در انتظار زلزله؛ چرا صلح اوکراین خبر بدی برای بن سلمان است؟/ چشم ریاض به فرصت طلایی تهران؟

به گزارش اکوایران، یکی از نزدیک‌ترین متحدان دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در اروپا، ویکتور اوربان، نخست‌وزیر مجارستان، در ماه فوریه اعلام کرد که ایالات متحده می‌تواند جنگ اوکراین را در کمتر از شش ماه به پایان برساند.

سردرگمی بازیگران

به نوشته میدلیست‌ آی، تلاش پرشتاب آمریکا برای ازسرگیری روابط با روسیه و پایان دادن به جنگ، اروپا را دچار سردرگمی کرده است. کشورهای عربی حوزه خلیج فارس نیز با دقت این تحولات را زیر نظر دارند تا ببینند این تغییرات چه تأثیری بر قیمت انرژی و تجارت نفت خواهد داشت.

کشورهای نفت‌خیز خلیج فارس مستقیماً تحت تأثیر تصمیم ایالات متحده و اتحادیه اروپا برای تحریم روسیه قرار گرفتند. روسیه، همراه با عربستان سعودی، رهبری ائتلاف تولیدکنندگان نفت موسوم به اوپک پلاس را بر عهده دارد. 

پایان جنگ در اوکراین می‌تواند به معنای کاهش قیمت کالاهای اساسی، از نفت گرفته تا فلزات و حتی کودهای شیمیایی باشد، چرا که تولید کود به گاز طبیعی وابسته است.

ویکتور کاتونا، رئیس بخش تحلیل نفت در شرکت اطلاعات انرژی کپلر، در گفت‌وگو با میدل‌ایست آی اظهار داشت: «عادی‌سازی روابط با روسیه تأثیر بزرگی بر کاهش قیمت کالاها خواهد داشت. بخش‌های وسیعی از بازار کالاهای اساسی بار دیگر به‌راحتی در دسترس قرار خواهند گرفت.»

البته این امر مستلزم آن است که ایالات متحده تحریم‌های خود علیه روسیه را لغو کند. دولت ترامپ، که این هفته مذاکرات خود با روسیه را در عربستان سعودی آغاز کرده، به‌وضوح اعلام کرده که به‌عنوان بخشی از توافق گسترده برای پایان جنگ در اوکراین، تحریم‌های آمریکا علیه روسیه متوقف خواهند شد. مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، گفت: «تمامی این تحریم‌ها نتیجه این درگیری بودند. برای پایان دادن به هر درگیری، همه طرف‌ها باید امتیازاتی بدهند.»

کاهش قیمت‌ها و ترس ریاض

در یادداشتی که این هفته منتشر شد، تحلیل‌گران بانک آمریکا اعلام کردند که دستیابی به یک توافق صلح در اوکراین می‌تواند قیمت نفت برنت را بین ۵ تا ۱۰ دلار در هر بشکه کاهش دهد. این میزان کاهش، با توجه به قیمت‌های فعلی، قابل‌توجه است. عصر جمعه، قیمت نفت خام برنت با کاهش دو درصدی به ۷۴.۹۶ دلار در هر بشکه رسید. 

کاتونا همچنین تأکید کرد که پایان جنگ در اوکراین موجب «روند نزولی» در قیمت‌ها خواهد شد. او گفت: «روس‌ها تولید نفت خود را افزایش نخواهند داد، زیرا ظرفیت مازاد زیادی ندارند، اما سیستم پیش‌بینی‌پذیرتر خواهد شد. قیمت نفت در پایان سال ۲۰۲۵ ارزان‌تر از اکنون خواهد بود.»

برای کشورهای خلیج فارس، به‌ویژه عربستان سعودی، این خبر بدی است. صندوق بین‌المللی پول (IMF) اعلام کرده است که عربستان سعودی برای متعادل نگه‌داشتن بودجه خود به قیمت نفت حدود ۹۶ دلار در هر بشکه نیاز دارد. همزمان که ریاض تلاش می‌کند عرضه نفت را محدود کند تا قیمت‌ها را بالا ببرد، این رقم در حال افزایش است.

عربستان سعودی نقطه سربه‌سر (Breakeven Price) بالاتری نسبت به امارات متحده عربی، هم‌پیمان و رقیب ژئوپلیتیکی خود در اوپک دارد.  ریاض میلیاردها دلار از درآمد نفتی خود را صرف پروژه‌های عظیم و پرهزینه‌ای کرده است که هدف آن‌ها کاهش وابستگی آن به انرژی و متنوع‌سازی اقتصاد در آینده است. 

بااین‌حال، برخی پروژه‌های بزرگ، مانند نئوم (Neom)، شهر آینده‌گرایانه عربستان، محدود شده‌اند. درحالی‌که پیش‌بینی می‌شد تا سال ۲۰۳۰، حدود ۱.۵ میلیون نفر در این شهر ساکن شوند، مقامات سعودی اکنون انتظار دارند که کمتر از ۳۰۰ هزار نفر در آن زندگی کنند.

تا سال ۲۰۳۰ احتمالاً فقط ۲.۴ کیلومتر از شهر خطی ۱۷۰ کیلومتری که در ابتدا برنامه‌ریزی شده بود، ساخته خواهد شد.

شکست سیاست سقف قیمت برای نفت روسیه

دولت بایدن از تصمیم عربستان برای عدم افزایش تولید نفت در طول جنگ اوکراین ناراضی بود. یک مقام اطلاعاتی ارشد سابق آمریکا گفت که بسیاری از همکارانش معتقدند «ریاض علیه ما (آمریکا) موضع گرفت و اقتصاد روسیه را تقویت کرد.»

حتی ترامپ، که روابط خوبی با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان دارد و از همکاری اقتصادی با روسیه پس از پایان جنگ اوکراین حمایت می‌کند، در ژانویه از عربستان خواست که بازار را با نفت اشباع کند. ترامپ گفت: «اگر قیمت نفت کاهش پیدا کند، جنگ روسیه و اوکراین فوراً به پایان خواهد رسید. در حال حاضر، قیمت نفت آن‌قدر بالاست که جنگ ادامه خواهد یافت. شما باید قیمت نفت را پایین بیاورید.»

اما عربستان، به طور منطقی، هیچ انگیزه‌ای برای کاهش عمدی قیمت اصلی‌ترین کالای صادراتی خود فقط به‌خاطر سیاست‌های آمریکا نداشته است. قیمت نفت که در ابتدای سال ۲۰۲۲ حدود ۷۶ دلار در هر بشکه بود، پس از حمله روسیه به اوکراین به بالای ۱۰۰ دلار رسید. بااین‌حال، در سه سال گذشته بیش از ۲۰ درصد کاهش یافته است.

گِرِگ پریدی، مشاور انرژی در شرکت اسپوت‌ران در واشنگتن، گفت که پایان جنگ در اوکراین ممکن است تأثیری خنثی بر قیمت نفت داشته باشد. از آنجا که عرضه نفت روسیه به‌طور قابل‌توجهی کاهش نیافته است، لغو تحریم‌های آمریکا علیه روسیه لزوماً به معنای ورود سیلی از نفت به بازار و کاهش قیمت‌ها نخواهد بود.

پریدی گفت: «حجم زیادی از نفت روسیه از بازار حذف نشده، بلکه صرفاً مسیرش تغییر کرده است. سقف قیمتی (تحریم‌های غرب) چندان مؤثر نبوده است» و اضافه کرد که چین و هند بخش عمده‌ای از نفت خام روسیه را جذب کرده‌اند.

چرا هند نفت روسیه را با درهم اماراتی می‌خرد؟ 

بزرگ‌ترین متضرران از پایان تحریم‌ها مالکان کشتی‌های نفت‌کش هستند. این شرکت‌ها تاکنون از حق بیمه‌های مرتبط با ریسک جنگ که بر دوش روسیه افتاده، سود زیادی برده‌اند. به دلیل مسیرهای پیچیده‌ای که نفت روسیه برای رسیدن به مقصد طی می‌کند، عرضه کشتی‌های نفت‌کش کاهش یافته و نرخ کرایه آن‌ها افزایش پیدا کرده است.

پریدی گفت: «تحریم‌های غرب باعث شد بازار کشتی‌های نفت‌کش که عرضه مازاد داشت، دچار کمبود شود. این برای مالکان کشتی‌ها خبر بدی است.»

تحریم‌های غرب پیامدهای گسترده‌ای داشتند. آمریکا روسیه را از سیستم سوئیفت، شبکه پیام‌رسانی مالی جهانی که تحت سلطه دلار است، حذف کرد. در واکنش، روسیه تلاش کرد خود را از سیستم مبتنی بر دلار ایزوله کند.

نفت روسیه که به چین صادر می‌شود، از مرزهای شرقی این کشور عبور می‌کند و با یوان چین مبادله می‌شود. به گفته تحلیلگران، چین هیچ انگیزه‌ای برای بازگرداندن این تجارت به دلار ندارد.

برای بقیه مشتریان، روسیه برای دور زدن دلار از واسطه‌ها استفاده کرده است. امارات متحده عربی یکی از ذینفعان بزرگ بوده است. 

امارات تبدیل به یک مرکز مهم تجارت نفت روسیه شده است. هند، برای مثال، شروع به خرید نفت خام روسیه با درهم اماراتی کرد، ارزی که به دلیل پیوند (پگ شدن) با دلار آمریکا، ثبات دارد.

ظهور درهم به‌عنوان جایگزینی برای دلار آمریکا در معاملات نفتی روسیه، میلیاردها دلار را به بانک‌های اماراتی سرازیر کرد.

اما اگر آمریکا به روسیه اجازه دهد دوباره به سیستم مالی مبتنی بر دلار بازگردد، جایگاه دبی به‌عنوان «ژنو جدید» برای تجارت نفت روسیه تضعیف خواهد شد. 

دولت ترامپ و متحدان رسانه‌ای‌اش مدام تأکید می‌کنند که تحریم‌ها موقعیت دلار را به‌عنوان ارز ذخیره جهانی تهدید می‌کند.

اسکات بسنت، وزیر خزانه‌داری آمریکا، در جلسه تأیید خود در سنا گفت: «باید تحریم‌ها را با دقت اعمال کنیم... و مهم‌تر از همه، اطمینان حاصل کنیم که دلار آمریکا همچنان ارز ذخیره جهانی باقی بماند.»

عربستان سعودی امیدوار است که با لغو تحریم‌های آمریکا علیه روسیه، بتواند سهم خود را در بازار چین بازیابد. در سال ۲۰۲۴، صادرات نفت روسیه به چین به بالاترین سطح خود رسید، در حالی که خرید نفت خام عربستان توسط چین ۹ درصد کاهش یافت.

تحلیلگران معتقدند که این اتفاق بعید است. ویکتور کاتونا، تحلیلگر ارشد نفت، توضیح داد: «نفت خام روسیه با ۴ دلار تخفیف در هر بشکه نسبت به نفت عربستان معامله می‌شود. اگر آمریکا تحریم‌ها را بردارد، روس‌ها می‌توانند قیمت‌های خود را کاهش دهند و همچنان ارزان‌تر از عربستان باشند».

چین همچنین این مزیت را دارد که می‌تواند با روسیه به یوان معامله کند، که فشار وابستگی به دلار را کاهش می‌دهد.

ترکیه می‌تواند نفت روسیه را به اروپا صادر کند؟

یکی از عوامل تعیین‌کننده در این معادله، اروپاست. اتحادیه اروپا هنوز مقداری گاز روسیه را وارد می‌کند، اما واردات نفت خام و فرآورده‌های نفتی پالایش‌شده روسیه را کاملاً ممنوع کرده است. کاتونا گفت: «اروپا دیگر هرگز نفت خام روسیه را نخواهد خرید».

پریدی، مشاور انرژی، گفت: «ممکن است اروپا و آمریکا در مورد تحریم‌ها مسیرهای متفاوتی را در پیش بگیرند. فکر نمی‌کنم اتحادیه اروپا دیگر نفت خام روسیه را وارد کند».

اما راه‌های غیرمستقیمی برای ورود نفت روسیه به اروپا وجود دارد. اگر آمریکا تحریم‌ها را کاهش دهد، ترکیه می‌تواند آزادانه‌تر نفت روسیه را وارد و پالایش کرده و سپس به کشورهای اروپایی صادر کند.

ترکیه همین حالا نیز از طریق خط لوله ترک‌استریم، چنین کاری را با گاز روسیه انجام می‌دهد. عرضه گاز روسیه به اروپا از طریق ترک‌استریم در ژانویه به بالاترین میزان تاریخی خود رسید.

عربستان سعودی برای فروش نفت خود به پالایشگاه‌های چینی وابسته است و در بخش‌های پایین‌دستی تولید نفت در چین نیز سرمایه‌گذاری کرده است. اما با کاهش سرعت رشد اقتصادی چین، برخی تحلیلگران معتقدند که این کشور ممکن است به حداکثر تقاضای نفت خود رسیده باشد.

فرصت طلایی برای ریاض

اگر عربستان نتواند روسیه را از بازار چین کنار بزند، تنها یک رقیب دیگر برای آن باقی می‌ماند: جمهوری اسلامی ایران. دونالد ترامپ وعده داده که سیاست «فشار حداکثری» بر ایران را دوباره اعمال خواهد کرد.

ماه گذشته، رویترز گزارش داد که گروه بندرهای دولتی شاندونگ چین تصمیم گرفته است ورود نفتکش‌های تحت تحریم آمریکا را مسدود کند. این اقدام ضربه بزرگی به ایران محسوب می‌شود، زیرا ناوگان غیررسمی نفتکش‌های ایران عمدتاً نفت خود را به چین صادر می‌کند.

کاتونا گفت: «شانس عربستان این است که آمریکا صادرات نفت ایران را متوقف کند. این یک فرصت طلایی برای عربستان خواهد بود».