به گزارش اکوایران، آغوش گرم رهبر ترکیه برای عبدالفتاح السیسی، رئیس جمهور مصر در سفر هفته گذشته او به آنکارا، گویای این بود که چگونه برخی از روابط دوجانبه در خاورمیانه در سال‌های اخیر به شدت تغییر کرده است.

همین چند وقت پیش، روابط مصر و ترکیه به شدت متشنج بود. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه از همتای مصری خود به عنوان «ظالم»، «دیکتاتور» و «قاتل» یاد می‌کرد.

تا سال 2020، دلایلی برای نگرانی در مورد رویارویی نظامی احتمالی مصر و ترکیه در لیبی وجود داشت. در همین حال، قاهره به دلیل روابط آنکارا با سازمان‌ها و جنبش‌های اسلام‌گرایانه مختلف در منطقه، به‌ویژه اخوان‌المسلمین، سال‌ها ترکیه را به عنوان یک دولت حامی تروریسم معرفی می‌کرد.

به نوشته العربی الجدید، مشکلات در مسائل دوجانبه پس از سرنگونی محمد مرسی، رئیس جمهور مصر در سال 2013 به شدت جدی شد. دولت‌های ترکیه و مصر واکنش‌های متفاوتی نسبت به مسائل منطقه، از بحران سوریه گرفته تا محاصره قطر و جنگ داخلی لیبی در سال‌های 2017-21 داشتند.

در عین حال، اشکال مختلف حمایت آنکارا از بسیاری از اسلام‌گرایان تبعیدی مصر پس از کودتای 2013 و این واقعیت که بسیاری از مصری‌ها از کودتای نافرجام 2016 ترکیه استقبال کردند، هر دو به سطوح بالای اصطکاک بین دو کشور کمک کردند.

نیاز مصر و هزینه فایده ترکیه

با این حال، از سال 2020-2021 قاهره و آنکارا کار زیادی برای کنار گذاشتن اختلافات و آغاز مرحله جدیدی در روابط انجام داده‌اند. هر دو دولت مزایای نزدیکی را می‌دانند.

مصر با وضعیت اقتصادی وحشتناک خود و پس از ترمیم روابط با دوحه، به دستاوردهای احتمالی از روابط بهتر با ترکیه در حوزه‌های تجاری، کسب‌ و کار، گردشگری و سرمایه گذاری چشم دوخته است.

ترکیه به نوبه خود متوجه بهایی شد که در جهان عرب برای حمایت از گروه‌های مرتبط با اخوان المسلمین پرداخته است، و به سمت یک سیاست خارجی کمتر ایدئولوژیک و عمل گرایانه حرکت کرد که انرژی بیشتری را برای تجارت، دیپلماسی و قدرت نرم صرف می‌کند.

در عمل، این امر مستلزم آن است که آنکارا اقداماتی را برای بهبود روابط با مصر انجام دهد، در کنار سایر کشورهای عربی مانند امارات متحده عربی، عربستان سعودی و سوریه.

هاکان فیدان، وزیر امور خارجه ترکیه، با شرکت در نشست وزیران اتحادیه عرب در 10 سپتامبر، از موفقیت تلاش‌های ترکیه برای ترمیم روابط با کشورهای عربی گفت، کشورهایی که با جهت‌گیری حامی اخوان المسلمین آنکارا در دوره پس از بهار عربی مشکلات عمده داشتند. آخرین باری که وزیر خارجه ترکیه در نشست وزیران اتحادیه عرب شرکت کرد، 13 سال پیش بود.

رویدادهای مهم در روابط مصر و ترکیه در دو سال گذشته شامل: دست دادن سیسی و اردوغان در دوحه در طول جام جهانی فوتبال 2022 بود؛ دیپلمات ارشد مصر پس از زلزله ویرانگر در فوریه 2023، برای نشان دادن همبستگی به جنوب ترکیه سفر کرد؛ دو کشور در ژوئیه 2023روابط رسمی را احیا و سفرای جدید را منصوب کردند، و سپس سیسی و اردوغان مجددا یک سال پیش در اجلاس جی20 در هند دیدار کردند.

ترکیه مصر

نشانه‌های پیشرفت

سفری که سیسی در اوایل ماه جاری به ترکیه انجام داد، نشان داد که قاهره و آنکارا تا چه حد در روند عادی سازی خود پیشرفت کرده‌اند. در ادامه سفر کلیدی اردوغان به مصر در فوریه، دیدار سیسی از آنکارا - اولین سفر یک رئیس جمهور مصر از زمان ورود مرسی به پایتخت ترکیه در سپتامبر 2012 - اهمیت فوق العاده‌ای برای آینده روابط دوجانبه داشت.

میرت مابروک، مدیر برنامه مصر در مؤسسه خاورمیانه، توضیح داد که «مزایای امنیتی و مالی» برای مصر و ترکیه وجود دارد که می‌تواند در نتیجه‌ی روابط دوجانبه گرمتر فراهم شود.

آن‌ها قبلاً گفته‌اند که تلاش خواهند کرد تجارت را به 15 میلیارد دلار افزایش دهند، تقریباً سه برابر رقم فعلی، که با توجه به اینکه هر دو کشور نیاز دارند صادرات خود را افزایش دهند، مهم است. آن‌ها همچنین گفته‌اند که در مورد لیبی و شرق مدیترانه که هر دو محل اختلاف بین این دو هستند، همکاری خواهند کرد.

هنگامی که سیسی در 4 سپتامبر در ترکیه بود، او و اردوغان 17 توافقنامه همکاری در بسیاری از حوزه‌ها امضا کردند، از جمله انرژی، حمل و نقل، آموزش، زیرساخت‌ها و بهداشت.

یافتن زمینه‌های مشترک در مسائل بین المللی

انبوهی از درگیری‌ها و اختلافات در کشورهای آفریقایی - عمدتاً تنش‌های اتیوپی و سومالی، لیبی و سودان - مصر و ترکیه را تشویق می‌کند تا روابط خود را بهبود بخشند و در جایی که زمینه مشترک وجود دارد، همکاری کنند.

با این حال، به نظر می‌رسید که وضعیت فلسطین موضوعی باشد که سیسی و اردوغان در دیدار این ماه در آنکارا بیشتر بر آن تمرکز کردند. این دو رهبر در مورد جنگ اسرائیل علیه غزه و تشدید خشونت اسرائیل در کرانه باختری که اخیراً با آغاز عملیات نظامی تل آویو تشدید شده است، گفتگو کردند.

کارشناسان معتقدند که جنگ غزه در خدمت نزدیک شدن قاهره و آنکارا است. متیو برایزا، سفیر سابق آمریکا در آذربایجان، معتقد است که روابط قوی‌تر مصر و ترکیه می‌تواند به فرونشاندن جنگ اسرائیل علیه غزه کمک کند.

برایزا توضیح داد: «ترکیه روابط مهمی با حماس دارد و از آغاز جنگ، از راه‌حل ضامن‌ها برای آینده سیاسی غزه دفاع کرده است، که به موجب آن کشورهایی مانند مصر... قطر و ترکیه... حقوق و مسئولیت‌هایی برای تضمین اجرای توافق‌ها خواهند داشت، مانند ترتیبات ترکیه، یونان و بریتانیا که در قبرس اجرا می‌شود.»

این دیپلمات سابق آمریکایی و کارشناس ترکیه گفت: «خوب یا بد، من فکر می‌کنم ترکیه با واکنش عمومی شدید و خشن در سراسر کشور و سپس مواضع رهبران ارشد سیاسی - رئیس جمهور اردوغان - علیه اسرائیل و انتقاد شدید از نسل کشی و جنایات جنگی اسرائیل و حتی تلاش [ترکیه] برای پیوستن به دعوی که آفریقای جنوبی در دیوان بین المللی دادگستری علیه اسرائیل اقامه کرده است، خود را از جایگاه ایفای نقش میانجی خارج کرده است.

با این وجود، برایزا معتقد است که در نهایت لحظه‌ای فرا خواهد رسید که در آن همه طرف‌های ذیربط متوجه خواهند شد که «شاید در این مقطع، ترکیه نقش مهمی در همراه کردن حماس داشته باشد، بنابراین روابط خوب بین ترکیه و مصر تنها دستیابی به چنین نتیجه‌ای را آسان‌تر می‌کند.»

با این حال، برخی از تحلیلگران سطحی از شک و تردید را نسبت به اینکه نزدیکی مصر و ترکیه بتواند کاری برای فلسطینیان غزه انجام دهد، حفظ می‌کنند.

ماگد ماندور، تحلیلگر سیاسی مصری در گفتگو با العربی الجدید گفت که علیرغم «همسویی کلی [بین قاهره و آنکارا] در موضع پایان جنگ [غزه]» مصر و ترکیه «اهرم فشار محدودی بر اسرائیل» دارند. بنابراین، وی ارزیابی می‌کند که هرگونه تغییر در روابط قاهره و آنکارا «بعید» است که تأثیر قابل توجهی بر وضعیت غزه داشته باشد.

پهپاد ترکیه

هواپیماهای بدون سرنشین

فیدان در ماه فوریه اعلام کرد که ترکیه با فروش هواپیماهای بدون سرنشین به مصر موافقت کرده است. با این که چنین قراردادی هنوز نهایی نشده است، واضح است که مصری‌ها به صنعت دفاعی ترکیه علاقه مند هستند، امری که هیئت‌های مصری بازدیدکننده از شرکت‌های دفاعی ترکیه بر آن تاکید کردند.

به گفته برخی منابع، زمانی که سیسی و اردوغان در این ماه با یکدیگر دیدار کردند، دو رهبر به احتمال فروش هواپیماهای بدون سرنشین آنکارا به قاهره پرداختند.

گوخان ارلی، مدیر مطالعات خلیج فارس اندیشکده اورسام ترکیه، گفت لازم است به خرید بالقوه پهپادهای ترکیه به مصر در چارچوب «نقش رو به رشد ترکیه به عنوان یک تامین کننده کلیدی در صنعت دفاعی منطقه، و ارائه جایگزینی حیاتی برای رقبای جهانی برای کشورهای منطقه نگاه کنیم.»

ارلی گفت: «ظرفیت ترکیه برای ارائه پهپاد به مصر یا افزایش گسترده‌تر همکاری‌های دفاعی و امنیتی، نشان‌دهنده مشارکت و همسویی رو به رشد در مسائل منطقه‌ای است. این تحول برنامه‌های سیاست خارجی ترکیه و مصر را تقویت می‌کند. همانطور که عادی سازی سیاسی در روابط ترکیه و خلیج فارس از طریق همکاری صنایع دفاعی به تحکیم منجر شد، روابط ترکیه و مصر اکنون در آستانه ورود به مرحله مشابهی از تحکیم است و روابط بین دو کشور حتی قوی‌تر خواهد شد.»

برایزا با اشاره به نقش مهمی که پهپادهای ترکیه در کمک به اوکراینی‌ها در جنگ با روسیه ایفا کردند، گفت: «آنکارا در استفاده از تقاضای بسیار بالا برای بایراکتار و سایر پهپادهایش به عنوان یک ابزار دیپلماتیک و به عنوان یک ابزار امنیت ملی، بسیار مؤثر بوده است».

سفیر سابق آمریکا در آذربایجان توضیح داد: «ده‌ها کشور در سراسر جهان هستند که مایلند بتوانند آن پهپادها را بخرند و به آن‌ها دسترسی داشته باشند. می‌توانم بگویم که با گنجاندن فروش پهپاد به مصر در مذاکرات، ترکیه به وضوح نشان می‌دهد که مصر را به‌عنوان یک شریک امنیتی در نظر می‌گیرد و نه یک مشکل.»

انرژی و مسیر پیش‌رو

پس از سفر مهم سیسی به آنکارا در ماه جاری، به نظر می‌رسد مصر و ترکیه دلایل خوبی برای خوش بین بودن به آینده روابط دوجانبه خود دارند. فرصت‌های زیادی برای دو کشور وجود دارد تا روابط خود را به شیوه‌هایی بهبود بخشند که می‌تواند به مزایای اقتصادی بی‌شماری منجر شود.

ماندور، تحلیلگر مصری گفت حوزه انرژی برای آینده روابط مصر و ترکیه مهم خواهد بود. برای ترکیه، یک منفعت بالقوه از روابط بهتر با مصر، «فاصله گرفتن احتمالی مصر از موضع یونان در مورد مرزهای دریایی و اکتشاف احتمالی گاز در شرق مدیترانه» است.

او گفت: «ترکیه در اکتشاف و تولید نفت و گاز طبیعی در دریای سیاه موفقیت نشان داده است. آنکارا می‌تواند بخشی از این تخصص را به بخش مصر از دریای مدیترانه برساند.»

از آنجایی که مصر در مورد مسائل شرق مدیترانه به اردوگاه مقابل ترکیه تعلق دارد، توانایی بالقوه آنکارا برای تشویق قاهره به تغییر موضع خود با استفاده از همکاری‌ها در زمینه انرژی، برای روابط دیپلماتیک آینده مهم خواهد بود.

ترمیم موفقیت‌آمیز روابط دوجانبه، که مستلزم کنار گذاشتن مسائل گذشته و تعهد محکم به مصالحه است، می‌تواند قاهره و آنکارا را به یافتن نقاط مشترک بیشتر و پیشبرد منافع ملی مصر و ترکیه سوق دهد.

همانطور که مابروک از موسسه خاورمیانه گفت، «در یک منطقه آشفته، روابط صمیمانه باعث قدرت متقابل می‌شود».