خیز سلطان برای بریکس؛ مشکل اردوغان با غرب چیست؟

به گزارش اکوایران، از دهه ۱۹۴۰، ترکیه که از جانب مسکو نگران بوده، به عنوان هم‌پیمان آمریکا ظاهر شد و به زودی به ناتو پیوست؛ ائتلافی نظامی که برای محافظت از اروپا در برابر حمله شوروی در دوران جنگ سرد تأسیس شده بود.

به نوشته بلومبرگ، از زمانی که رجب طیب اردوغان در سال ۲۰۰۳ به قدرت رسید، ترکیه تدریجاً خود را به عنوان یک قدرت مستقل معرفی کرده که می‌تواند دوستان جدیدی پیدا کند، حتی اگر این کار باعث ناراحتی دوستان قدیمیش شود. طی دهه گذشته، ترکیه به دنبال جلب توجه چندین دشمن آمریکا، مانند چین، روسیه و ایران بوده، چرا که عدم اعتماد به قدرت‌های غربی موجب شده به دنبال شراکت‌های جدید بیافتد. اکنون، ترکیه قصد دارد به این سه کشور در گروه بریکس ملحق شود.

چرا ترکیه به دنبال پیوستن به بریکس است؟

ترکیه با اشاره به ناامیدی از عدم پیشرفت در تلاش‌های چنددهه‌ای خود برای پیوستن به اتحادیه اروپا، رسماً درخواست پیوستن به بریکس را داده است. به گفته منابع آگاه، هدف آنکارا تقویت نفوذ جهانی ترکیه و برقراری ارتباطات جدید فراتر از متحدان سنتی غربی خود است. مقامات دولت اردوغان می‌گویند که مرکز ثقل ژئوپلیتیکی از اقتصادهای توسعه‌یافته دور شده و پیوستن به بریکس می‌تواند روابط اقتصادی ترکیه را با روسیه و چین بهبود ببخشد.

گروه بریکس که نامش را از حرف اول اعضای اصلیش، یعنی برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی گرفته، شامل برخی از بزرگ‌ترین اقتصادهای در حال رشد بوده و خود را به عنوان جایگزینی برای نهادهایی مانند بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول معرفی می‌کند که به نظر اعضایش، تحت سلطه غرب قرار دارند. اعضای جدید می‌توانند روابط سیاسی و تجاری خود را گسترش دهند و از طریق بانک توسعه بریکس به منابع مالی دسترسی پیدا کنند. چهار عضو جدید، شامل ایران، امارات متحده عربی، اتیوپی و مصر در ابتدای سال ۲۰۲۴ به این گروه پیوستند. قرار است اردوغان در نشست بریکس که از ۲۲ اکتبر در کازان روسیه برگزار می‌شود شرکت کند.

مشکل ترکیه با غرب چیست؟

در بیشتر دوران جنگ سرد، روسیه همسایه متخاصمی بود که ترکیه را بر آن می‌داشت تا به دنبال متحدان قدرتمند برای دفاع از سرزمین خود باشد. اما روابط ترکیه با متحدان غربیش از یک دهه پیش رو به تنش گذاشت. پس از قیام بهار عربی، اردوغان دولت‌های غربی را متهم به حمایت از اعتراضات ضددولتی ترکیه در سال ۲۰۱۳ کرد. در سال ۲۰۱۴، آمریکا تأمین سلاح برای شورشیان کُرد سوریه که علیه داعش می‌جنگیدند را آغاز کرد. در آن زمان، آنکارا که درگیر جنگی با جدایی‌طلبان کرد ترکیه بود، این اقدام را خیانت واشنگتن دانست.

احساس ترکیه مبنی بر اینکه باید دفاع خود را به دست خود بگیرد، در اکتبر ۲۰۱۵ تشدید شد؛ زیرا با افزایش خشونت کردهای ترکیه و سرکوب‌های پس از آن توسط آنکارا، آمریکا و سپس آلمان سیستم‌های پدافند هوایی خود را از ترکیه خارج کردند. یک ماه بعد و تحت فشار آمریکا، ترکیه برنامه خرید سامانه پدافند موشکی از یک شرکت دولتی چینی که توسط آمریکا به دلیل فروش موشک به ایران تحریم شده بود را لغو کرد.

لفاظی‌های ضدغربی اردوغان پس از تلاش نافرجام پیروان یک روحانی مستقر در آمریکا برای سرنگونی دولت او در سال ۲۰۱۶ تشدید شد. در همان سال، مذاکرات برای پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا به بن‌بست خورد.

یک سال بعد، ترکیه سامانه پیشرفته پدافند هوایی اس-۴۰۰ روسیه را خریداری کرد. پس از آنکه مذاکرات برای خرید سیستم پدافند هوایی آمریکایی پاتریوت به دلیل اجتناب واشنگتن از به اشتراک‌گذاری فناوری لغو شد، آنکارا سیستم اس-۴۰۰ را در سال ۲۰۱۹ تحویل گرفت. پس از قرارداد اس-۴۰۰، آمریکا فروش جت‌های جنگی اف-۳۵ به ترکیه را ممنوع کرد، زیرا نگران بود که سیستم پدافندی روسی برای جمع‌آوری اطلاعات از قابلیت‌های راداری مخفی این جت‌ها استفاده شود. آمریکا سپس تحریم‌هایی اعمال کرد که عملاً جلوی دسترسی ترکیه به نهادهای مالی، تجهیزات نظامی و فناوری‌های آمریکایی را می‌گرفت.

زبان ضداسرائیلی اردوغان و انتقاد از تأمین تسلیحات آمریکا به این رژیم در پی کارزار نظامی سنگین اسرائیل در نوار غزه، روابط ترکیه با متحدان غربیش را پیچیده کرده است. اردوغان از حماس که آمریکا و اتحادیه اروپا آن را سازمان تروریستی می‌دانند، حمایت می‌کند.

ترکیه چه روابط جدیدی در آستین دارد؟

ترکیه در حال بازکردن ده‌ها دفتر دیپلماتیک در آفریقا و آمریکای لاتین بوده، زیرا اردوغان به دنبال نقشی بزرگتر در امور جهانی است. او حتی وعده داده که ترکیه اولین عضو ناتو باشد که به سازمان همکاری شانگهای، یک گروه امنیتی بین‌المللی به رهبری چین بپیوندد که در ابتدا بر روی آسیای مرکزی متمرکز بود، اما اکنون به سمت خاورمیانه گسترش می‌یابد.

روسیه به یک شریک اقتصادی بزرگ ترکیه تبدیل شده که در سال گذشته، ۴۲ درصد از واردات گاز طبیعی این کشور و ۶.۳ میلیون گردشگر آن را تأمین کرده است. شرکت دولتی روس‌اتم در حال ساخت یک نیروگاه هسته‌ای ۲۴ میلیارد دلاری در سواحل مدیترانه ترکیه بوده و آنکارا درخواست ساخت یکی دیگر را نیز داده است.

ترکیه همچنین در حال مذاکره با چین برای ساخت یک نیروگاه هسته‌ای سوم بوده و به دنبال جذب بیشتر سرمایه‌گذاری چینی در کارخانه‌های تولید خودروهای برقی است و قصد دارد با چین در پردازش ذخایر عناصر نادر همکاری کند.

مخاطرات موجود

اقدام متوازن‌گر اردوغان تلاش‌های غربی برای ایجاد جبهه‌ای متحد برای متقاعدساختن مسکو به پایان‌دادن به جنگش علیه اوکراین را به چالش می‌کشد. در جولای، اردوغان به کشورهای ناتو هشدار داد که از انجام اقداماتی که می‌تواند ائتلاف را به جنگ بکشد، خودداری کنند.

مقامات آمریکایی بارها هشدار داده‌اند که احتمالاً نهادهای ترکیه با تحریم‌های آمریکا علیه نهادهای روسی و حماس همراهی نمی‌کنند. اما اگر آمریکا فشار زیادی به اردوغان بیاورد، ممکن است روابط با یک شریک مهم خاورمیانه‌ای ناآرام به خطر بیافتد. ترکیه میزبان کلاهک‌های هسته‌ای آمریکا در یک پایگاه هوایی نزدیک به سوریه است و رادار هشدار زودهنگام که بخشی از قابلیت‌های دفاع موشکی بالستیک ناتو بوده را در اختیار دارد. همچنین میلیون‌ها پناهنده از خاورمیانه و آسیا را پذیرفته و حائلی در برابر ورود پناهجویان به اروپا عمل کرده است.

اما از سویی، آنکارا همچنین مایل بوده از هر اقدامی که ممکن است اتحاد نظامی مهم خود را به خطر اندازد و معامله خرید جنگنده‌های اف-۱۶ آمریکایی و به‌روزرسانی سایر تجهیزات نظامی را مختل سازد، اجتناب کند.