرد دارند. در دسامبر ۲۰۲۳، ابوظبی توافق اقتصادی خود را با اتحادیه اقتصادی اوراسیا به رهبری روسیه نهایی کرد که نشان‌دهنده همکاری عمیق‌تر تجاری در سطح استراتژیک است.

عربستان سعودی به‌طور غیرمستقیم تحریم‌های غرب را تضعیف کرده است، از طریق همکاری با روسیه در موضوعات نفتی، ازجمله کاهش تولید که باعث بالا نگه‌داشتن قیمت نفت و ایجاد درآمد اضافی برای ماشین جنگی روسیه شد.

سیاست آمریکا

تمایل ترامپ برای حل‌وفصل جنگ اوکراین و تلاش‌های سریع دولت او برای آغاز این روند کاملا مشهود است. بااین‌حال، نحوه پایان جنگ مستقیماً بر منافع ایالات متحده در خاورمیانه و فراتر از آن تأثیر خواهد گذاشت. اگر روسیه به‌عنوان پیروز جنگ ظاهر شود اعتبار و رهبری جهانی آمریکا تضعیف خواهد شد، رهبران منطقه‌ای انگیزه بیشتری برای گرایش به سمت مسکو به‌عنوان شریکی قابل‌اتکاتر خواهند داشت، پوتین منابع و زمان بیشتری برای تمرکز بر خاورمیانه و ارسال تسلیحات خواهد داشت و مسکو راه‌های بیشتری برای تضعیف منافع آمریکا در منطقه در اختیار خواهد داشت.